‘De verrotting in het hart van het financieel systeem is een gevolg van belangenconflicten’

GLass Steagall 2.0 is een afleidingsmanoeuvre voor een strengere regulering van de financiële sector. Dat zeggen Jacques M. Thys, voormalig directeur-generaal Fortis Americas en advocaat Fernand Keuleneer.

Het Europees Parlement heeft de bankenwet ‘naar af’ gestuurd, er komt geen nieuwe ‘Glass Steagall’. ‘De bankenlobby heeft gewonnen’, titelde De Standaard op 28 mei. Maar is dat wel de volledige waarheid ? Een strengere regelgeving in de financiële sector is een dringende noodzaak, maar Glass Steagall 2.0 is contraproductief. Een verkeerde diagnose van de kwaal leidt tot een verkeerde behandeling.

De Glass Steagall Act, die commercieel bankieren (commercial banking) scheidde van zakenbankieren (investment banking) was een reactie op de publieke verontwaardiging over de bankmisbruiken tijdens de beursrage in de twenties. Een reactie, maar geen remedie; getuige daarvan de dot.com-luchtbel die geblazen werd toen Glass Steagall nog onverkort gold.

De verrotting in het hart van het financieel systeem, zowel vandaag, als gisteren tijdens de subprime en internet luchtbellen, of eergisteren in de twenties draagt een naam: belangenconflicten. Het is volstrekt onmogelijk om op hetzelfde ogenblik en onder hetzelfde dak zowel klanten aan de verkoop- als klanten aan de aankoopzijde op correcte wijze te bedienen. Op een of andere wijze worden klanten aan één zijde bedrogen, en soms aan beide tegelijk.

Wantoestand

Glass Steagall maakte aan deze wantoestand geen einde; het nieuwe model plaatste het belangenconflict centraal, binnen het afgebakend maar steeds groter wordend terrein van de zakenbanken. En ondertussen werd ook (en mede daardoor) de essentie van het commercieel bankieren aangetast. Zakenbanken worden gedreven door transacties, niet door relaties. Zakenbanken hebben geen echte klanten maar tegenpartijen. Ze plaatsen zichzelf, en hun boeken, tussen de partij van wie ze kopen en de partij aan wie ze verkopen, en in beide richtingen wordt de winst gemaximaliseerd, zonder ingebouwde remmen.

Bij de herroeping van Glass Steagall ging het in essentie om de ongebreidelde uitdijing hiervan tot de hele financiële sector: de one stop shop financiële supermarkt waar je aan één loket terecht kan voor elke financiële behoefte. Het leidde tot de talloze rechtshandhavingsacties die praktijken aan het licht brengen die elke notie van schaamte ver achter zich laten. In de ‘financiële cultuur’ van nu dienen ‘klanten’ in de eerste plaats om de winst van de institutionele tussenpersoon/dealer te maximaliseren, door middel van manipulatie en actieve exploitatie van ongelijk verdeelde (‘asymmetrische’) informatie. Dáár moet de rode lijn getrokken worden, maar dat is niet waar Glass Steagall de lijn trekt.

Integendeel, Glass Steagall versterkt en institutionaliseert het belangenconflictmodel door het bevorderen van desintermediatie, schaduwbankieren en schaduwfinanciering als de nieuwe schakels (‘transmissiemechanismes’) tussen leners en ontleners.

In dat model zijn tegenpartijen die zelf het risico dragen (caveat emptor) in de plaats gekomen van klanten, transacties in de plaats van duurzame relaties, en activamarkten in de plaats van bancaire transformatie. Dit alles gehuld in de bedrieglijke en foute newspeak van de moderne financiële theorie.

Waar vandaag de dag werkelijk behoefte aan bestaat, is een robuuste banksector met werkelijke intermediatie als activiteit, iets helemaal anders dan optreden als tussenpersoon/dealer.

Dilemma

Anders dan vaak wordt voorgehouden, steekt Glass Steagall stokken in het relationele wiel. Hyman Minsky legde uit waarom. Na een crisis worden kredieten slechts met mondjesmaat en erg voorzichtig toegestaan. Markten worden ontoegankelijk en daarom slaat weer het uur van de bankleningen. Van zodra het enthousiasme heropleeft, bieden de florerende buiten-bank-markten weer overvloedige en goedkopere financiering aan (obligaties, beursintroducties). Dat plaatst commerciële banken onder Glass Steagall voor een dilemma.

Ze kunnen het wilde feestje verlaten en stoppen met uitlenen. Maar hun vaste kosten zijn er nog steeds, hun resultaten lijken nergens naar, en ze verliezen klanten, personeel en aandeelhouders. Of ze kunnen blijven. Ze kunnen zichzelf overtuigen dat ze voorzichtig zullen zijn, voorzichtiger dan anderen. Niettemin, om overeind te blijven zullen ze, geconfronteerd met krimpende marges, veel meer leningen moeten toestaan, die veel riskanter zijn – leningen van het zogenaamde ‘cov’lite’- type (waarbij de uitlener conventioneel minder dan gebruikelijk beschermd is tegen het risico op wanbetaling). “Tenzij regulering de banken dwingt om saai te zijn”, klinkt het bij wie nostalgisch is naar Glass Steagall. Regulatoren bepalen dan welke leningen “veilig” zijn. Een hypothecair krediet mag, bijvoorbeeld, niet worden toegestaan voor een verhouding van meer dan 80% ‘loan-to-value’ (krediet/onderliggende waarde). Maar hoe veilig is dit precies als je weet dat enkele jaren geleden, op het hoogtepunt van de vastgoedcrisis, bleek dat de recuperatieratio bij wanbetaling van een hypothecair krediet in de VS amper 30% bedroeg ?

Rol van de zakenbanken versterkt

Om doorheen de cyclus hun klantenrelaties op lange termijn in stand te kunnen houden, is het voor commerciële banken noodzakelijk om in het belang van hun klanten niet enkel leningen toe te kennen, maar ook aan underwriting te kunnen doen, d.i. in te schrijven op effecten (bvb obligaties) van hun klanten of die over te nemen. Wat echter belet moet worden is dat ze die effecten vervolgens doorschuiven naar eigen klanten/tegenpartijen aan de koopzijde. Aan de koopzijde horen banken te handelen met ervaren tegenpartijen zoals activabeheerders, maar niet met klanten. Een dergelijke configuratie zet een rem op de stijging van activaprijzen en is anticyclisch, dus corrigerend. Niet Glass-Steagall. Glass-Steagall is procyclisch want versterkt de rol van de zakenbanken.

Onvermijdelijk zal de uitbundigheid in tranen eindigen, en een nieuwe Minsky-cyclus op gang brengen. Dat is wanneer een veerkrachtige (relatie-)banksector cruciaal is, veeleer dan zombiebanken die een nucleaire winter van, in het beste geval, louter virtueel herstel aanrichten. Op dus naar een betere regulering dan die op tafel lag.

Jacques M. Thys, expert analyse financiële risico’s, voormalig directeur-generaal Fortis Americas

Fernand Keuleneer, advocaat