De identiteitscrisis van de NMBS

De treinstaking is een momentopname in de uitzichtloze protestbeweging tegen de liberaliserende markt, oordeelt Trends-redacteur Roeland Byl.

Aan het einde van de eerste treinstakingsdag van 2016 maakt iedereen de balans op. In Vlaanderen reden volgens Infrabel ruim zes op de tien treinen, in de rest van het land was dat heel wat minder. Voor de Waalse cheminots voelt de staking allicht als een succes, terwijl de Vlaamse vakbondsleiding zich vermoedelijk zorgen maakt over de imagoschade. Die tegenstelling is voor de N-VA een reden om de regionalistische reflex wat extra groeihormonen toe te dienen.

Terwijl die communautariserende machtsstrijd gul de krantenkolommen vult, is het ware slagveld op een ander terrein te zoeken. Dat gevecht gaat zelfs niet over het stakingsrecht of het aantal vakantiedagen van het spoorwegpersoneel. De echte vragen waar zowel de directie als de vakbonden mee worstelen, gaan over de rol van een modern overheidsbedrijf in een geliberaliseerde spoormarkt. Het is niets minder dan een identiteitscrisis van de NMBS.

Gold de nationale spoorwegmaatschappij jarenlang als een vorm van publieke dienstverlening – inclusief een aanwervingsbeleid om de werkloosheidscijfers op te schonen – dan heeft Europa intussen gekozen voor een geliberaliseerde markt voor het reizigersvervoer. De precieze datum en de vorm van die vrijmaking is nog onduidelijk, maar dat ze er komt, is wel degelijk beslist.

In een logica van publieke dienstverlening kon het overheidsbedrijf NMBS zijn opgestapelde exploitatieverliezen al eens doorschuiven naar de staatskas. In het marktdenken waarmee een spoorbedrijf in een competitieve omgeving wordt geconfronteerd, is daarvoor geen plaats meer. Ziedaar de urgentie voor het besparingsdieet en het moderniseringsplan dat minister van Mobiliteit Jacqueline Galant (MR) aan de NMBS en Infrabel oplegt.

Het moderniseringsplan van Galant wordt op de werkvloer allesbehalve aanvaard. Privileges opgeven is nooit makkelijk. Daartegen staken lijkt een ingebakken reflex bij de spoorbonden. De druk op de overheidsfinanciën maakt echter dat er geen geld is om het verlies van die privileges weg te masseren. Daarom is de staking begin januari ook een momentopname in de uitzichtloze protestbeweging tegen de liberaliserende markt. Maar wanhopen is niet nodig: rituelen zijn nodig om een identiteitscrisis te overstijgen. Zodra de onderhandelaars dat openlijk durven te verkondigen, staat de deur naar een compromis open.