Belgische topwiskundige Ingrid Daubechies: ‘Ik ben niet op zoek naar glorie’

Ingrid Daubechies kreeg vorig jaar de prestigieuze Prinses Asturias-prijs. Ze is een van onze meest gelauwerde wetenschappers. Aan haar onderzoek op de grens tussen wiskunde en fysica is het geavanceerde jpeg-formaat te danken.

Ingrid Daubechies (66) is afkomstig uit Houthalen, maar ze woont en werkt in de Verenigde Staten. Ze maakte naam als wiskundige, terwijl ze fysica heeft gestudeerd. “Het soort fysica waarmee ik bezig ben, gebruikt veel wiskunde”, vertelt ze. “In Europa worden mensen die in dat domein van de wiskundige natuurkunde werken meestal tot de natuurkundedepartementen gerekend. In de Verenigde Staten krijgen ze een plaats in de wiskundedepartementen. Mij fascineert het gebruik van wiskundige technieken voor natuurkundige vraagstukken. Er zijn toepassingen in andere disciplines, zoals de ingenieurswetenschappen. Daar gaat het erom dingen te bouwen met het gebruik van de natuurwetten.”

U houdt ervan praktische problemen op te lossen met inzichten uit de fysica?

INGRID DAUBECHIES. “Ik wil begrijpen waarom dingen zijn zoals ze zijn en ik wil problemen oplossen. Daarbij gebruik ik wiskundige technieken. Toen ik met ingenieurs begon te praten, was ik op slag een toegepaste wiskundige, terwijl er voor mij eigenlijk niets was veranderd. Ik sta open voor het leggen van verbanden en het construeren van wiskundige werktuigen die nuttig kunnen zijn buiten hun klassieke toepassing.”

Zonder uw wiskunde bestond bijvoorbeeld het jpeg-formaat niet.

DAUBECHIES. “Je moet een onderscheid maken tussen jpeg en jpeg 2000. Mijn wiskunde zit in het recentere jpeg 2000. Dat is een formaat dat meer dient voor geavanceerde toepassingen, zoals de compressie van digitale cinema.”

Hoe komt een vrouw uit Houthalen die aan de VUB doctoreerde, in de Verenigde Staten terecht?

DAUBECHIES. “Na mijn doctoraat kon ik voor een postdoc naar Princeton University. Nadat ik was teruggekeerd naar België, kreeg ik een vaste baan als onderzoeker via het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek (FWO). Mijn plan was in Brussel mijn academische carrière uit te bouwen, maar toen ontmoette ik mijn man. Hij was voor een onderzoeksopdracht bij Philips een paar maanden in België. Toen onze verkering serieus werd, hebben we afgesproken dat ik een baan in de Verenigde Staten zou zoeken, en dat als ik het leven ginds niet gewoon zou worden, we samen een baan in Europa zouden zoeken.”

U kon er aarden?

DAUBECHIES. “Ja, maar ik mis België wel. Ik houd nog contact met vrienden en onderhoud de banden met de VUB. Aan de andere kant zijn er ook dingen van de Amerikaanse aanpak die ik mis als ik in België kom. Sommige vrienden zeggen dat ik Amerikaans ben geworden. Maar misschien ben ik wel altijd zo geweest, anders had ik hier niet kunnen aarden ( lacht).

“Ik denk dat zo’n verhuizing heel heilzaam is. Je leert er de wereld en jezelf op een andere manier door bekijken. Die ontwrichting is de motor om nieuwe paden te verkennen.”

U geeft les aan Duke University, maar om uw man naar de Verenigde Staten te volgen, gaf u uw onderzoeksloopbaan op. U koos voor een baan bij AT&T. Nooit spijt gehad?

DAUBECHIES. “Het was gewoon de vaste baan waardoor ik naar de Verenigde Staten kon. In België had ik een vaste onderzoeksbeurs van de FWO. Mijn man werkte bij AT&T Bell Labs, toen ik een baan in de Verenigde Staten zocht. We hebben allebei bij universiteiten gesolliciteerd, maar uiteindelijk bood Bell Labs mij een baan aan, omdat het soort dingen waarmee ik bezig was ook in de lijn van het bedrijf lag. Ik heb die aangenomen, enerzijds omdat het een goede plaats was voor mij, maar ook omdat ik mijn man niet wilde wegtrekken uit een van de beste biotopen voor zijn carrière. Bell Labs was ook voor mij een fijne plek om te werken. Ik ben er zeven jaar lang gebleven.”

Wat deed u terugkeren naar het academische leven?

DAUBECHIES. “Ik miste het contact met andere academische disciplines. Hoewel Bell een heel stimulerende onderzoeksplaats was, vond je er enkel ingenieurs en informatici. Ik wilde weer meer contact met historici, letterkundigen en filosofen, zoals ik dat had gehad aan de universiteit. Het ironische is dat toen ik weer overstapte naar academisch onderzoek, het wel tien jaar heeft geduurd eer ik tijd had om weer zulke contacten op te bouwen.”

Wat betekenen de prijzen die u kreeg voor u?

DAUBECHIES. “Ik ben daar altijd erg blij mee. Het is een teken van erkenning voor wat je doet. Maar die erkenning is ook goed voor het werk van mijn collega’s. Eigenlijk is het een reden om met onze wiskundige gemeenschap iets te vieren. Als ik daarbij het feestvarken van dienst moet zijn, neem ik die rol graag op mij.

“Anderzijds probeer ik die prijzen ook te relatieveren. Ik zie mezelf niet als een prima donna. Prijzen zijn geen motivatie op zich. Ik haal die meer uit de problemen zelf. Ik ben absoluut niet op zoek naar glorie.”

Is het lastiger voor vrouwen om voor hun wiskundig onderzoek academische erkenning te krijgen?

DAUBECHIES. “Ja. Dat heeft onder andere met de kleinere zichtbaarheid van vrouwen in ons vakgebied te maken. Bij nominaties voor prijzen speelt het mechanisme dat de leden van zo’n beoordelingscomité de neiging hebben om mensen te waarderen waar ze zichzelf in kunnen herkennen. Omdat er minder vrouwen actief zijn, komen hun namen dus ook minder makkelijk bovendrijven. Dat is een vicieuze cirkel. Want omdat de zichtbaarheid van vrouwen in ons vakgebied minder groot is, trekt het vakgebied ook minder jonge meisjes aan. Ik denk vaak aan een anekdote uit de tijd dat Margaret Thatcher de dominante politica in het Verenigd Koninkrijk was. In een interview vroeg een reporter toen aan een klein jongetje of hij later premier wilde worden. Hij antwoordde van niet, want dat is een vrouwenbaan, zei hij” ( lacht).

U zet zich, zowel in België als in de Verenigde Staten, in om meisjes wiskunde te laten studeren.

DAUBECHIES. “Ik wil hun duidelijk maken dat als hun talenten in die richting liggen, wiskunde een goede keuze is die een mooie carrière mogelijk maakt. Ik wil niet per se mensen verleiden tot wiskunde als ze gelukkiger zouden zijn in iets anders, maar ik wil wel dat meisjes die het graag zouden doen, beseffen dat het kan.”