De hype van de tatoeage: ‘Met een tattoo geven mensen betekenis aan hun leven’

In luttele jaren is de tatoeage opgeklommen van een waarmerk van randfiguren tot een trendy lifestyle-embleem.

Er is een grote kans dat u deze scene herkent: het is een van die warme dagen, uw gesprekspartner bukt voorover, iets meer huid dan gewoonlijk wordt zichtbaar, en u denkt: “Ha, heeft die ook al een tatoeage?” Dit kan zich voordoen op een receptie, een teamdag of een vergadering. Misschien bent u zelf wel die gesprekspartner en prijkt er een elfje op uw pols.

Het gaat hard met tatoeages. Betrouwbare tellingen over het aantal getatoeëerde Belgen bestaan niet, maar volgens NACE-BEL zijn in België 1027 tatoeëerders aan de slag – in 2009 waren dat er nog 590. Dertig jaar geleden moest je voor een tatoeëur naar het schipperskwartier, vandaag heeft elke provinciestad een tattoostudio. Sinds begin 2019 is de prijs van een tatoeage opgenomen in de indexkorf.

Classy en stoer

In luttele jaren is de tatoeage opgeklommen van een waarmerk van randfiguren tot een lifestyle-embleem van eigentijdse mensen. Maaike Verbruggen, die een tattoostudio in Heist-op-den-Berg uitbaat, meent dat die evolutie begon bij “de hardrock- en heavymetalgroepen en hun achterban in de jaren tachtig”. Die haalden de stoerheid van de tatoeage binnen in de populaire cultuur. Later gingen artiesten uit de lichtere popmuziek, die een snufje weerbarstigheid aan hun imago wilden toevoegen, zich ook met tatoeages tooien. Denk aan Amy Winehouse of Miley Cyrus. Zelfs Justin Bieber staat tegenwoordig vol. Een speciale vermelding als trendsetter verdient ex-voetballer David Beckham (54 tatoeages sinds 1999). In zijn navolging lieten hele voetballersstammen zich voltatoeëren, maar nog interessanter is dat hij de aftrap gaf van de trend ‘keurig-en-toch-ruig’, door zijn verzorgde verschijning te combineren met een volgetatoeëerd lijf. Om de gentrificatie van de tatoeage helemaal compleet te maken, werd ze ten slotte geadopteerd door Hollywoodse celebrity’s, onder meer met actrice Angelina Jolie, wier arm de gps-coördinaten toont van de geboorteplaatsen van haar kinderen. Maaike Verbruggen: “Bij ons in Vlaanderen zetten presentatoren zoals An Lemmens en Sean Dhondt de toon: classy en stoer.” Dat tatoeages vlotjes de klassengrensen doorbraken, is geen historisch curiosum. Socioloog Lieven Vandekerckhove meldt in zijn boek Tatoeage dat aan het eind van de negentiende eeuw kortstondig een tatoeage-rage door de Europese high society waaide. Koning Edward VII van Engeland was getatoeëerd, en even legendarisch zijn de negen tattoo’s van koning Frederik IX van Denemarken.

Sociale media

Het formuleachtige repertoire uit vroegere tijden – een anker, de geschubde draak, een pin-up – heeft echt wel afgedaan. Er is een enorm gamma aan ontwerpen om uit te kiezen, en elke maand komt verse inspiratie binnen via vakbladen zoals Tattoo Scout. “Vandaag is er bijvoorbeeld veel vraag naar meetkundige patronen, de zogenoemde geometrics en mandala’s”, zegt Maaike Verbruggen. “Morgen kan het opnieuw de old school , vette, gekleurde lijntekening zijn. De omloopsnelheid is de voorbije twee jaar fel verhoogd.”

“Ik merk ook hoe hard mensen zich door de sociale media laten bepalen. In een maand krijg ik wel twintig jonge vrouwen over de vloer die hetzelfde roosje willen laten zetten. Ze hebben op Pinterest ‘rose + tattoo’ ingetikt en komen met dat ontwerp naar mij. Dan denk ik: kijk toch ook eens vijf pagina’s verder en maak het iets persoonlijker. Ook voor mij is dat leuker, altijd een soortgelijk ontwerp kopiëren doet geen enkele artiest graag.”

Teken en betekenis

Een tatoeage is niet langer een teken van groepsidentiteit, zoals ze dat vroeger was voor zeemannen, legionairs, motorclubleden en exotische volkeren. Vandaag is ze een manier om je persoonlijkheid in de verf te zetten en uit te dragen hoe je in het leven staat. Dat uit zich onder meer in lijfspreuken. Maaike Verbruggen: “‘ Carpe diem‘ bijvoorbeeld. Of ‘ Believe in yourself‘ . Of gewoon begrippen als ‘ strength‘ of ‘ faith‘.”

Zelfs puur esthetische keuzes tillen een tipje van de sluier over iemands zelfbeeld: een vlinder (levensgenieter), een elfje (romantische inborst), prikkeldraad (iemand met weerhaakjes), een tribal (er zit een oernatuur in mij). Een tatoeage is een vorm van storytelling over jezelf. Het is een ideale conversatiestarter.

Als vorm van zelfexpressie heeft de tatoeage heel wat gemeen met kleding, een haarcoupe en modeaccessoires. Het grote verschil is dat die heel veranderlijk zijn, terwijl het tot het wezen van een tattoo behoort dat ze permanent is – of dat is toch de bedoeling.

En dat is nu net de diepere reden waarom tatoeages zo populair zijn, aldus de Duitse essayist Oliver Bidlo. We leven in een wereld waarin alles wervelt, versnelt en voortdurend onderhevig is aan verandering. Op Facebook kun je dagelijks je imago bijsturen, Insta-stories zijn vluchtig, Snapchat lost op waar je bijstaat. In zo’n omgeving groeit het verlangen naar dingen die blijven. En niet in een abstract medium als cyberspace – maar in je eigen vlees. Een tatoeage komt tegemoet aan die hunkering naar iets eeuwigs. Eeuwige liefde, levenswaarden, onuitwisbare herinneringen.

“Van 2010 tot 2018 was het oneindigheidsteken heel populair, geflankeerd door een quote, een vogeltje of de naam van je kinderen”, vertelt Maaike Verbruggen.

Nuttige bedenktijd

Voor eeuwig en altijd, dat is nogal een engagement, want mensen veranderen. En wat als de tatoeagetrend even snel weer wegdeemstert als in de negentiende eeuw? Moet Maaike Verbruggen klanten beschermen tegen zichzelf? “Ik zet nooit direct een tatoeage. Wie naar hier komt, gaat naar huis met praktische info en een afspraak een maand later, om de tekening te komen bekijken. Daarna spreken we een datum af, twee à drie maanden nadien. Velen vloeken op die termijnen. Maar de bedenktijd is nuttig voor de twijfelaars.”

“Jonge mensen die voor het eerst komen, raad ik aan met iets kleins en discreets te beginnen. Dat kunnen ze nog altijd bestoppen als de situatie dat vraagt. Ik kreeg eens een moeder binnen in paniek over haar zoon die achttien ging worden. Hij had zijn zinnen gezet op een tatoeage van zijn voetbalclub en telde de dagen af. Ze was er bezorgd over dat hij met ‘FC Anderlecht’ op zijn voorarm nooit gerust in Brugge zou kunnen rondlopen.”

F.U.C.K. Y.O.U.

Het is niet altijd een kwestie van vroeg of laat de verkeerde supporters tegen het lijf lopen. Sommige tatoeages hebben de naam jobkillers te zijn, al verbiedt de antidiscriminatiewetgeving iemand voor een baan af te wijzen op basis van lichamelijke kenmerken. Uit de rechtspraak blijkt dat een nieuwe tatoeage ook geen reden mag zijn om iemand te ontslaan. Maar wie een baan in de verkoop ambieert, zal daar minder kans op maken als er ‘ F.U.C.K. Y.O.U.‘ op de knokkels van beide handen staat.

Of de acceptatie van tatoeages op de jobmarkt gelijke tred houdt met het frequenter voorkomen ervan, is nog maar schaars onderzocht in ons land. Dat domein verkent professor Eva Derous en haar medewerkers van de vakgroep Personeelsbeleid, Arbeids- en Organisatiepsychologie van de Universiteit Gent.

Zo stuurde Louise Heylen voor haar onderzoek fictieve sollicitatiebrieven met een foto naar enkele honderden bedrijven: op de ene foto had de kandidaat een nektatoeage, op de andere niet. Daarna mat ze hoeveel uitnodigingen beide categorieën opleverden, bij verder gelijklopende kwalificaties. Haar vaststelling: er werd niet significant gediscrimineerd op tatoeages, ook niet bij functies met extern klantencontact. “Daar horen een paar kanttekeningen bij”, nuanceert Eva Derous. “Veel hangt nog altijd af van de cultuur van een organisatie. In sommige bedrijven moet je echt niet komen aanzetten met een tattoo. In andere ziet men die als een uiting van authenticiteit. Er zijn ook verschillen naargelang de individuele rekruteerders, het type klanten van een bedrijf en de aard van de tatoeage. We hebben nog studies lopen met andere methodes. Een algemene bevinding? Ik stel vast dat het in sommige organisaties beter meevalt dan verwacht, maar je moet rekening blijven houden met de bedrijfscontext.”

Weg ermee

Wat niet wegneemt dat sommige mensen hun tatoeage willen laten verwijderen. Doorgaans willen mensen hun tatoeage weg omdat ze die niet meer mooi vinden, omdat ze toch niet paste bij die nieuwe baan of omdat de eeuwige liefde niet bleef duren. “Een op de vijf krijgt spijt”, volgens dokter Christa De Cuyper, dermatoloog en tatoeage-expert van de Hoge Gezondheidsraad. Zij maakte van laserbehandelingen van tatoeages haar specialiteit. “Dat is geen werkje dat op één, twee, drie gebeurd is, en je laat dat het best doen bij een arts. Er zijn verschillende sessies voor nodig, en voor elke kleur komt er een laser met een andere golflengte aan te pas. De keuze van een aangepast lasertoestel is dus belangrijk. Maar zelfs dan is er geen garantie dat het resultaat perfect zal zijn.”

“Een letter of een hartje valt nog makkelijk weg te krijgen. Maar een kolibrie in vijftien tinten, dat is wat anders. De kans bestaat dat je daar een schim van blijft zien, of een restverkleuring in de huid. De beste aanpak is eerst een klein stukje te behandelen en te zien wat dat geeft.”

Om gedoe achteraf te voorkomen, is vooraf bewustmaken de betere optie. “De grote groep die zich laat tatoeëren, is tussen 20 en 40 jaar oud”, zegt Christa De Cuyper. “Om die te bereiken, stuurden we in 2016 een campagnebus naar een paar zomerfestivals, met als motto ‘Ben je zeker?’. Zo wilden we mensen overtuigen om hun keuze voor een tatoeage goed te overwegen. En wie er toch een wil, raden we aan voor een geregistreerde tatoeëerder te kiezen, die een driedaagse opleiding in hygiëneregels achter de rug heeft. Ik speel nog altijd met het idee ook eens zo’n campagne voor middelbare scholen te doen, kwestie van jongeren goed op tijd te informeren.”

Rite de passage

Als het aankomt op een slotbalans, heeft Maaike Verbruggen de indruk dat de meeste van haar klanten niet frivool en onbezonnen een tatoeage laten zetten. “De meesten hebben heel goed nagedacht en weten wat ze willen.”

“Ik ben van opleiding godsdienstwetenschapper. Jarenlang was ik pastoraal werkster. Elke dag merk ik parallellen met het werk dat ik nu doe. Met een tattoo kunnen mensen betekenis geven aan hun leven. Ze hebben behoefte aan closure, ze willen een hoofdstuk afsluiten. Of ze willen juist beginnen aan een nieuwe bladzijde, na een scheiding, de geboorte van kind, of het overlijden van en dierbare – dat kan ook een huisdier zijn. Of als ze om een andere reden diep hebben gezeten. Daarvoor nemen ze mij in vertrouwen. Het is een weg die we samen afleggen. Een tatoeage markeert de overgang naar een volgende fase in iemands leven. Daaraan mogen bijdragen als tattooartieste, is de reden waarom ik doe wat ik doe.”