Conventioneel licht Philips in vrije val

Terwijl Philips Turnhout over afvloeiingsregelingen onderhandelt, vechten de ledproducenten om marktaandeel. De Vlaamse armaturenfabrikanten doen er hun voordeel mee.

Philips Turnhout versnelt de personeelsafbouw in zijn driejarenplan. Van de 1001 banen gaan er 159 voor de bijl, 77 arbeiders en 82 bedienden. De aankondiging kwam niet onverwacht. Er is een afspraak met de vakbonden om elk jaar de personeelsbehoefte te bekijken en een nieuwe aankondiging onder de wet-Renault te doen. Alleen krimpt de verkoop van de producten uit Turnhout veel sneller dan voorspeld. “Philips rekende vorig jaar op een daling van 30 procent tegen 2018. Nu zijn we al in 2017 zover. Eind 2016 zal de aankondiging veel zwaarder uitvallen”, meent vakbondsafgevaardigde Paul Bax. Bij Philips ging conventionele verlichting in het jongste kwartaal 15 procent achteruit. Ledproducten leveren nu 44 procent van de omzet, tegen 36 procent een jaar voordien.

Philips Turnhout maakt hogedrukgasontladingslampen voor winkel-, stadion- en straatverlichting, glastuinbouw en beamers. De grote klappen vallen in winkelverlichting, waar Philips Turnhout in 2013-2014 nog een generatie nieuwe, competitieve ceramische metaalhalidelampen (CDM) uitbracht. “De verkoop van deze lampen daalt vrij snel”, bevestigt divisiemanager Verlichting & Consumer Electro An Moors van de groothandelaar in elektriciteitsproducten Cebeo. “Maar hier ligt ook Philips aan de basis. Het bedrijf ondersteunt de verkoop niet meer. Het zet alle marketingbudgetten in op led.” Philips heeft zijn O&O in conventionele verlichting praktisch volledig gestaakt. Ondertussen schiet de ledontwikkeling vooruit.

Prijsverschil daalt

Grosso modo valt de ledmarkt uiteen in twee groepen. Er zijn enkele tientallen fabrikanten van de led zelf. Die leveren minuscule ledchips. Ze verpakken ook de leds en voegen eventueel fosfor toe voor het gewenste kleurspectrum. De tweede groep zijn de producenten van modules, armaturen en lampen, die ledpakketten inbouwen met een elektrische aansturing, koeling en optica.

Het gros van de ledfabrikanten zit in Azië, met onder meer Nichia en Toyoda Gosei in Japan, LG Innotek, Samsung en Seoul Semiconductor in Korea en veel Taiwanese en vooral Chinese bedrijven. In de Verenigde Staten zijn er Cree, Soraa en Lumileds. In Europa is er alleen het Duitse Osram Opto Semiconductors, met ver daarachter het Russische Optogan en het Britse Plessey.

Tot vorig jaar was ledverlichting volgens het Amerikaanse ministerie voor Energie ongeveer even efficiënt als de meest efficiënte conventionele verlichting, maar nog altijd verschillende keren duurder. Dat prijsverschil vermindert snel. Het ministerie verwacht dat ledpakketten met warm licht 30 procent efficiënter worden tussen 2014 en 2017, tot 190 lumen per watt. Tegelijk daalt de prijs per lumen in dezelfde periode met bijna 60 procent tot 0,7 dollar voor 1000 lumen. Leds met koud licht scoren nog beter.

Het is vooral de expansie van de ledproductie in China die de bakens verzet. Volgens marktonderzoeker Yole Développement staat nu 54 procent van de productiecapaciteit voor leds in China. Ongeveer 45 procent van de ledproductie is al Chinees. De prijserosie maakt de beleggers in ledfabrikanten nerveus en doet de vraag naar conventionele lichtbronnen wegsmelten.

Licht als dienst

In die context verkoopt Philips het gros van zijn ledproducent Lumileds en zijn automobielactiviteiten aan een consortium met het Chinese Go Scale Capital. Philips zal zijn leds voortaan buitenshuis inkopen. De rest van de lichtactiviteiten worden op 1 februari voorlopig verzelfstandigd. Philips wil focussen op gezondheidszorg, huishoudapparaten en persoonlijke verzorging.

Het Duitse Osram gaat tegen de trend in en kondigde in november een getrapte investering van 1 miljard euro aan in een nieuwe ledfabriek in Maleisië, de grootste ter wereld. Tegelijk stelde de Duitse verlichtingsgroep, die in 2013 door Siemens naar de beurs werd gebracht, de verzelfstandiging van zijn lampendivisie vanaf 1 juli in het vooruitzicht – conventioneel én led. Dat is ongeveer een derde van zijn 6 miljard euro omzet.

Alleen GE, wereldwijd de nummer drie in licht na Philips en Osram, ontkent nog dat licht de volgende divisie wordt in zijn uitverkoop, al begint het wel een groen energiedienstenbedrijf, Current, geleid door de CEO van GE Lighting, die ook Lighting blijft leiden. Een signaal dat licht in de toekomst meer als een dienst zal worden verkocht.

Wachten op een overnemer

Ondertussen helpen de lagere prijzen voor ledmodules de brutomarges in ledlampen te verhogen, meldde Philips in oktober _ een stijging met 5,6 procent in professionele lampen en 1,2 procent in consumentenlampen, vergeleken met een jaar geleden. Dat verkleint het verschil met de opbrengst uit conventionele lampen, die een echte geldkoe zijn.

Paul Bax hoopt dat Philips Turnhout snel een nieuwe eigenaar krijgt, die wél nog wil investeren in traditioneel licht. “Als we worden overgenomen door een private equity-groep, die de lichtdivisie herstructureert en misschien in delen verkoopt, zou het kunnen gebeuren dat we bij een partij komen die 200 procent in ons product gelooft en daarin opnieuw wil investeren. Dat is onze enige mogelijkheid om the last man standing in conventioneel licht te zijn.”

Belgische armaturen houden stand

De lagere ledprijzen zijn een voordeel voor de armaturenbouwers die ledlicht gebruiken, een wereldmarkt die het Flanders Photonics Consortium tegen 2020 op 52 miljard euro schat _ meer dan vier keer de markt voor ledlampen en sturingen. België heeft een traditie in armaturen met spelers als Delta Light, Etap, Modular, Kreon, Schréder, Orbit, TAL en ADB.

Nogal wat spelers verwachten dit jaar groei. De grootste, Schréder, de Belgische specialist in buitenverlichting, zag zijn toegevoegde waarde in 2014 geconsolideerd met 10 procent stijgen, bijna in lijn met de omzetstijging van 12 procent tot 410 miljoen euro. “Led opent nieuwe mogelijkheden en versterkt onze toegevoegde waarde. Onze verkoop van ledarmaturen is verdubbeld tegenover 2014”, verzekert Denis Mortiaux, managing director van Schréder België. Schréder vernieuwde dit jaar onder meer de verlichting van de Antwerpse Grote Markt en staat op de eerste rij voor de vernieuwing van de autosnelwegverlichting, die Vlaams minister Ben Weyts in oktober aankondigde. Er is een rush naar integratie met sensoren en sturingen, de ‘geconnecteerde’ buitenverlichting.

Het Pittemse TAL, dat de architecturale verlichting van het stadhuis van Sydney leverde, volgt het typische patroon van nauwe samenwerking met architecten en distributie via lichtspeciaalzaken. “Wij zijn een kop-staartbedrijf”, vertelt CEO Karel Festjens. “Wij doen zelf de ontwikkeling, werken met onderaannemers en assembleren zowel standaardtoestellen als maatwerk. De trend is volledig geïntegreerde ledverlichting. Daar heb je de warmtehuishouding veel beter onder controle. Dat verlengt de levensduur van de led en houdt de lichtkleur consistenter.” Hij verwacht dat TAL best wel competitief kan zijn tegen Aziatische import, dankzij automatisering. De omzet van TAL was de jongste jaren stabiel door de crisis in Zuid-Europa, volgens Festjens. “Wij zien daar nu een opleving. België heeft een reputatie in architecturale verlichting.” TAL boekt ongeveer 7 miljoen euro omzet met ruim dertig werknemers.

Sterkte uit metaalgroep

Kreon, een filiaal van Vaessen Industries, focust op architecturale verlichting in high-endprojecten voor residenties, winkels, horeca en op plafondsystemen in kantoren. Countrymanager Philippe van Dormaal ziet de sterkere groei buiten Europa, met een nieuw kantoor in Sjanghai, maar ook in het Midden-Oosten en vooral in Canada en de Verenigde Staten waar Kreon in New York lokale productie heeft. De omzet in 2014 was 21 miljoen euro. Net als Karel Festjens vindt hij led een ommezwaai in productie- en voorraadbeheer door de veel grotere keuze aan kleurweergaven en -temperaturen en lumenpakketten. “We gaan naar een systeem van productie voor assemblage, waar je met halffabrikaten en componenten sneller inspeelt op de keuze van de klant”, zegt Van Dormaal.

Het Duitse Trilux, met vorig jaar 12 miljoen euro omzet en 23 werknemers in Belgie, verwacht in 2015 een groei in België met twee cijfers. “Onze omzet komt al voor 60 procent van led”, meldt verkoopdirecteur voor Industrie & Logistiek Jan Van Riel. Ook hij ziet verlichtingsfabrikanten evolueren naar bedrijven die producten en diensten leveren voor het aansturen van verlichting. Er is onder meer de opkomst van Power over Ethernet, met communicatiekabels die ook de verlichting voeden.

Philips in armaturen

Maar ook hier is de vraag hoe de Philips-bedrijven het gaan spelen. Philips werd in 2007 eigenaar van Partners in Lighting, het vroegere Massive, dat in 2004 het Belgische Modular Lighting Instruments had overgenomen. Vandaag zit Modular juridisch in de vennootschap PITS. Modular is sterk in projecten, vooral in werkplekverlichting, waarvoor sinds 2011 nieuwe Europese normen gelden. “Daarin zit heel veel groei. De resultaten zijn beter dan in 2014”, verzekert marketingmedewerkster Patty Beuk van Modular. Volgens haar geven de opbrengsten van 35 miljoen euro en het bedrijfsverlies van 2,5 miljoen euro van PITS in 2014 geen goed beeld van de wereldwijde activiteiten van Modular. PITS had eind vorig jaar 121 werknemers en produceert in Roeselare nog reflectoren voor zijn armaturen. Volgens de jaarrekening kwam de omzet voor ongeveer 30 procent uit België, voor 42 procent uit de EU buiten Belgie en voor 27 procent van buiten de EU. Volgens Beuk omvat PITS echter ook nog activiteiten buiten Modular en worden een aantal Modular-resultaten onder Philips geboekt. “Wij zijn groter dan 40 miljoen euro en wij maken voldoende winst om verder te groeien zoals we in 2015 met ruime dubbele cijfers doen”, zegt Beuk.

Het vroegere Massive, de ontwikkelaar van armaturen voor de consument, is opgegaan in de Philips-groep. Volgens zijn jaarverslag heeft Philips België dit jaar de ambitie om “structureel winstgevend te zijn” in die activiteit en 10 procent meer omzet te boeken, vooral door de tien vernieuwde zaken.

Volgens zijn jaarverslag verwachtte Philips België dit jaar 18 procent minder omzet uit conventionele lampen, die nu als een aparte businessgroep fungeren, naast een ledlampengroep, die 24 procent moest groeien.

‘Wij trekken onze streng’

In Tienen blijft de Indische Havells groep ondertussen achter de assemblage van de ledlampen van Havells-Sylvania staan, met leds die elders worden ingekocht. Er is nu een bestukkingsmachine die ook voor de armaturenfabrieken in Frankrijk en Groot-Brittannië werkt. Volgens directeur Luc Debleser komt vandaag 40-45 procent van de ruim 20 miljoen omzet (2014) van Tienen uit led, ongeveer evenveel als uit hogedrukgasontladingslampen voor straatverlichting en dergelijke. “We geven een opleiding om met de bestukkingsmachine naar twee of zelfs drie shifts te gaan”, zegt Debleser. Tienen draaide vorig jaar break-even met ongeveer 250 voltijdse equivalenten. De omzet daalt door de sterke prijserosie. Debleser: “Dit is geen gemakkelijke industrie, maar wij trekken onze streng”.

Toch nog klassieke technologie

BIS Lighting uit Jette, met vijftien werknemers, heeft referenties als ZEB, AS Adventure en Belfius en heeft sinds juli nieuwe eigenaars. De broers Wouter en Stijn Hanssens en David La Grange namen de aandelen van Stroke Fund over. “2015 ziet er goed uit, er is een positieve vibe”, zegt Wouter Hanssens, die aanstipt dat ze ondanks de overschakeling op led nog altijd armaturen met ceramische metaalhalidelampen verkopen. “Als een keten een aantal verkooppunten uitrolt tegen een prijs per vierkante meter, dan kan je daar niet opeens led inbrengen. Dat zijn meerkosten”, onderstreept Hanssens.