Cultuuradviseur Johan Idema: ‘Ga eens op supermarktsafari, of bezoek een favela’

Mensen kunnen veel meer uit hun vakantie halen, vindt Johan Idema. Hij schreef er een gidsje over. “Probeer eens mee te rijden met een vuilniswagen. Of vraag een bakker of je bij het ochtendgloren zijn bakkerij mag bezoeken.”

Zelf zal hij zijn vakantie in de Verenigde Staten doorbrengen. Op één plek. In een formule van huisruil. Terwijl een gezin uit Brooklyn in Rotterdam komt wonen, betrekt Johan Idema hun huis ginds. Het wordt een wederzijdse verkenningsreis. “Ik heb gezegd dat Rotterdam een beetje het Brooklyn van Nederland is.”

Idema is cultuuradviseur. Een paar jaar geleden schreef hij het gidsje How to Visit an Art Museum, over hoe je meer kunt halen uit een museumbezoek. Als je het alleen aan musea overlaat, blijft zo’n bezoek vaak een saaie bedoening, was zijn uitgangspunt. Nu herhaalt hij die formule met een nieuw onderwerp: op reis gaan. Want als je de reisindustrie haar gang laat gaan, gaan al die vakanties steeds meer op elkaar lijken. Met een eigen inbreng van frisse ideeën valt daar meer van te maken, vindt Idema. Vandaar: How to be a Better Tourist.

Een bijkomende reden om ons toeristische leven te beteren zijn de verzuchtingen van de inwoners van topbestemmingen zoals Amsterdam, Venetië, Barcelona, San Sebastián en Dubrovnik. In sommige van die steden roert zich al enkele jaren een protestbeweging, met manifestaties en al. Daar worden slogans rondgedragen als ‘ Tourist-terrorist‘ en ‘ Tourist go home‘.

“In die steden vraagt men zich inderdaad af: hoeveel toeristen willen we eigenlijk?” zegt Idema. “Hoe moet dat verder met Airbnb? En: al dat goedkoop heen en weer vliegen, kan dat zomaar blijven duren? Maar dat zijn allemaal heel beleidsmatige vragen. Ik denk dat de discussie over toerisme ook gebaat is bij andere invalshoeken. Namelijk door te kijken naar het gedrag van de toerist zelf. Daar gaat mijn gids over. Wat doe jij als je op vakantie gaat? Hoe haal jij daar het meeste uit? Ook al omdat ik vaststel dat vakantie vieren steeds meer kopzorgen meebrengt. Het aantal hartinfarcten en burn-outs piekt bij het begin van de vakantie.”

U schrijft dat 3 procent van de Nederlanders ziek valt vlak voordat ze op vakantie vertrekken. Mensen worden geregeld ziek. Is dat zo’n dramatisch cijfer?

JOHAN IDEMA. “Misschien niet, maar als je de optelsom maakt van alle uitdagingen die onze vakantie beïnvloeden, dan zie ik een aanwijzing voor een groter probleem. Het gaat ook om de stress van het regelen en het organiseren, de verkeersdrukte onderweg, de drukte ter plekke, ermee rekening moeten houden dat dingen fout kunnen lopen, de status van het ver weg moeten en veel moeten doen, en de steeds grotere uitdaging om niet voor je collega’s bereikbaar te zijn. Vakantie vieren is een opgave geworden.”

Beoogt u met uw boek ook de toeristische toevloed in steden zoals Amsterdam, Barcelona en Venetië te temperen?

IDEMA. “Ik geloof dat het toerisme, vooral in die Europese steden, nog zal toenemen, en zeker door het stijgende aantal bezoekers uit Azië. Die toerist is niet gevoelig voor de tips die ik geef. Mijn boekje is gericht op mensen die al wat reizen achter de rug hebben en dat niet voor de zoveelste keer op dezelfde manier willen doen. De hoger opgeleide westerling, zeg maar.”

Een van uw tips is een stad te benaderen vanuit de rand, en zo spiraalgewijs naar het centrum toe te werken.

IDEMA. “Veel stadsbezoeken beperken zich tot de kleine zone van het centrum. Terwijl in de periferie heel wat te beleven valt. Je vindt er groene zones, residentiële wijken, een haven. Vergelijk het met een spiegelei. In plaats van direct naar de middelste kring te gaan, snijd je eerst de knapperige randen aan. Op die manier heb ik een keer Antwerpen bezocht. Ik begon op het Zuid, ben van daaruit breed langsom door de stad getrokken, om pas de derde dag uit te komen bij de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal.”

In dat verband zegt u ook: bezoek eens een levendige favela in Rio. Mag ik dat charmant naïef noemen? Want dan eindig je in een gracht met je mond vol mieren.

IDEMA. “Onderschat het niet, hoor, er bestaat een behoorlijke reisindustrie van rondleidingen door de favela’s. Er is iets dubieus aan, dat geef ik toe, om als toerist te gaan kijken naar de armoede van anderen. Sommigen vinden dat je je daar geen zorgen over hoeft te maken, zolang de mensen die er wonen iets verdienen aan je bezoek.

“Ik heb iets dergelijks gedaan in Colombia, in Medellín, met een lokale journalist. Die nam mij mee naar een rommelland aan de rand van de stad waar een nieuwe volkswijk groeide. De periferie is de plek waar het echte alledaagse leven van veel mensen zich afspeelt.”

Is de houding van uw betere toerist die van een amateur-antropoloog?

IDEMA. “Ik wil met mijn boekje mensen een breder palet van reiservaringen suggereren. Want hoe gaat dat vaak: je gaat op je zoveelste vakantie, maakt een checklist van bezienswaardigheden en dan begin je af te vinken: kerken, musea, restaurants, winkelstraten en wat weet ik al niet. Ik zeg niet dat je zulke lijstjes overboord moet gooien. Maar ze bieden niet per se de compleetste manier om een beeld te krijgen van een land en zijn inwoners.

“Een van de dingen die ik doe, is op supermarktsafari gaan. Ik bezoek supermarkten en kijk daar goed rond, als was ik in een museum. Een supermarkt is een afspiegeling van het banale, normale leven, en tegelijk is ze exotisch, want elk land heeft producten en ingrediënten die iets zeggen over de cultuur.”

U vindt dat we op reis meer naar spontane gesprekken moeten hengelen.

IDEMA. “Goede vakantieherinneringen hangen vooral af van wie je ontmoet en met wie je praat, eerder dan van het aantal monumenten dat je afstreept op je lijstje. Op reis beperkt het gros van de gesprekken zich tot dienstverleners, zoals obers of caissières. Daar komt bij dat reizende mensen tegenwoordig heel snel verdwijnen in hun smartphone – niet bevorderlijk voor de spraakzaamheid. Het moet al lukken dat je echt aan de praat geraakt met een local. Ik ben ervoor dat soort gesprekken op te zoeken. Zo haal je veel meer uit je vakantie. Daarom suggereer ik: probeer eens mee te rijden met een vuilniswagen. Of vraag een bakker of je bij het ochtendgloren zijn bakkerij mag bezoeken.”

Die bakker denkt toch al gauw: wat komt die rare snuiter in de weg lopen?

IDEMA. “Dat kan best meevallen. Wat ik op reis in restaurants doe, is vragen of ik even in de keuken mag kijken. Dat vinden de mensen wel leuk, hoor. Als mensen merken dat je dat doet vanuit een authentieke interesse, is heel veel mogelijk door gewoon met een glimlach een beleefd verzoek te doen. Dat werkt vaker dan je denkt.”

Uw boek neemt een onverwachte wending. Werken op reis vindt u prima.

IDEMA. “Ik ben niet van de school die vindt dat je op vakantie niet met je werk bezig mag zijn. Ik denk juist dat vakantie en werk heel goed kunnen samengaan. Niet dat ik ervoor pleit dat je de hele tijd e-mails zit te tikken. Maar omdat je helemaal uit de alledaagse routine bent, in een andere omgeving en op een afstand, kun je goed dingen overdenken die met je werk te maken hebben. Ik heb zelf die ervaring gehad. Op een lange reis door Amerika had ik veel tijd om in mijn hoofd bezig te zijn met mijn werk, en dat leverde ideeën op waar ik, terug thuis, mee aan de slag kon.”

Nog een stapje verder is dat een voorbije vakantie uitmondt in de vraag: wil ik nog wel werken?

IDEMA. “Na een reis opnieuw beginnen, gaat gepaard met een frisse tegenzin, dat heeft iedereen. Maar als je terugkomt en de vakantieblues zo hard toeslaan dat je er niet goed van bent, moet je je beraden of je wel op de juiste plek werkt. En of het niet tijd is om iets anders te doen. In je huidige baan of elders.”