Durfkapitalist Klaus Hommels: ‘Ik voel me een bewaker van onze lokale cultuur’

Nooit eerder was er zoveel kapitaal voor jonge Europese technologiebedrijven beschikbaar als in de eerste helft van 2019. Steeds meer startende bedrijven krijgen nieuw kapitaal en ook de geïnvesteerde bedragen stijgen naar een record. Dat is ook nodig, vindt de Duitser Klaus Hommels, een van de bekendste durfkapitalisten uit Europa.

Klaus Hommels vindt dat Europa zich sterker moet weren tegen de Amerikaanse en Chinese technologieondernemingen en investeerders. De Verenigde Staten en Azië hebben nog altijd ongeveer vier keer zoveel risicokapitaal beschikbaar voor start-ups. De dominantie van kapitaalkrachtige investeerders van buiten Europa die hier grote belangen nemen in veelbelovende bedrijfjes zit Hommels al jaren dwars. Op termijn dreigt een uitverkoop van bedrijven en het weglekken van de winsten.

Maar Europa maakt een inhaalbeweging. Hommels heeft na een rondreis over de wereld langs pensioenfondsen, staatsfondsen en rijke mensen dit najaar een recordbedrag van 700 miljoen dollar verzameld voor een nieuw risicokapitaalfonds. Dat zal zich hoofdzakelijk richten op de financiering van Europese start-ups. Zijn investeringsmaatschappij Lakestar heeft haar zetel in Zürich, met bijkantoren in Londen en Berlijn.

Manipulatie via Facebook

We treffen de Duitse durfkapitalist in het smaakvol ingerichte kantoor van zijn firma aan een onopvallend binnenhofje in Berlijn. Hommels is een van de grotere durfkapitalisten van Europa door lucratieve investeringen in Skype, Facebook, Airbnb, Klarna en Spotify. Hommels wil het vooral hebben over de grote trends in de technologiewereld. Zoals desinformatie op sociale media en de ontwrichtende impact op de maatschappij. “Nieuwe technologieën transporteren geen waarheden maar leugens”, zegt hij. “Heb je de film The Great Hack op Netflix gezien?”

De documentaire gaat over de manipulatieve rol van Cambridge Analytica en Facebook in de Amerikaanse verkiezingen van 2016 die Donald Trump won. “Voor mij is het een flagrant voorbeeld van het laten afnemen van onze autonomie. Als zulke praktijken niet worden ingeperkt, zal de meerderheid van de bevolking niet meer politiek vertegenwoordigd zijn. Nieuwe technologieën versterken de polariserende onderstromingen. Daar mag niemand ja tegen zeggen.”

Hommels was in 2007 een van de eerste investeerders in Facebook, maar verkocht zijn aandelen rond de beursgang in 2012. Pas daarna ontwikkelde Facebook zich samen met Google tot een van de heersers op de explosief groeiende markt voor digitale advertenties, inclusief de politieke propaganda die ter discussie wordt gesteld in The Great Hack.

“Ik geloof niet dat mensen zich realiseerden dat machtspolitiek bedreven kan worden via sociale media. Zoals vaker zijn deze ontwikkelingen door toeval gedreven. Maar als zoveel macht samenbalt, wordt ze op een gegeven moment misbruikt. Dat zit in de menselijke natuur. We moeten een bewustzijn creëren dat dat een gevaar is. Je weet niet wie er een volgende keer aan de knoppen van de algoritmen zit.”

Cambridge Analytica verzamelde Facebook-gegevens van miljoenen Amerikanen om profielen te creëren voor op maat gemaakte politieke propaganda. “Hoe lang heeft het geduurd voor de politici dit doorhadden? Hier in Duitsland denken ze nog altijd dat ze voor de verkiezingen wat borden op bomen kunnen vastmaken en dat het dan genoeg is. Zo werkt het niet meer. Sociale media worden haarfijn en zeer bewust gebruikt. Het is een uitstekend instrument voor het buitenlandse beleid.”

48 minuten doorklikken

Het hele businessmodel van Silicon Valley is voor Hommels minstens zo zorgwekkend. Persoonlijke data worden ingezet om menselijk gedrag op grote schaal te manipuleren.

“Ken je Tristan Harris?”, vraagt Hommels. De oud-medewerker van Google, vertelt de Duitser, sprak onlangs op een diner van de Franse president Emmanuel Macron waar Hommels ook mocht aanschuiven. “Harris was verantwoordelijk voor de psychologische manipulatie door de algoritmes. Als je een uur naar YouTube kijkt, verspil je 48 minuten aan doorklikken. Het businessmodel is aandacht. Iemand komt met zijn volle verstand binnen om feitelijke informatie te zoeken, en eindigt in Trumps sprookjes en leugens. Gepolariseerd nepnieuws moet je aandacht vasthouden. Voor de zoekmachines en sociale media maakt het niet uit of het waar is of niet. Ze hebben clicks nodig. Dat is hun businessmodel.”

Nog altijd is dat besef bij veel mensen in de politiek, het bedrijfsleven, de media en de maatschappij niet doorgedrongen, denkt Hommels. “Sprak je daar een paar jaar geleden over met journalisten, dan keken ze je glazig aan. In het bedrijfsleven hetzelfde. Ik was niet lang geleden uitgenodigd om in debat te gaan met bestuurders van een Europese bank. Ze realiseerden zich niet wie hun vijanden zijn. We vechten met bokshandschoenen tegen iemand met een kalasjnikov.”

Horror op steroïden

Het bewustzijn over de gevaren van sociale media nam de jongste jaren wel sterk toe, mede door scherpe kritiek en opgelegde beperkingen vanuit Brussel waar Hommels een warme voorstander van zegt te zijn.

Maar het misbruik is nog aan de orde van de dag. Google werd er eerder dit najaar nog van beschuldigd stiekem profielen van gebruikers opgesteld en gedeeld te hebben met adverteerders. Dochter YouTube schikte in de VS met de Federal Trade Commission (FTC) en justitie voor 170 miljoen dollar wegens het verzamelen van persoonlijke data van kinderen onder de dertien, zonder toestemming van ouders.

“Hoe oud zijn je kinderen?” vraagt Hommels. Hij waarschuwt dat het “stelen van tijd” door de grote ondernemingen uit Silicon Valley vooral dramatisch is voor kinderen. “Misschien ligt het aan mijn leeftijd. Ik voel me een bewaker van onze lokale cultuur. Ik denk dat het goed is dat kinderen naar Duitse programma’s kijken. Kinderen worden te veel doordrongen van Amerikaanse waarden en merken.”

“Vanaf hun tiende jaar worden ze echt interessant. Kinderen met een hogere sociale achtergrond maken drie uur per dag gebruik van sociale media. Als ze hun studies op hun 24ste hebben afgerond, hebben ze 13.000 uur op sociale media gezeten. Om wat te doen? Turen op Instagram. Dat is horror op steroïden omdat het allemaal draait om ijdelheid en trivialiteiten. Dat je op Mykonos, Ibiza en Saint-Tropez een glas wijn kunt vasthouden.”

Bewustzijn is essentieel, zegt Hommels, maar tegengas misschien nog meer. “We hebben ons in Europa verslapen op veel terreinen. Ik denk niet dat we de marktkrachten hebben om dat tegen te gaan. Dus moet de overheid iets doen. Het is niet Google tegen Siemens maar Google tegen Europa, Apple tegen Europa en Facebook tegen Europa. Belangrijk is dat we zelfredzaam zijn en onze cultuur kunnen behouden. Als een Amerikaans algoritme onze verkiezingen manipuleert, is dat onmogelijk. Dan kunnen we de waarheid niet meer overbrengen.”

Staat investeert in start-ups

Met protectionisme is niets mis. “Maar je moet het anders noemen. Laten we eerlijk zijn, China en Amerika doen het niet anders. De Duitse auto-industrie wordt een gevaar voor de nationale veiligheid van de VS genoemd. Dat is puur economisch protectionisme. Huawei is door Trump verbannen. Dat is industriebeleid, nee, dat is industriële dictatuur.”

Dat start-ups in Europa vaak geld ophalen bij buitenlandse investeerders die veelal worden gefinancierd met overheidsgeld, is hem een doorn in het oog. “In China sprak ik onlangs met instellingen die meer dan 10 miljard dollar van de staat hadden gekregen om te investeren in technologiebedrijven of -fondsen. In Amerika heb je de grote geldpotten van universiteiten. Dat bestaat niet in Europa. De vrijheid om te beleggen is voor onze pensioenfondsen en verzekeraars sterk ingeperkt. De banken houden zich ook grotendeels afzijdig. Dan blijft alleen de staat over.”

De infrastructuur voor staatsinvesteringen in start-ups ligt er volgens Hommels: het Europees Investeringsfonds (EIF). Volgens de Duitse media heeft het EIF sinds 2004 in Duitsland 3,2 miljard euro aan risicokapitaal verstrekt. Het is volgens die media ook een van de investeerders in het nieuwe megafonds van Hommels.

In Duitsland staat de overheid onder druk om meer te investeren in de eigen economie. “Het getuigt van absolute armoede dat de Duitse staat zo goedkoop kan lenen en nog altijd niet in de economie en de infrastructuur investeert. De noodzaak om veel meer geld te steken in technologie is heel groot. Vernieuwing blijft achter. Amerika heeft sinds 1995 870 miljard dollar geïnvesteerd in technologie. Daar is 6000 miljard dollar aan beurswaarde uit voortgekomen, 35 procent van het bruto nationaal product. Vergelijk dat met Duitsland: 1,5 procent. Onze beurs staat vol met bedrijven die honderd jaar oud zijn. Daarom gaan ze ook allemaal ten onder.”