Cartoonist Karl Meersman stelt nieuw werk tentoon in Knokke: ‘De mens is te pretentieus’

De wereld loopt mank, en daar maakt kunstenaar en Trends-cartoonist Karl Meersman zich grote zorgen over. Zijn onbehagen en bezorgdheid zette hij de afgelopen jaren om in nieuw werk. De klimaatontwrichting en de kwetsbare, roemloze mens spelen daarin een hoofdrol. “Ik weet dat kunst de wereld niet zal veranderen, maar ik kan met mijn werk wel een pleidooi voor nederigheid houden.”

Sinds die dag in 1987 dat hij al tekenend in de IKEA van Zaventem werd opgemerkt door de daar lunchende redactie van Trends, schildert Karl Meersman wekelijks met veel bijval een cartoon voor dit magazine. “Ik focus dan op één figuur”, zegt hij. “Het is moeilijker op die manier een groter verhaal te brengen.” Dat grotere verhaal drong zich wel op. Meersman zag hoe de wereld veranderde, en nog altijd verandert, en met een verbijsterende snelheid. “Met dat gevoel loop ik al heel lang, maar pas in 2016 zette ik de stap om er iets mee te doen. Ik wilde daar uiting aan geven en werk maken dat ik nooit eerder had gemaakt, met nieuwe technieken ook. Het was dus zowel een kanteltijd voor de wereld als voor mezelf.”

Die nieuwe werken zijn vanaf zaterdag voor iedereen te bewonderen in CC Scharpoord in Knokke, maar het onbehagen van Meersman is niet weg. “Ik voel het sterkst de drang iets te verbeelden als het gaat om het klimaat”, zegt hij. “We hebben al veel vernietigd, we staan met onze rug tegen de muur. Ik heb wel het gevoel dat het bewustzijn eindelijk groeit bij steeds meer mensen. Maar toch, we hebben weinig lessen getrokken uit de coronapandemie. We vliegen weer over en weer en we staan weer massaal in de file. Als we zo voortdoen, stevenen we af op een volgende crisis. We zitten als mensheid aan een plafond. Ik heb het gevoel dat de wereld een lange periode van introspectie nodig heeft, maar dan niet opgelegd door een virus.”

Dol systeem

Dat gevoel zit in het werk dat Meersman de afgelopen jaren heeft gemaakt. “Ik vind de mens te pretentieus. Een nederiger houding zou de planeet absoluut ten goede komen. We zijn hier te gast, eerder dan dat we de planeet bezitten. We willen het klimaat controleren, maar we zijn tegelijk vervreemd van de natuur. Als we een berg zien, willen we die tot elke prijs beklimmen, in plaats van aan de voet te blijven staan en te genieten. Ik weet dat kunst de wereld niet zal veranderen, maar ik kan met mijn werk wel een pleidooi voor nederigheid houden.”

Tegelijk heeft Meersman mededogen met de mens. Zeker met de kwetsbare mens, die meedraait in een dol systeem waarvoor hij niet per se heeft gekozen. “In 2018 ben ik zes maanden elke vrijdag gaan werken in een psychiatrische instelling. Ik heb samen met die mensen portretten geboetseerd, imaginaire koppen. Die zijn ook te zien in Knokke. Werkend in die instelling heb ik me vaak afgevraagd: hoe komt het dat zoveel mensen uit de boot vallen? Verslaving, burn-out, depressie, trauma’s, angst- en eetstoornissen – ik zag er het hele spectrum. Plots stond ik tegenover iemand die zich voorstelde als een oude schoolkameraad. Dat was confronterend. Het kan ons allemaal overkomen. Dat zuig ik op als een spons en probeer ik via de kunst weer los te laten op de wereld.”

Tegenstellingen versterken

Voor machthebbers is hij strenger. “Politici zoeken nauwelijks naar een combinatie van oplossingen, naar een echte creatieve samenwerking”, stelt hij vast. “Ze zoeken de tegenstellingen op en versterken die nog eens. Ik denk niet dat ze beseffen hoeveel frustraties ze daardoor oproepen bij de mensen.”

Meersman beseft dat zijn verhaal niet opbeurend klinkt. “En tegelijk vind ik humor erg belangrijk. Daarom vroeg ik aan Wouter Deprez (stand-upcomedian en auteur, nvdr) om teksten te schrijven bij mijn werken. Eerst zag hij dat niet zo goed zitten, maar hij hoorde wel van alles terwijl hij naar mijn werk keek. Uiteindelijk heeft hij twee audiogidsen gemaakt, een voor kinderen en een voor volwassenen. Hij zorgt zo voor een extra perspectief, een extra laag bij het werk. En Wouter is natuurlijk een fantastische verteller.”

4 x Kanteltijd

1 De pleurant

“Dit is een werk van Claus Sluter, een Hollandse renaissancekunstenaar. Hij verlegde de grenzen van de beeldhouwkunst met zijn pleuranten – beelden van treurende figuren. Dit is zo’n beeld, ik kocht het in Brussel en heb het in olieverf beschilderd met de Belgische driekleur. Daar hoeft geen verdere uitleg bij, toch?

“Ik heb iets met de renaissance, ik vind het interessant die periode te verbinden met nu. Ook toen is de wereld voorgoed veranderd.”

2 Bomen op de dool

“Het zijn olifantenpoten. Of zijn het boomstammen? Ik houd van de kwetsbaarheid van zowel de olifant als de boom, ik zie ze als een metafoor voor de kwetsbaarheid van de hele planeet. Daarom is in de expositie een hele zaal gevuld met doeken vol olifanten en bomen.”

3 De spons

“Dit beeld illustreert de kunstenaar en zijn zoektocht. De kunstenaar is een waarnemer van zijn tijd, hij absorbeert en geeft terug, als een spons. Voor dit beeld heb ik een beroep gedaan op de kennis van een taxidermist van het Natuurhistorisch Museum in Brussel. De kwetsbare kunstenaar kreeg tijdens de coronaperiode te horen dat hij werkt in een niet-essentiële sector. Veel kunstenaars hebben zwarte sneeuw gezien. Ik stel de vraag: als kunst en cultuur niet essentieel zijn, missen we dan geen verwondering en verbeelding?”

4 Edgar Maxence

“Edgar Maxence is een kunstenaar uit het fin de siècle, eind negentiende eeuw. De jaren tussen 1860 en 1920 zijn mijn favoriete periode in de kunsten. Voor mij staat Maxence model voor alle kunstenaars. Hij staat op een soort platform, waardoor hij zijn evenwicht moet zien te behouden. Dit doek hangt in een zaal vol kunstenaarsportretten, met ook Auguste Rodin, Vincent van Gogh en Vanessa Kirby. De geportretteerden hebben allemaal één ding gemeen: ze zijn allemaal geweigerd door de academie of de theaterschool.”