De impact van de derde besmettingsgolf: uitstel voor economisch herstel, maar geen afstel

De Belgische economie zat vorige maand in de startblokken voor een krachtig herstel, maar de derde besmettingsgolf maakte er een valse start van. De economische schade van die derde golf lijkt beperkt te blijven, maar op het volgende startschot is het wachten tot de zomer.

Durft de consument geld uit te geven? Heeft de ondernemer voldoende vertrouwen om aan te werven? Wat zeggen de exportorders? Het is maar een greep uit de klassieke indicatoren die economen in de gaten houden om de conjunctuur aan te voelen en te voorspellen. Zo ging het vroeger. Corona heeft dat grondig veranderd. De economie beweegt sinds het voorjaar van 2020 op het tempo van het aantal besmettingen en het aantal ziekenhuisopnames. Als de cijfers de verkeerde kant uitgaan, legt de regering ons doen en laten aan banden. Uw smartphone verraadt hoe groot de impact van die restricties op de economische activiteit is. Google registreert alle bewegingen en giet die in de Google Mobility-index. Die is in coronatijd een van de beste indicatoren van de economie, omdat hij meet in welke mate mensen gaan werken of winkelen. Dat is een goede maatstaf om de binnenlandse vraag te meten. Hoe lager de mobiliteit, hoe lager de economische activiteit, en omgekeerd.

De mobiliteitsindex voor België toont aan dat we hebben leren leven met het virus ( zie grafiek). Er zijn beperkingen, maar de straten zijn niet leeg, zoals tijdens de eerste lockdown. De mobiliteit lag eind maart, vlak voor de paaspauze, ongeveer 20 procent onder het normale niveau van begin 2020. Tijdens de eerste golf en de bijbehorende hardere lockdown in het voorjaar van 2020 daalde de mobiliteit met 60 à 70 procent. Vorige zomer herstelde de mobiliteit bijna volledig, om tijdens de tweede golf in het najaar met 30 à 40 procent terug te vallen. De voorbije weken komen de mensen opnieuw minder hun huis uit. De verplaatsingen liggen 40 procent onder het normale niveau. De verplaatsingen naar het werk lagen tijdens de eerste twee weken van april 41 procent onder het normale niveau. In maart bleef die daling nog beperkt tot 20 procent.

Brel en R2D2 houden de vinger aan de pols

Dat toont aan dat de economische schade van de derde besmettingsgolf vergelijkbaar zal zijn met de relatief milde impact van de tweede golf. “De derde golf zal wellicht geen grote impact hebben. De omzet in de retailsector is geraakt door het reservatiesysteem in de winkels, maar andere bedrijfstakken doen het heel goed”, zegt Geert Langenus, econoom van de Nationale Bank die de Belgische conjunctuur van dichtbij opvolgt.

In België houdt de Nationale Bank de vinger aan de pols met zogenoemde nowcasting-modellen met grappige namen als Brel en R2D2. “Brel is het eerste model. Het tweede hebben we R2D2 gedoopt, omdat onze afdeling nogal wat Star Wars-fans telt. Het derde model zal C-3PO heten”, lacht Geert Langenus. Onder meer op basis daarvan verwachtte de Nationale Bank een economische groei van 0,5 procent in het eerste kwartaal van dit jaar. Dat was voor het versterken van de maatregelen in de tweede helft van maart, zoals het winkelen op afspraak. Uit de recente flashraming van donderdag 29 april blijkt dat de Nationale Bank nu rekening houdt met een economische groei van 0,6 procent in het eerste kwartaal.

De onzekerheid blijft dus groot, omdat de economie sinds de uitbraak van de coronacrisis van schok naar schok gaat. Toch lijkt ze klaar om de crisis van zich af te schudden. Het vertrouwen van de ondernemers was in maart gestegen tot het pre-crisisniveau. Ook de consumenten zagen het weer zitten. Maar dat vertrouwen is deels te danken aan het feit dat ze meer konden sparen, wat niet per definitie goed is voor de economie.

In de volgende kwartalen lijkt het licht het te halen van de duisternis. Geert Langenus: “We zijn vrij optimistisch dat we vanaf de zomer een stevig herstel krijgen. De economie kan in het derde kwartaal met 1 à 2 procent groeien. De onderliggende trend zat goed de voorbije maanden. De derde golf is veeleer een rimpeling, die het herstel met een aantal weken vertraagt. Belangrijk is wel dat een groot deel van de economie nog onder een beschermende stolp werkt. Er is nog veel tijdelijke werkloosheid en het aantal faillissementen blijft nog kunstmatig laag. We weten nog niet zeker wat er gebeurt als de steunmaatregelen uitdoven. Als sectoren die al lang dicht zijn, zoals de horeca en de evenementensector, slecht uit de crisis komen, kan er turbulentie ontstaan.”

In het voorjaar kromp het bruto binnenlands product (bbp) met 15 procent, nu blijft de schade beperkt. Hoe komt het dat de economie de nieuwe besmettingsgolf beter verteert? “Na de eerste golf waren de voorspellingen over de impact van de volgende golven te pessimistisch”, verklaart Langenus. “De eerste golf heeft de economie koud gepakt. Daarna heeft ze zich aangepast aan de nieuwe realiteit. De zwaar getroffen winkels hebben bijvoorbeeld meer gebruikgemaakt van internethandel. In de bouwsector is het na de eerste golf goed blijven gaan. De internationale handel heeft zich snel hersteld, wat een boost geeft aan de industrie en de export. Het vertrouwen van de industrie staat op een recordniveau. De vraag is soms zelfs groter dan het aanbod, zodat bevoorradingsproblemen ontstaan.”

Virus blijft de dirigent van de economie

De vooruitzichten zijn dus goed, maar nog niet stabiel. Een krachtig herstel komt er pas als de vaccinatiecampagne het virus voldoende onder de knoet krijgt. Het grote nadeel van de westerse aanpak, met relatief milde lockdowns, is dat het virus nog een tijdje kan circuleren bij de bevolkingsgroepen die nog niet gevaccineerd zijn, zeker nu de besmettelijkere Britse variant rondwaart. En omdat de vaccinatiestrategie in grote lijnen van oud jaar jong gaat, hebben vooral de jongere en dus mobielere bevolkingsgroepen nog geen prik gekregen.

Het virus krijgt dus nog eventjes vrij spel, waardoor de derde golf relatief lang aansleept. Nieuwe versoepelingen kunnen het aantal besmettingen zelfs opnieuw aanwakkeren. Gooi alles open tegen 1 juli, en de kans is groot dat we in de zomer een vierde golf krijgen, blijkt uit een simulatie van de Universiteit Gent. Israël heeft het punt bereikt waarop versoepelingen de besmettingen geen nieuw leven inblazen. Het Verenigd Koninkrijk staat dicht bij dat punt. België moet, net als de meeste Europese landen, nog even wachten.

Het blijft ook duimen dat er geen nieuwe varianten opduiken die nog besmettelijker of beter bestand zijn tegen de bestaande vaccins. In België lijkt de derde golf over zijn top, maar op wereldniveau piekt het aantal besmettingen. Vorige week raakten 5,2 miljoen mensen besmet, een triest record. Hoe hoger het aantal besmettingen, hoe groter de kans dat nieuwe, venijnige varianten ontstaan. “We moeten met twee woorden blijven spreken. Zelfs na de zomer kan de conjunctuur geplaagd worden door virologische risico’s”, zegt Geert Langenus. In december verwachtte de Nationale Bank dat de groei dit jaar 3,5 procent zou bedragen. De OESO rekent op 4 procent. Helaas weten we niet aan welk groeicijfer het virus denkt.

Economische paaspauze in heel Europa

Door de opflakkering van het virus en de relatief trage vaccinatiecampagne aarzelen heel wat economen nog om de groeiverwachtingen voor de Europese economie op te trekken. De Duitse regering verwacht dat het aantal ziekenhuisopnames nog zes à acht weken hoog blijft. Ze acht versoepelingen pas vanaf juni mogelijk. Volgens de Duitse centrale bank is de Duitse economie met 0,5 procent gekrompen in het eerste kwartaal. Tijdens de eerste lockdown kreeg de Duitse economie nog een klap van 9,7 procent.

Frankrijk is zwaar getroffen door een derde besmettingsgolf, maar de economische activiteit staat deze maand minder onder druk dan gevreesd. “Er blijven meer bedrijven draaien dankzij een beter gebruik van telewerk en het beter naleven van de sociale afstand op de werkvloer. De export geniet van een herstel van de wereldhandel”, zei François Villeroy de Galhau, gouverneur van de Franse centrale bank, vorige week. Hij denkt dat het Franse bbp in het eerste kwartaal lichtjes gegroeid is.

Hoop doet leven. Niet alleen de mobiliteitsindexen wijzen niet op zware economische schade, ook de meer klassieke vertrouwensindicatoren geven hoop op beterschap. Dat geldt voor heel Europa. De OESO komt tot soortgelijke conclusies. De denktank traceert bijna realtime de economische activiteit op basis van een waslijst van data. Die tracker leert dat de Europese economie in het eerste kwartaal een pas op de plaats maakte.

Ook de Europese Commissie houdt de vinger aan de pols met een indicator die het economische sentiment meet. In maart steeg die indicator fors, na de stabilisatie in de maanden daarvoor. Hij klom zelfs voor het eerst sinds de uitbraak van de coronacrisis tot zijn historische gemiddelde ( zie grafiek). Niet alleen wees de indicator op een sterke industrie, ook de dienstensector toonde een opmerkelijke beterschap. De Europese economie zat in maart dus klaar in de startblokken, tot de oplaaiende derde golf er een valse start van maakte. De Europese Commissie merkt op dat de indicator gebaseerd is op de toestand van begin maart, die helaas niet in gunstige zin kantelde. De hoop op versoepelingen heeft later in maart plaats gemaakt voor de noodzaak tot strengere maatregelen. Het tweede kwartaal zal in Europa dus geen herstel baren, zonder dat de economische activiteit diep zal afglijden.

Belgische economie nog lang niet de oude

Als het herstel in de zomer wortel schiet, zoals nu het basisscenario is, kan België nog relatief snel terugkeren naar het welvaartsniveau van voor de crisis. Nu ligt het bbp nog ongeveer 5 procent lager dan toen. “Tegen midden volgend jaar moet de Belgische economie in het basisscenario terug even groot zijn als eind 2019”, zegt Geert Langenus.

Opnieuw aanknopen met de groei van voor de pandemie wordt een lastiger karwei. “Dat kan een lange achtervolging worden”, zegt Geert Langenus. “Een aantal zaken zijn definitief verloren gegaan, en de Belgen zullen hun grote spaaroverschot van 25 miljard euro, dat vorig jaar is opgebouwd, vermoedelijk niet volledig uitgeven. Ook het potentiële bbp heeft een klap gekregen. Het oude groeitraject komt pas in het vizier als de potentiële groei versnelt, maar daarvoor zijn extra structurele hervormingen nodig.”