Farmacoloog Luc Hondeghem: ‘Medicijnen zijn bij de belangrijkste doodsoorzaken’

Farmacoloog Luc Hondeghem neemt in een nieuw boek cholesterolverlagers in het vizier. Hij hoopt dat zijn inzichten artsen aanzetten tot een bewuster voorschrijfgedrag.”65 procent van de geneesmiddelen doen ofwel niet wat ze beloven, ofwel zijn ze niet echt veilig. En toch mogen ze worden verkocht. Dat vind ik lastig.”

Ongeveer 1,5 miljoen Belgen slikken cholesterolverlagers. Een studie van het Kenniscentrum (KCE) uit 2020 beweert zelfs dat één op de vier veertigplussers statines, de bekendste familie cholesterolverlagers, neemt. Onder het motto voorkomen is beter dan genezen zijn statines al een paar decennia big business voor de farmasector. En dat zou niet mogen, vindt de gepensioneerde farmacoloog Luc Hondeghem. Hij schreef er een boek over met als titel Big Pharma, Big Lies.

Het is niet de eerste keer dat Hondeghem de strijd aanbindt tegen big pharma. In 2013 ondernam hij een kruistocht tegen domperidone, beter bekend onder de merknamen Motilium en Touristil, twee sterproducten van Janssen Pharmaceutica. Het een werd veel genomen als middel tegen maagpijn en braken, het ander tegen reisziekte. Touristil is van de markt gehaald, en Motilium is enkel nog verkrijgbaar op voorschrift en verboden voor kinderen.

Het curriculum van Hondeghem is stevig. Hij heeft 114 wetenschappelijke publicaties op zijn naam staan, was professor aan de de UCSF en leidde een cardiovasculaire onderzoeksgroep aan de Vanderbilt University in Nashville. Toen hij in 1990 terugkeerde naar België, werd hij gastprofessor aan de KU Leuven, maar hij dreef vooral ook zijn eigen labo Hondeghem Pharmaceutical Consulting. Toch heerst onder farmacologen enige reserve over de visie van Hondeghem. Hier en daar wordt gefluisterd dat een afwijzing door dokter Janssen hem rancuneus heeft gemaakt. Deze keer kan rancune geen hoofdrol opeisen, want Janssen Pharmaceutica is niet echt actief in cholesterolverlagers.

U begint uw boek met een verwijzing naar Hippocrates: de voordelen van een behandeling moeten opwegen tegen de nadelen. Voldoen geneesmiddelen daar niet aan?

LUC HONDEGHEM. “Er zijn ongeveer 300 medicamenten die doen wat ze beloven, zonder gevaarlijke bijwerkingen te veroorzaken. Dat zeg ík niet. Dat stond in 2016 in de British Medical Journal. Het gaat om 11 procent van de geneesmiddelen op de markt. Zo’n 24 procent heeft potentieel positieve effecten, al zijn die onvoldoende bewezen. De overige 65 procent doen ofwel niet wat ze beloven, ofwel zijn ze niet echt veilig. En toch mogen ze worden verkocht. Dat vind ik lastig. In elk geval zou ik daar voorzichtiger mee omspringen.”

Waarom krijgen zulke middelen dan groen licht van de geneesmiddelenagentschappen?

HONDEGHEM. “Omdat in de Verenigde Staten een nieuw middel dat 180 dagen na zijn aanvraag niet is afgekeurd, automatisch wordt goedgekeurd. Regulatoren laten zich te gemakkelijk beïnvloeden door farmabedrijven. Alleen als de nevenwerkingen meteen te zien zijn, worden ze tegengehouden.”

Een van de voorbeelden zijn volgens u de cholesterolverlagende statines. Hoezo?

HONDEGHEM. “Een medicament dat zijn doel voorbijschiet, wordt het best niet genomen.”

Ze verlagen toch de cholesterol?

HONDEGHEM. “Ze verlagen inderdaad de cholesterol. Maar volgens mij zijn we te gefixeerd op het verlagen van cholesterol om hartkwalen te vermijden. Van Japanners is bekend dat ze doorgaans lang leven, maar wist u dat ze gemiddeld hoge cholesterolwaarden hebben? Een studie legde in 192 landen de cholesterolwaardes en de levensduur naast elkaar. Wat bleek? Landen met lagere cholesterolwaarden kenden een kortere levensverwachting.

“Je kunt de verhouding tussen sterfte en cholesterol in een grafiek gieten die ongeveer op alles toepasbaar is: te veel is niet goed, maar te weinig is ook slecht. In die zin is cholesterol niet anders dan suiker of water. Aan te veel water drinken, kun je ook doodgaan. Tegenwoordig streeft de medische praktijk al naar een cholesterolwaarde van 180 milligram per deciliter, terwijl iemand met 200 tot 250 milligram perfect een gezond leven kan leiden. Dus ja, wie statines neemt, ziet zijn cholesterol dalen. Maar je kunt je afvragen of het verlagen van cholesterol wel zo nodig is voor iedereen? En dan hebben we het nog niet over de nevenwerkingen, die er wel degelijk zijn.”

Iemand die niet rookt, geen hoge bloeddruk heeft, maar wel hoge cholesterolwaarden, kan zijn risico alleen verkleinen door cholesterol te verlagen. Die is dus veroordeeld tot het ondergaan van nevenwerkingen?

HONDEGHEM. “Eigenlijk daalt bij wie statines neemt de cholesterol wel in het bloed, maar de cholesterol gaat zich onder meer opslaan in de spieren. Daarom klagen mensen vaak over spierpijn. Er zijn ook indicaties dat statines de symptomen van diabetes verergeren en op lange termijn krijgen gebruikers er lever- en nierproblemen door. Langdurig gebruik verhoogt ook de kans op kanker. Als je al die zaken optelt, is de impact op gezondheid groot. Mij lijkt het dan logisch dat je beter stopt met statines.”

Het aantal mensen dat sterft door hartproblemen zal toenemen. Hartkwalen horen nu al tot de top drie van doodsoorzaken.

HONDEGHEM. “Hartproblemen zijn de belangrijkste doodsoorzaak, maar na kanker zijn de gevolgen van medicijnengebruik wel de op twee na belangrijkste doodsoorzaak. Er zijn onderzoeken gebeurd die de impact van cholesterolverlagers en een mediterraan dieet op de mortaliteit na een hartinfarct vergelijken. Een Frans onderzoek gaf aan dat wie geen statines nam, maar een mediterraan dieet volgde, na drie jaar 70 procent meer overlevingskans had. Omdat het resultaat zo ongelooflijk was, is dat onderzoek overgedaan, met hetzelfde resultaat. Een eerlijke dokter kan daar toch alleen maar rekening mee houden?”

Er zijn ook studies die stellen dat cholesterol maar voor een derde afhankelijk is van het voedingspatroon.

HONDEGHEM. “Ik eet in elk geval elke dag mijn groenten en fruit. Ik beschrijf in mijn boek een Deens onderzoek naar de samenhang tussen cholesterol en algemene mortaliteit. De onderzoekers van die Johannesen-studie volgden bijna tien jaar 108.243 Denen tussen 20 en 106 jaar. In die periode overleden 11.376 mensen van de onderzoeksgroep. En wat bleek? De mortaliteit in de groep zonder statines bedroeg slechts 9,3 procent, terwijl in de groep van wie statines nam de mortaliteitsgraad op 19,2 procent lag. Dat zegt genoeg.”