Eneco en Mitsubishi bouwen grootste batterij van Europa

In het onooglijke Jardelund in Noord-Duitsland staat de grootste batterij van Europa. Maar ook die zal er niet voor zorgen dat groene energie altijd beschikbaar is.

De volledig grijze windmolens zijn Deens, die met een paar rode strepen verf Duits. Ze bieden enige oriëntatie in het monotone landschap van Sleeswijk-Holstein: een groene zee van velden en bossen, gelardeerd met agrarische gehuchten, boerderijen met zonnepanelen, en windmolens en hoogspanningslijnen. Welkom in het Noord-Duitse Jardelund, waar op 31 mei de grootste stroombatterij (50 megawatt) van Europa wordt geopend.

Verwacht geen groots industrieel complex. De batterij is een grote loods, vlak bij een veld hoogspanningsmasten. Binnenin blinken 22 rijen metalen kasten, met daarin tienduizend 50 wattbatterijen van het Koreaanse LG Chem. De uitbater, EnspireME, is een 50/50-joint venture van het Nederlandse energiebedrijf Eneco en het Japanse conglomeraat Mitsubishi. Die investeren 30 miljoen euro, waarvan 2 miljoen wordt gesubsidieerd door de deelstaat.

Jardelund ligt op 2,5 uur rijden van Hamburg. “Waarom hier? Dat heb ik me al veel afgevraagd als ik naar hier reed”, lacht projectmanager Mark van Zwieten. “Maar er zijn wel een aantal redenen. Er is ruimte, er zijn windmolenparken vlakbij, er is een goede aansluiting op het hoogspanningsnet, en er is de ondersteuning van Sleeswijk-Holstein.”

De Duitse deelstaat koestert grote ambities voor hernieuwbare energie. Die stond in 2016 in voor 120 procent van de energiebehoefte van de regio, maar Sleeswijk-Holstein wil dat percentage optrekken naar 300 procent. Het overschot moet vooral dienen om het rijke en veel dichter bevolkte zuiden van Duitsland te bevoorraden.

300 miljoen om niet te draaien

Aan het succes hangt ook een keerzijde. Want niet alle geproduceerde energie bereikt het Ruhrgebied of Beieren. Omdat vraag en aanbod op het net in evenwicht moeten zijn, worden windparken soms stilgelegd. Dat is goedkoper en eenvoudiger dan een kolen- of gasgestookte centrale stil te leggen, maar de parkuitbaters hebben recht op een vergoeding voor de gederfde inkomsten. Dat kostte de staat vorig jaar 300 miljoen euro.

De batterij kan daarvoor slechts een klein stukje van de oplossing zijn. Want hoewel het de grootste batterij is van Europa, blijft de opslagcapaciteit beperkt. De ongeveer twintig windmolens in de buurt vullen de batterij in een uurtje, en het duurt slechts even lang voor ze volledig leeg is. Toch kan dat uurtje een verschil maken, weet Van Zwieten. “Soms duurt de verwachte overproductie maar een kwartier, maar moeten de windparkuitbaters hun molens van tevoren uitzetten, om ze pas uren later weer op te starten. Als we dat teveel aan stroom opvangen, kunnen ze blijven produceren.”

Alles voor het evenwicht

Eneco wil de batterij echter vooral inzetten op de primaire-reservemarkt. Dat is een van de instrumenten waarmee de Europese netwerkbeheerders het evenwicht op het net willen bewaren. Installaties die eraan deelnemen, moeten binnen de halve minuut hun totale vermogen kunnen halen. Daarmee kan het plotse uitvallen van een deel van de productie worden opgevangen. In een later stadium kunnen de secundaire (7,5 minuut) en tertiaire (15 minuten) reserves worden ingeschakeld.

De Europese vereniging van hoogspanningsnetbeheerders Entso-E heeft de primaire reserve vastgelegd op 3000 MW, het equivalent van drie kerncentrales. Elk land krijgt een deel van de kosten toegeschoven. Elia moet voor België 73 MW beschikbaar houden, terwijl Duitsland instaat voor 583 MW.

Dat evenwicht veronachtzamen kan onverwachte gevolgen hebben. Doordat Servië en Kosovo wekenlang te weinig stroom injecteerden, begonnen de digitale klokken in 25 landen tot zes minuten achter te lopen. Die klokken baseren zich op het 50 Hertz-evenwicht: de frequentie van de wisselstroom, zijnde 50 stroomgolven per seconde. Doordat wekenlang de frequentie net iets lager lag, liepen de tijdsverschillen op. Pas begin maart werd het probleem opgelost. Het kan ook erger. Een plotse panne kan een black-out veroorzaken, waardoor miljoenen mensen zonder stroom vallen. De slecht gecommuniceerde afschakeling van een hoogspanningskabel op de Duitse rivier Eems leidde in november 2006 tot een kettingreactie, waardoor meer dan 10 miljoen gezinnen in Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje en België urenlang in het donker zaten.

EnspireME en andere batterijprojecten (zie kader) spelen daarop in. De installatie detecteert of er onevenwichten op het net zitten, en begint automatisch energie af te nemen of af te geven. Op die manier helpen de batterijen een black-out te vermijden.

De batterij vormt een alternatief voor de kolen- en gascentrales die nu de hoofdbrok uitmaken van de primaire reserve. De netbeheerders lanceren elke week een aanbesteding voor wie hen het goedkoopst de primaire reserve kan leveren. Al is goedkoop relatief: volgens Van Zwieten kan een week deelnemen tot 100.000 euro opleveren. “We zijn daarvoor niet automatisch geselecteerd”, stipt Hugo Buis van Eneco aan.

Mocht EnspireME toch niet gebruikt worden voor de primaire reserve, dan kan de batterij op de spotmarkt worden ingezet. Dat betekent dat Eneco de batterij laat opladen wanneer de energie goedkoop is, en de energie verkoopt als de prijs hoger is. “Maar alleen daarmee kan de installatie nooit rendabel zijn.”

Heilige graal

Buis verwacht dat de installatie binnen zes tot acht jaar terugverdiend is. Maar hij verwacht niet dat er nu overal in Europa batterijparken zullen verschijnen. “De kans dat er volgend jaar 100 MW bijkomt, is klein. Hier zijn de netbeheerders voorlopers in de ontwikkeling van die primaire markt. De batterijparken in Japan en Australië dienen vooral als back-up. Dat is een heel ander businessmodel.”

Eerder dan andere grote batterijparken verwacht Buis dat crowd-nets mee het evenwicht op het net zullen bewaren. Door thuisbatterijen en die van de elektrische auto’s te koppelen, krijg je een complex soort virtuele batterij. Alleen is dat nog niet voor morgen, want voorlopig zijn er van beide batterijtypes nog veel te weinig verkocht.

Toch gaat het onderzoeksbureau Bloomberg New Finance ervan uit dat de markt voor energieopslag tegen 2030 verzesvoudigt. Alleen blijft het zoeken naar de heilige graal van de energie: een oplossing om de overproductie van groene energie langdurig op te slaan, zodat ook winters kunnen worden overbrugd. Dat is al een uitdaging voor privéwoningen, en al helemaal voor industriële installaties.

De capaciteit van de huidige lithium-ionbatterijen is daarvoor onvoldoende. Daarom wordt in Jardelund ook onderzocht hoe energie nog beter kan worden opgeslagen.

Niet het enige batterijpark

EnspireME is met 50 MW het grootste Europese batterijproject, maar zeker niet het enige in de wereld. In Zuid-Australië bouwde Tesla een batterij van 100 MW, en in Japan en de Verenigde Staten lopen er projecten. Dichter bij huis staat een 10MW-batterij in Vlissingen, en Engie wil in Drogenbos 20 MW opslaan.

Het nieuwste project is de 18 megawattbatterij die de Limburgse investeringsmaatschappij LRM vorige week aansloot op het hoogspanningsnet van Elia. Dat project ligt op de Terhills-site in Dilsen-Stokkem. Daar moet op termijn een vakantiepark met 250 villa’s verrijzen. Voor de investering van 11 miljoen euro werkte LRM samen met het energietechnologiebedrijf Restore, specialist in vraagsturing.

De batterij wordt deels gevoed door twee grote velden zonnepanelen op de 365 ha grote site, en moet in een tweede fase ook de vakantiehuizen voorzien van groene energie.