Antwerpse Molenbergnatie is uniek in Europa: ‘Voor koffie zijn wij de grootste’

Antwerpen is de grootste koffiehaven ter wereld. 40 procent van die koffie passeert langs Molenbergnatie. Trends trok naar de grootste koffiespecialist in de haven voor enkele kwaliteitscontroles.

Metershoog staan vier tot vijf paletten op elkaar gestapeld bij Molenbergnatie, verspreid over vier magazijnen, ‘terminals’ genaamd. Daartussen telkens vijfentwintig zakken van 60 tot 70 kilogram groene koffiebonen, zorgvuldig geschrankt zodat de constructie niet in elkaar stort. Wat zich hier afspeelt, is doorgaans niet voor de ogen van nieuwsgierige pottenkijkers bestemd. De haven van Antwerpen is gigantisch en lijkt wel een parallelle wereld waarin havenarbeiders, heftrucks en containers een geheimzinnige choreografie uitvoeren die bestaat uit het laden, lossen en controleren van goederen.

Naties zijn een typisch Antwerps fenomeen en ontstonden eeuwen geleden om mensen uit het vak beter te beschermen, net als gildes. Oorspronkelijk waren het vaak families die zich verenigden rond één specifiek product, met als grote voorbeelden Katoennatie en Tabaknatie. Molenbergnatie specialiseert zich al sinds 1867 in soft commodities als rijst, cacao en noten, maar het belangrijkste product is koffie. “Antwerpen is de grootste koffiehaven wereldwijd. De haven van Hamburg geeft weliswaar meer koffie door, maar hier ligt de meeste koffie opgeslagen. Maar liefst 40 procent van de koffie in Antwerpen passeert langs Molenbergnatie. Dat maakt ons tot de grootste”, vertelt koffiemanager Dries Boon. De andere 60 procent wordt verdeeld over verschillende spelers. Hoeveel ton Molenbergnatie precies behandelt, wil Boon niet kwijt. “Maar als je weet dat een container 19,2 ton bevat en we tientallen containers per dag openen, kun je wel uitrekenen dat het om een gigantische hoeveelheid gaat”, zegt hij.

Logistieke expertise

Zo’n container staat net klaar om gelost te worden. Om misbruik tegen te gaan, wordt elke container verzegeld wanneer hij in het land van origine vertrekt. “Op basis van onze verschepingsdocumenten weten we exact wat er in de container hoort te zitten. Dat wordt hier nagekeken en vervolgens weggezet per klant”, licht Boon toe. Als logistiek bedrijf vormt Molenbergnatie de schakel tussen de koffieteler in het land van herkomst en de lokale trader binnen Europa. Ze zorgt voor het laden en lossen van de koffie en voor stockageruimte. Van hieruit vertrekt de koffie naar de rest van Europa.

Is het voor een grote klant als Nespresso niet interessanter om koffie rechtstreeks in zijn fabriek in Zwitserland te laten leveren? “Dat zou het geval zijn als Nespresso over 300.000 vierkante meter extra vrije ruimte zou beschikken”, lacht Boon. “Voor een deel van de koffie die het vaak gebruikt doet het dat wel, maar voor alle koffie is dat niet realistisch. Groene koffie kun je maanden tot zelfs jaren bewaren. Aangezien koffie een seizoensproduct is en dus niet op elk moment van het jaar geoogst wordt, heb je soms op een bepaald moment heel veel koffie. Die moet je ergens kunnen stockeren in afwachting dat je hem nodig hebt. Het is efficiënter die op één plek te laten liggen en nadien in kleine hoeveelheden te verdelen. Behalve ruimte bieden we ook al meer dan 150 jaar logistieke expertise aan. We weten exact hoe we zeecontainers en goederen moeten controleren, hoe we ze veilig en droog moeten opslaan en daarnaast willen we ook een meerwaarde bieden door onder meer kwaliteitscontroles voor onze rekening te nemen.”

Kwaliteit controleren

Die controles starten al voor de verzending door de koper. In totaal zijn er liefst zeventig kwaliteitscontroles op de koffie die uiteindelijk in een kopje belandt. Naast de check van de documenten wordt de container gecontroleerd op geur. “De geur is een belangrijke parameter voor vochtschade. Schimmel ruik je onmiddellijk”, zegt Boon. “Maar ook een chemische fout merk je. Soms is een container niet goed gereinigd en ruik je nog de reinigingsmiddelen. Aangezien koffie makkelijk geuren oppikt, kan dat nefast zijn voor het product. Als dat gebeurt, zetten we de container in quarantaine in afwachting dat de klant een beslissing neemt. Wij geven advies, maar beslissen niet. Die eindverantwoordelijkheid ligt altijd bij de klant. Soms halen we de douane erbij, wanneer de documenten niet kloppen of bij een drugvondst. Maar dat gebeurt bij ons zelden. Verdere controles doen we via een staalafname van de goederen. Uit verschillende zakken wordt machinaal een kleine hoeveelheid bonen geprikt die we vermengen en opsturen naar de klant om te testen. Voor de meeste traders is dat een staalafname van 30 procent, maar Nespresso eist een controle op élke zak.”

Met behulp van een haak en een pannetje draait een havenarbeider elke zak om en kijkt of er scheuren in de stof zitten. Vindt hij die, dan lost hij dat euvel in een wip met een naald en draad op. De bonen die naast de staalafnamemachine belanden, worden later als een extra lot verkocht aan een opbieder.

Al zal dat niet aan een particulier zijn, want die kan hier niet zomaar binnenvallen om een zak koffie te kopen. Alle koffie die bij Molenbergnatie ligt, is al verkocht aan een trader die Molenbergnatie in de arm genomen heeft als logistieke partner. “Wel gebeurt het af en toe dat iemand ons belt omdat die een bepaalde soort koffie of origine zoekt. Dan brengen we hem in contact met de trader. Wij verkopen dus zelf nooit iets”, aldus Boon.

Efficiënt verpakt

Koffie kan op drie manieren worden verpakt. Naast het zakgoed zijn er big bags van 1 ton en liners van 21 ton. De keuze wordt bepaald door de koffieproducent, afhankelijk van de klant, want niet elke fabriek kan zo’n liner ontvangen. “Voor sommige klanten gaan we dus herzakken en tegelijk ontdoen we de koffiebonen van takjes en steentjes. Ook dat is een extra service die we aanbieden”, gaat Boon voort. “Dat betekent dat we via een silo in het bedrijf liners verdelen tot zakgoed, of zakgoed in big bags overhevelen. Dat doen we bijvoorbeeld vaak voor Nespresso, omdat diens koffie vervoerd wordt via de trein naar Zwitserland om daar gebrand te worden. Ook dan moet je strategisch nadenken: voor Nespresso stapelen we de koffie in een magazijn, zo dicht mogelijk bij de sporen. Zo verliezen we minder tijd met over en weer rijden.”

Dat efficiëntie cruciaal is in een logistiek bedrijf, blijkt ook uit het actieve gebruik van de sporen. De wagons worden hier geladen én verzegeld, een locomotief pikt ze op en leidt ze naar het rangeerstation van Antwerpen-Noord. In Zwitserland start de controle opnieuw.

Koffie cuppen

Voordat de koffiestalen naar de klant gaat, voert Molenbergnatie nog een vochttest uit, maar de ultieme controle is natuurlijk een smaaktest. Die gebeurt door een technische procedure, cupping geheten. Op basis van die twee parameters wordt de kwaliteit van de koffie bepaald. Een cupping is nog geen afgewerkte koffie. Zodra de klant het staal groene bonen ontvangt, wordt dat lichtjes gebrand en gemalen. Per 11 gram koffie wordt 200 milliliter heet water in een kopje gegoten. Na vier minuten wachten breek je het schuim en verwijder je alle mogelijke pelletjes van de koffie en ruik en proef je al slurpend. De extra zuurstof zorgt ervoor dat je de aroma’s beter proeft. Dat gebeurt in drie rondes, want naarmate de koffie afkoelt, proeft hij anders.

“Een koffiestaal proeven we telkens in vijf kopjes. Een fout kan zich makkelijk verbergen in één kopje. Er kan bijvoorbeeld één slechte boon tussen zitten, maar niet in vijf”, vertelt Virginie Aerts, coffee ambassador bij Nespresso. “De bedoeling van koffie cuppen is de kwaliteit taxeren en naar fouten zoeken.” Dat cuppen gebeurt bij Nespresso intern, maar het valt voor dat een klant een tweede opinie vraagt aan Molenbergnatie. Dan komen ze terecht bij Kenneth Budts, cupping manager. “Ook dat maakt deel uit van onze expertise”, zegt hij. “Op basis van stalen weten we hoe een bepaalde koffie hoort te proeven en kunnen we een analyse maken. We doen dat niet standaard, enkel op verzoek van de klant. Naast de kwaliteit beoordeel je ook of je de koffie gaat blenden of naar welk smaakprofiel je de koffie gaat branden. Een groene boon heeft te weinig smaak. Filterkoffie brand je bijvoorbeeld lichter dan koffie voor espresso.”

Maar wat als de koffie niet goed is? “Het is natuurlijk niet omdat de koffie niet beantwoordt aan de verwachtingen in het koffiecontract vóór de verscheping dat die slecht is. Dan is het aan de koffieteler of de trader om een nieuwe koper te zoeken. Meestal lukt dat wel. In extremis wordt een partij teruggestuurd naar het land van herkomst”, licht Boon toe. “Maar nadien volgt wel een speurwerk. Wat, wanneer en hoe is er iets kunnen mislopen?”

Twee planten, veel smaken

Dat koffie geen eenheidsworst is, merk je ook aan de evolutie in het koffieaanbod. Specialty coffee bars rijzen in België als paddenstoelen uit de grond. Het zijn cafés waar het enkel draait om koffie, die al dan niet in huis gebrand wordt. Ze willen de koffie zelf laten spreken. Specialty coffee beslaat ongeveer 1 procent van de koffieproductie en mag enkel zo worden genoemd wanneer hij tijdens het cuppen meer dan tachtig punten op honderd scoort bij de Specialty Coffee Association Cupping (SCAC), de onafhankelijke beroepsvereniging van koffiespecialisten. Het is koffie van kleine telers die erg bewust omgaan met hun koffie en die nooit wordt geblend met een andere kwaliteit van koffie. Daardoor krijgen de koffietelers normaal ook een correcte prijs. Bij fair trade wordt vooral gekeken naar de eerlijke werkomstandigheden en de correcte minimumprijs, maar niet per definitie naar de smaak. “Het is boeiend om te zien hoe enorm het aanbod aan specialty coffee gegroeid is”, vertelt Budts. “Zo’n tien jaar geleden lagen hier twee rijen zakken. Vandaag is dat de helft van een magazijn.”

“Bij Nespresso hebben we blends en single origins. Daarnaast zijn er ook specialty coffees en limited editions“, gaat Virginie Aerts verder. “Dat niet elke koffie hetzelfde proeft, is enorm boeiend, want je hebt op zich slechts twee koffieplanten: arabica en robusta. Arabica is complexer van smaak en daardoor ook duurder. De plant gedijt anders naargelang het klimaat, het terroir en de teler. Robusta daarentegen zal altijd een volle, ietwat bittere smaak hebben. Daarnaast heeft ook de processing een grote invloed op de smaak. Wanneer je koffie wast, ontdoe je hem van zijn vruchtvlees. Koffie is een bes. Daardoor droogt die cleaner. Wanneer je het velletje rond de boon er echter aan laat, dringt de suiker van het vruchtvlees tijdens het drogen de koffieboon binnen, wat fruitigere tonen oplevert. Onze agronomen kunnen daarin wel advies geven, maar het is uiteindelijk de koffieteler die beslist hoe hij zijn koffiebonen behandelt. En dat is veelal gebaseerd op traditie en cultuur.”

Koffie en politiek

Dat koffie onderhevig is aan actualiteit, politiek en trends, blijkt ook uit de recente groei van de trafiek bij Molenbergnatie door de brexit en de oorlog in Oekraïne. “Plots werd het veel moeilijker om koffie uit het Verenigd Koninkrijk te exporteren. Veel traders legden een parallelle stock aan in Antwerpen. Ook liggen de logistieke spelers in Oekraïne stil, wij nemen nu een deel van hun werk over en de kans dat dit hier blijft, is uiteraard reëel”, stelt Kenneth Budts.