Zoete adel

Karel Cambien

30-10-1996, 00:00 Bijgewerkt op: 20-07-2022, 07:31

De Belgisch- Nederlandse combinatie Fortis klimt onophoudelijk op de wereldranglijst van prominente financiële groepen. Achter elk manoeuvre enkele weken geleden nog werd de Nederlandse zakenbank MeesPierson overgenomen duikt de hand op van meester-tacticus Maurice Lippens. Wie Lippens zegt, denkt aan traditie, geld en het Zoute. Portret van een dynastie.

Discretie tot en met. Het is, net zoals bij wel meer gefortuneerde families, hét handelsmerk van de familie Lippens. En toch zijn er maar weinig Lippens die onbesproken door het leven gaan. Dat wist Jean Lippens al in 1450, en hetzelfde geldt ook voor de Knokse burgemeester Leopold Lippens, die enkele jaren geleden de frigoboxtoerist naar andere Vlaamse kustgemeenten verwenste. Het zal Leopold Lippens vermoedelijk geen tweede maal overkomen. Het motto binnen de familie heet meer dan ooit : praten is zilver, zwijgen is goud. Ook voor dit artikel weigerde de familie beleefd alle medewerking. Een Lippens schermt zich af voor de buitenwereld en gaat niet op de barricaden staan. Toen Carlo de Benedetti in 1988 de Generale Maatschappij van België wilde, speelde Maurice Lippens, topman van Fortis en AG, áchter de schermen een cruciale rol (zie kader : Nostalgie naar kmo’s). De familieleden die wél in de schijnwerpers traden, waren uitzonderingen. Zo brak de Franstalige Paul Lippens (1876-1915) in een manifest met de titel La Question Flamande (1913) openlijk een lans voor de Vlaamse zaak, het Vlaamse volk en de Vlaamse taal. Het bezorgde hem meer dan een voetnoot in de encyclopedie van de Vlaamse Beweging. Ook zijn broer Maurice Lippens (1875-1956) kwam zonder omwegen op voor de Vlaamse zaak. En de huidige sterke man bij Fortis, die dezelfde naam draagt, bestempelde zichzelf ooit als een vlamskiljoen. Waarmee hij wilde aangeven dat hij de Vlaamse zaak niet slecht gezind was, maar wel stond op openheid van geest.

Pure klasse is een kwalificatie die elke Lippens-telg graag op zijn rug geplakt krijgt. Maurice Lippens van Fortis gaat door het leven als een gentleman pur sang. Zijn neef François wordt door velen onder andere ook het koningspaar gewaardeerd als Belgische consul in Nice. Een andere neef, Olivier, straalt dan weer charisma uit als ondernemer bij het voedingsconcern Suikergroep en bij de in 1975 opgerichte holding Finasucre (zie Trends, 1 juni 1995). En Leopold Lippens, broer van Maurice, staat bij de goegemeente bekend als een stormram, charmant, maar ook onberekenbaar en een beetje gezond gek, zoals een intimus getuigt. Zo is de Knokse burgemeester, 55 en vader van de eenjarige Justine, al wel eens in korte broek gesignaleerd op high society-feestjes. “Je moet Leopold Lippens niet proberen te begrijpen,” zegt een insider. “Want hij is ondoorgrondelijk.” De inwoners van Knokke meten hun numero uno wel eens koninklijke ambities toe als ze hem, half spottend, Leopold IV noemen.

DE DIJKEN, HET ZOUTE.

De Lippens werden in de Waalse media ooit omschreven als les comtes des digues. Aan de vooravond van de Franse Revolutie (1784-1786) werden aan de Belgische oostkust de Hazegras- en Zoutepolders ingedijkt. De operatie stond onder leiding van François-Philippe Lippens, die er massaal gronden had aangekocht van Franse en Oostenrijkse landeigenaars die uit het gebied waren weggetrokken. Hij legde toen de basis voor wat in de negentiende en twintigste eeuw een uitgestrekt domein zou worden, vandaag gekend als Het Zoute. Toen in 1908 enkele vooraanstaande familieleden stierven, sloten de nakomelingen de rangen, waardoor een rampzalige versnippering van het domein kon worden vermeden. Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog kwamen de Lippens al expliciet op voor het behoud van het natuurschoon langs de Knokse kustlijn. Gelijktijdig richtten ze een nieuwe badplaats op, die de zoete naam Het Zoute meekreeg. Dat gebeurde onder auspiciën van de daartoe opgerichte vennootschap Compagnie du Zoute. Aanvankelijk telde de Compagnie twaalf aandeelhouders : negen uit de familie Lippens en drie uit die andere familie van Knokse landeigenaars, de familie Piers de Raveschoot. In 1908 traden de stichtende neven Raymond (1875-1964) en Maurice Lippens (1875-1956) op de voorgrond. Ze zijn allebei grootvaders van de huidige Knokse burgemeester (zie stamboom).

Wie vandaag door het mondaine Zoute wandelt, staat er nauwelijks bij stil dat er begin deze eeuw niets was : geen straat, geen zeedijk, geen riolering, geen elektriciteit. De Compagnie bouwde zelf een droomplek uit, en vroeg geen cent subsidies. Bossen, straten, pleinen, een stadhuis, een golf- en tennisbaan, een vliegveld dat later opnieuw zou worden gesloten omwille van het lawaai een kerk, en zelfs een koninklijke villa : de Lippens wilden hun fortuin niet zien slapen.

‘T ZWIN.

Na de Tweede Wereldoorlog werd Knokke onder impuls van Léon Lippens (1911-1986) en zijn in 1989 overleden broer Philippe die in diplomatieke kringen naam maakte en in 1950 de manuscripten aan de Dode Zee mee ontdekte heropgebouwd. Graaf Léon Lippens, die ook de stichter was van de vzw Natuurreservaten van België, kon daarbij zeker geen eenzijdigheid worden verweten. De ornitholoog legde 90 hectaren nieuwe bossen aan en stichtte in 1952 het natuurreservaat ‘t Zwin, het eerste in zijn soort in België.

In 1957 tekende de Compagnie du Zoute ook voor een olympisch zwembad met verwarmd zeewater, op de scheidingslijn tussen Het Zoute en ‘t Zwin. Knokke kreeg ook een eigen Vlindertuin op voorstel van prins Ferdinand von Bismarck, een nazaat van Otto von Bismarck en gehuwd met Elisabeth Lippens, dochter van Léon Lippens. Maar niet alles wat Léon Lippens vastnam, veranderde in goud. Toen het Knokse zwembad in de jaren zeventig tot 5 miljoen frank per jaar verlies leed, werd het zonder meer gesloten.

De Compagnie du Zoute is vandaag nog steeds de immobiliaire speeltuin van de familie Lippens en eigenaar van heel wat terreinen (‘t Zwin, de Golf, de tennisclub, de Vlindertuin) in en rond Knokke. Zowat 300 Lippens-telgen, of met Lippens aangetrouwde families, hebben nu aandelen in de soms gecontesteerde Compagnie. De uit de jaren tachtig stammende plannen om eerst een kunstmatige jachthaven en vervolgens een in het oog springend Congress Center annex luxehotel te bouwen aan de rand van ‘t Zwin, botsten op tegenstand van de overheid, het grote publiek en de milieubewegingen. Nog steeds wil de Compagnie ter hoogte van het ter ziele gegane olympisch zwembad iets realiseren. “Tenminste, als we er de toelating voor krijgen,” zegt een lid van de familie. Vandaag denkt de Compagnie aan appartementen die het omringende natuurbeeld niet storen. Maar door het Duinendecreet (1994) zijn de gronden op en rond het zwembadcomplex beschermd gebied, zodat de Compagnie nu vastzit op haar eigen territorium. Iets waarvoor ze een miljardenclaim eist van de overheid.

Toen graaf Leopold Lippens begin dit jaar een infovergadering voorzat over de toekomst van Knokke en Het Zoute, liep het plaatselijke Hotel Memlinc vol. De burgemeester strooide er gretig met begrippen zoals rust en groen, kleinschaligheid en charme, verkeersluwte en dus de aanleg van nieuwe ondergrondse parkeerplaatsen. De gewezen CVP’er geniet met zijn in 1988 opgerichte beweging Gemeentebelangen kennelijk het vertrouwen van de inwoners.

SUIKER EN POLITIEK.

De roots van de Lippens-dynastie gaan paradoxaal genoeg niet terug naar Knokke, maar naar Eeklo. Het oudste spoor gaat terug tot Jean Lippens, rond 1450. Pas later zou de familie opduiken in Gent, Knokke en rond het Waaslandse Moerbeke. In Moerbeke worden de Lippens steevast geassocieerd met hun suikeractiviteiten en met hun politieke activiteiten ze leverden enkele liberale burgemeesters. Olivier Lippens (1953), zoon van de eerder dit jaar overleden graaf Robert Lippens (1911-1996), werpt zich nu in Moerbeke op als bezielende figuur van de Suikergroep, die fabrieken heeft in het Vlaamse en het Waalse land en zich middels een verbond met het hoog aangeschreven Finse Cultor ook internationaal positioneert. Olivier Lippens is gehuwd met een kleindochter van Baron Wolters, gewezen baas van de oliemaatschappij Petrofina. Florence Lippens (1955), de zus van Olivier Lippens, is op haar beurt getrouwd met Evence-Charles Coppee, nazaat van de bekende Coppee-familie die fortuin maakte in de wereld van het staal (Lafarge-Coppee). Het is een wet van Meden en Perzen : fortuin huwt graag met fortuin. De broers Leopold en Maurice Lippens schoven respectievelijk een trouwring aan de vinger van Patricia en Kathleen Matthieu de Wynendaele, twee zussen uit een adellijke en welstellende West-Vlaamse familie. Wie de stamboom grondig bekijkt, merkt doorheen de tijden adellijke allianties ( De Bethune, von Bismarck, de Kerchove de Denterghem, ‘t Serstevens…).

Gefortuneerd, van zichzelf of door huwelijk : dat zijn de Lippens zonder uitzondering. Maar ze zijn ook sterk maatschappelijk geëngageerd, zoals blijkt uit hun politieke mandaten of sterk uitgeproken meningen. Zo mengden de Lippens zich openlijk in de Vlaamse kwestie, maar ook in discussies over het Koningshuis. Net voor de oorlog wierp de Commissie Lippens zich op als voorstander van meer macht voor de Koning der Belgen.

De Lippens stonden ook aan de wieg van onder meer de Generale Maatschappij en de verzekeringsgroep AG. Maurice Lippens koppelde tijdens het interbellum zoveel charisma aan politieke dynamiek (binnen de liberale partij), dat een Brits journalist hem ooit bestempelde als the future dictator of Belgium. Rexist Léon Degrelle wilde deze Maurice Lippens wat graag aan zijn kant hebben, maar die wees elke toenadering van de hand. Hij werd gouverneur (Oost-Vlaanderen, Belgisch Congo), tot driemaal toe minister, minister van Staat, en voorzitter van de Senaat. In de jaren dertig gooide de vrijmetselaar consequent de deur van het grootoosten achter zich dicht, omdat deze zich onder meer tegenover katholieken intolererant opstelde. Maurice Lippens kon dat niet hebben : iedereen mocht zijn mening hebben én verdedigen, maar onverdraagzaamheid tegenover andersdenkenden was uit den boze.

Sterke vaders, sterke kinderen. Bij de Lippens is het nooit anders geweest. Uit het huwelijk van Maurice Lippens en Madeleine Peltzer werden twee dochters geboren : Marie-Louise (1904-1944) en Suzanne (1905-1985). Suzanne Lippens, die in de jaren dertig de wereldpers haalde als eerste zweefvliegster, zou huwen met haar neef, graaf Léon Lippens. Uit dat huwelijk werden vier kinderen geboren : de huidige Knokse burgemeester Leopold, Fortis-man Maurice, Marie (die eerst in Mexico City trouwde met Roger Nellens, mede-eigenaar van het Knokse casino, en later in New York met Christian Franck, twee huwelijken die echter op de klippen liepen) en de ooit in Vogue Magazine geportretteerde Elisabeth, die huwde met prins Ferdinand von Bismarck. Maar waar de naam Lippens ook opduikt, altijd wordt die op de één of andere wijze geassocieerd met geld en zaken. Het wapenschild van de familie laat, niet toevallig, drie gouden draken zien. De Knokse burgemeester Leopold Lippens stelde ooit in het weekblad Panorama : “Wie het ver wil schoppen in het leven, moet een broer of een familielid hebben die aan business doet.” Zijn broer Maurice is er nog steeds niet van bekomen.