Eén op de vier supermarkten van zelfstandigen draaide verlies voor de coronacrisis

De supermarkten met zelfstandige uitbaters draaiden fors hogere omzetten tijdens de coronacrisis, zegt Luc Ardies van Buurtsuper.be (Unizo). De winstgevendheid van de buurtwinkels en buurtsupermarkten was licht verbeterd net voor de coronacrisis, maar het is volgens Ardies nog te vroeg om te concluderen dat die trend doorzet. De supermarkten hebben extra kosten moeten maken en bovendien was de voorbije jaren één op de op vier onderzochte supermarkten van zelfstandigen verlieslatend.

De grote ketens zetten al sinds de coronacrisis puike resultaten neer. Hoe doen de aangesloten zelfstandige supermarkten het?

LUC ARDIES. “Voor een gedetailleerde analyse is het wachten tot de jaarrekeningen die volgend jaar worden neergelegd. Het staat wel al vast dat er ook een forse omzetverhoging is geweest bij de zelfstandig uitgebate winkels (zoals AD Delhaize, Proxy Delhaize, Spar, Carrefour Market, Carrefour Express en sommige Albert Heijns, nvdr). Ik hoor dat de grotere buurtsupermarkten tussen de 20 en 30 procent meer omzet draaiden voor de heropening van de horeca. Nu is dat teruggevallen tot rond de 10 procent, maar dat is nog altijd hoog.

“Tegelijk krijg ik signalen dat discounters (zoals Aldi en Lidl, nvdr) minder zouden hebben geprofiteerd van de aanhoudende meerverkoop. De volledige data ontbreken nog, maar instinctief zie ik enkele factoren die in het voordeel van de buurtsupermarkten speelden. De mensen gingen in de lockdown meer in hun buurt shoppen en ze vermeden misschien ook de grote supermarkten waar het zeer druk kan zijn. Het is nog gissen, maar in de dioxinecrisis trokken veel klanten weer meer naar buurtsupermarkten omdat ze die meer vertrouwden qua kwaliteit en omdat ze daar gemakkelijker vragen konden stellen aan het personeel in de winkel. In een discounter zit het personeel vaak vooral aan de kassa. Het zou kunnen dat de persoonlijkere service en de betere aanspreekbaarheid nu weer een rol hebben gespeeld.”

Grotere supermarkten moesten in maart tijdens de grootste hamsterwoede alles op alles zetten om de winkels draaiende te houden.

ARDIES. “Bij de zelfstandige supermarkten is dat beter meegevallen dan gevreesd. In maart waren die supermarkten bezorgd dat ook bij hen veel personeel zou moeten afhaken door ziekte of psychologische klachten. Het ziekteverzuim is heel goed meegevallen, het personeel heeft zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid genomen. Natuurlijk kwamen ook de buurtsupermarkten en -winkels handen te kort en hebben ze snel moeten ingrijpen met interim-arbeid en jobstudenten. Samen met veiligheidsmaatregelen heeft dat de kosten verhoogt. Dat is de keerzijde van de hogere omzetten door de hamsterwoede.”

De betere winstgevendheid de voorbije jaren is een opsteker in de coronacrisis.

ARDIES. “In onze jaarlijkse rendabiliteitsanalyse vergelijken we de laatst neergelegde drie boekjaren, die van 2019 is pas dit najaar beschikbaar. We hebben daardoor geen actueel beeld, maar de structurele trends zijn wel zichtbaar. De steekproef van 681 winkels bestond vooral uit winkels die aangesloten zijn bij Delhaize, Carrefour, Spar Retailpartners van Colruyt, Albert Heijn en Alvo. De betere marges zijn vooral dankzij de verlaging van de vennootschapsbelasting. Die pluim moeten we geven aan de federale regering. Maar bij die verbetering hoort wel de voetnoot dat ze vooral een eerdere daling heeft ongedaan gemaakt. De marges staan al jaren structureel onder druk, vooral door de aanhoudende prijsverlagingen en promoties. Zelfstandige winkeliers moeten steeds grotere omzetten draaien.”

De grote ketens breiden vooral uit met buurtsupermarkten en kleinere buurtwinkels.

ARDIES. “Eén op de vier onderzochte supermarkten is verlieslatend. De kleinere winkels zijn daarbij oververtegenwoordigd. Een kleinere supermarkt is zeer moeilijk rendabel te krijgen. Je hebt 2,5 miljoen omzet per jaar nodig om dat rendabel uit te baten, maar die rekening doen kloppen is moeilijk. Kleinere gemeentes willen graag buurtsupermarkten in hun centrum hebben, maar daar is vaak te weinig passage. Op betere locaties is de handelshuur dan weer hoog. De situatie in Vlaanderen is overigens iets beter, hier is één op de vijf winkels verlieslatend.”

Maar de meeste maken wel nog winst. Komt dat vooral niet door opstartverliezen bij nieuwe winkels?

ARDIES. “Neen, die filteren we eruit door naar drie opeenvolgende boekjaren te kijken. De marges zijn gevoelig verkleind door de concurrentiestrijd. De grote ketens zijn bezig met een race to the bottom en die wordt deels door de zelfstandigen betaald.

“Tegelijk staat de wereld op zijn kop. De ketens verzelfstandigen verlieslatende winkels in eigen beheer en breiden hun franchisenetwerk uit. Ik merk weinig langetermijnperspectief bij de ketens. Ze zagen aan de poten van hun eigen stoel door niet aan een duurzaam bedrijfsmodel in franchising te werken.”

Waarom is de gemiddelde nettowinstmarge van 1,5 procent te laag?

ARDIES. “Zelfstandige handelaars draaien een groot investeringsrisico. Zij zijn verantwoordelijk voor de vernieuwing van hun winkels. Boven op die zware investeringen komen de extra kosten om het onlinebestellen en thuisleveren van boodschappen mogelijk te maken.”

Personeel is de grootste operationele kostenpost. Hoe ging het daarmee?

ARDIES. “De zelfstandigen proberen hun personeelskosten te beheersen. We zien wel het effect van het schrappen van de proefperiode. De uitgavenpost ‘diensten en diverse goederen’ is sterk gestegen. Dat is een indicatie van sterk toegenomen gebruik van interim-arbeid. De flexi-jobregeling geldt ook voor de retail, maar die vangt in de eerste plaats de leemte van een jobstudent op en is geen echt alternatief voor een vaste medewerker.”

Ook opvallend: bijna de helft van de zelfstandigen is geen eigenaar van het winkelvastgoed.

ARDIES. “Je kan het ook anders zien, dat de helft nog altijd eigenaar is. Op dat gebied scoort België voorlopig goed, zeker in vergelijking met Nederland. Dat is op twee manieren belangrijk. Het vastgoed is voor zelfstandigen vaak het appeltje voor de dorst. Ze kunnen het later te verkopen om hun pensioen te spijzen. Bovendien staan ze ook veel sterker tegenover de franchisegever. De ervaring leert dat ze betere voorwaarden op andere gebieden kunnen onderhandelen. Er is nog altijd een onevenwichtige relatie, waarin de grote ketens hun machtspositie kunnen misbruiken. Ze schrijven bijvoorbeeld een niet-concurrentiebeding voor de afloop van een contract. Ze kunnen dan een winkelier die wil overstappen naar een andere keten verplichten enkele maanden tot een jaar niet op dezelfde locatie actief te zijn. In de praktijk verlies je dan bijna al je klanten.”

De nieuwe Nederlandse uitdager Jumbo wil maar al te graag zelfstandige ondernemers losweken van de concurrentie.

ARDIES. “Ik zie dat niet zo gauw gebeuren. De meeste handelaren hebben rigide en langlopende contracten afgesloten. Ze kunnen niet zo gemakkelijk weg als ze dat zouden willen. Er komen ook zware kosten bij kijken om de winkel aan te passen aan het nieuwe merk. Soms moeten ze zelfs de tegels uitbreken.”