Cind Du Bois: ‘Controle is noodzakelijk om onze economische veiligheid te verzekeren’

De meeste landen screenen overnames van strategische bedrijven door buitenlandse kopers op de gevolgen voor hun veiligheid en hun economische onafhankelijkheid. België is zo naïef dat niet te doen. Cind Du Bois, professor economie van de Koninklijke Militaire School, waarschuwt voor de consequenties.

Cind Du Bois doceert economie aan de Koninklijke Militaire School. Ze werkt ook voor het Platform wetenschappelijk en economisch potentieel onder de koepel van het Coördinatiecomité voor Inlichting en Veiligheid (CCIV). Dat adviseert de Nationale Veiligheidsraad in de strijd tegen spionage, destabilisatie van en inmenging in kritische infrastructuur, zoals transport, energie, financiële bedrijven en telecom.

Sinds oktober 2020 regelt een verordening van de Europese Unie de (niet verplichte) screening van niet-Europese groepen die bedrijven overnemen in strategische sectoren, zoals infrastructuur, technologie en gezondheid. België heeft daar nog geen wetgeving voor, anders dan achttien andere EU-lidstaten, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Japan en Canada. Ons land staat volgens de FDI Restrictiveness Index van de OESO, die de beperkingen op bedrijfsovernames per land meet, in vergelijking met andere staten bijzonder open voor buitenlands kapitaal. Enkele weken geleden trok Du Bois daarom aan de alarmbel bij de CCIV.

Waarom is een voorafgaande doorlichting van een overname door niet-Europese groepen nodig?

CIND DU BOIS. “Voor een klein land is openheid de basis van het economische beleid. We zijn echter te naïef. Controle is noodzakelijk om onze economische veiligheid te verzekeren. Strategische sectoren mogen niet afhankelijk zijn van groepen uit het buitenland, zeker niet als die landen hun eigen kritische bedrijven afschermen.

“België loopt achterop. Veiligheid is een federale materie. De gewesten willen de drempel voor screening bij buitenlandse investeringen zo hoog mogelijk houden. Wallonië rolde voor de Luikse luchthaven de rode loper uit voor de Chinese e-commercegigant Alibaba. Vlaanderen lobbyt voor infrastructuurinvesteringen in China.”

Waar ligt de grens tussen protection en protectionism bij de bepaling wat strategisch is?

DU BOIS. “Er is geen exacte definitie. Het is een heel moeilijk evenwicht. Toen PepsiCo Danone wilde overnemen, riep Parijs het nationaal belang in. Alsof yoghurt een strategische waarde heeft. België houdt niet sterk vast aan zijn binnenlandse kroonjuwelen, zoals blijkt uit de verkoop van de Société Générale aan het Franse Suez in 1988. Onze grote banken, verzekerings- en energiebedrijven zijn in buitenlandse handen. Dat is geen probleem, zolang de levering van hun diensten niet in gevaar komt door die eigendomsstructuur.

“Screening hoeft de vrije markt niet te ontwrichten. Slechts een vijfde van de 1793 investeringsdossiers is in 2020 gescreend door de lidstaten. Dat leidde in amper 2 procent van de gevallen tot een blokkering van de overname, en in 12 procent tot een goedkeuring onder voorwaarden.”

Europees Commissaris voor de Mededinging Margrethe Vestager riep in mei op Chinese overnemers rigoureus door te lichten. Zij vreest dat ze profiteren van de financiële problemen door de pandemie, die jonge, beloftevolle Europese bedrijven verzwakt. Is die vrees terecht?

DU BOIS. “Die Chinese groepen zijn vaak in handen van de overheid, of minstens afhankelijk van de staat, de communistische partij of het leger. Ze krijgen renteloze leningen van staatsbanken om hun groei te financieren. Chinese bedrijven hanteren geen normale economische criteria maar een breder geostrategisch kader.

“China is, net als Rusland, actief in de hybride oorlogvoering. Als de politiek van een land hen hindert, ontketenen ze een conflict met niet-militaire middelen: cyberaanvallen, de verspreiding van fake news, het saboteren van infrastructuur, het lamleggen van telecomnetwerken, de destabilisering door criminelen tot en met de inzet van vluchtelingen als wapen. Als we de strategische touwtjes uit handen geven, wordt dat gevaar nog groter.

“Voor China is er geen grens tussen economie en politiek. Na de toekenning van de Nobelprijs aan de mensenrechtenactivist Liu Xiaobo in 2010 boycotte China jarenlang de Noorse zalm. Toen Nikolas Sarkozy de Dalai Lama bezocht, werden in China Franse producten en Carrefour geboycot. Zelfs de machtige Jack Ma (de stichter van Alibaba, nvdr) verdween een tijd na kritische uitlatingen, en hij is sindsdien heel wat rustiger. Textielketens kwamen onder vuur na kritiek op de arbeidsomstandigheden bij hun Chinese partners. Voor Peking is economie een onderdeel van Defensie en Buitenlandse Zaken.”

Vestager waarschuwde ook voor oneerlijke buitenlandse concurrentie bij aanbestedingen.

DU BOIS. “Terecht. Chinese bedrijven pikken wereldwijd contracten voor infrastructuurwerken in door onder de marktprijs te duiken. Dat gebeurt met staatsleningen. Voor onze Vlaamse baggeraars is de niet-marktconforme concurrentie een reële dreiging. Ze verloren al Europese opdrachten aan Chinese concurrenten. Je kunt je afvragen of het verstandig is dat Chinese schepen onze havens uitbaggeren. De bemanning kan ondertussen de handelsstromen in kaart brengen en de kabels op de bodem detecteren. Dat is strategische informatie. Het gevaar bestaat dat China na bijvoorbeeld kritiek op het beleid tegenover de Oeigoeren een haven plat zou leggen.”

De Europese Commissie lanceerde in november het initiatief Global Gateway, waarmee ze 300 miljard euro wil investeren in infrastructuur. Dat moet een tegenwicht bieden aan het One Belt, One Road-project waarmee China al meer dan 1000 miljard investeerde in infrastructuurwerken. Een goede zet?

DU BOIS. “Dat zal de toekomst uitwijzen. Elk Chinees bedrijf is van de staat of eraan gelinkt. De wet verplicht op eenvoudig verzoek informatie over te dragen van de overheid. Met de leningen voor het One Belt, One Road-project maakt China andere landen niet alleen financieel schatplichtig, ze zijn ook een politiek chantagemiddel. De greep op buitenlandse infrastructuur kan een hefboom zijn om bondgenoten te vinden op het internationale toneel, van de Verenigde Naties tot de sportbonden. Ook militair kunnen die nieuwe havens en transportmodi een rol spelen. Zo neemt de staatsrederij Cosco de Griekse haven van Piraeus over. Dat heeft ook een geopolitieke achtergrond.”

Cosco is ook de eigenaar van APM Terminals in Zeebrugge en participeert voor 20 procent in de exploitatievennootschap van het Deurganckdok in Antwerpen. Kan dat een bedreiging zijn?

DU BOIS. “Vlaanderen is maritiem niet afhankelijk van China. Het gaat maar over een van de vele containerterminals, naast de vele andere in Antwerpen. Zonder Cosco lost of laadt Zeebrugge misschien geen enkele zeecontainer.”

De Staatsveiligheid waakt over het wetenschappelijk en economisch potentieel (WEP) en bestrijdt economische spionage. Is die dienst daarvoor voldoende uitgerust?

DU BOIS. “Dat was lang geen prioriteit. Dat was geen beleidskeuze, maar een gevolg van te weinig middelen. Het personeel dat er al mee bezig was, werd ook elders ingezet. Ook ontbreken de tools om de ultieme eigenaars van de overnemende groepen te detecteren. De regering heeft beloofd meer middelen vrij te maken, zodat de Staatsveiligheid nu sterker controleert. Voor defensiebedrijven- en technologie is dat ook een taak van de militaire Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid. Door het gebrek aan middelen bleef dat vooral een theoretische bevoegdheid.

“De staatsveiligheid werkt vooral met bewustmakingscampagnes voor het bedrijfsleven. Wel waarschuwde de dienst de federale en de regionale regeringen voor de nakende Chinese participatie in Eandis en de infiltratie van onze universiteiten door Chinese spionnen.

“We onderzochten dat met informatie van het Australian Strategic Policy Institute (ASPI). Dat bekijkt welke Chinese universiteiten direct of indirect zijn verbonden met het Volksbevrijdingsleger of eerder spionnen hebben uitgestuurd. Vijf van die instellingen voeren gemeenschappelijk onderzoek met een universiteit in ons land. Imec heeft al eens een spion aan de deur gezet. Onze universiteiten zijn het doelwit van wetenschappelijke spionage.”

Heeft de commotie rond Eandis de politiek wakker geschud?

DU BOIS. “Niet echt. Nadien zijn de Belgische politici weer in slaap gedommeld. Vijf jaar later is er nog altijd geen kader om buitenlandse investeringen te screenen. Onze strategische bedrijven kunnen zonder belemmering worden verkocht aan de meest biedende.”

België is niet helemaal naïef. Het weert het Chinese Huawei als leverancier van onze 5G-infrastructuur.

DU BOIS. “Dat gebeurde pas na heel lang aarzelen en nadat de Amerikaanse ambassadeur had verklaard dat de positie van België als hoofdzetel van de NAVO in gevaar kon komen. In de telecomsector is er inderdaad een kentering. Ook Proximus en Nokia beslisten vorig jaar om in België en Luxemburg de telecomapparatuur van Huawei geleidelijk te vervangen door die van het Finse Nokia. Telenet knipte dan weer de banden met de Chinese leverancier ZTE door.”

Voor de levering van gas worden we sterk afhankelijk van Rusland. Is dat een potentiële bedreiging?

DU BOIS. “Rusland gebruikt gas om zijn invloed te vergroten. Het was een militair instrument in de oorlog op de Krim. Onze afhankelijkheid van Russisch energie valt nogal mee. We voeren ons olie in uit zeventien landen, en gas uit negen landen. Rusland is belangrijk, maar er zijn voldoende alternatieve leveranciers. De energieveiligheid staat niet onder druk. Bovendien zijn we met onze lng-hub Zeebrugge strategisch weerbaar.”

Toont de pandemie aan dat we eigen farmabedrijven nodig hebben?

DU BOIS. “De vorige Amerikaanse president, Donald Trump, ontving vorig jaar het management van het Duitse CureVac, dat een vaccin aan het ontwikkelen was. Hij wilde het kopen voor de exclusieve verspreiding van hun product in de Verenigde Staten, terwijl de Europese Commissie miljoenen op tafel had gelegd, zodat het bedrijf een covid-vaccin kon ontwikkelen voor Europa. Dat is toch een teken aan de wand. Het gezondheidsbeleid is ook een onderdeel van landsverdediging.”