Er was eens een tijd dat politici droomden van Europa. Helmut Kohl en François Mitterrand trokken de kar van de interne Europese markt, de euro of zelfs politieke integratie. Die tijd is voorbij. De nieuwe generatie politici koos voor een geografische uitbreiding van het project, maar de verdieping is verzand. De ondernemers hebben hun rol overgenomen, bouwen aan pan-Europese bedrijven – en de politici schrikken van de mechaniek die ze ooit in gang hebben gezet. Ze grijpen in afgrijzen terug naar een eng nationalistische politiek om hun nationale kampioenen te beschermen.
Wulf Bernotat is een van die ondernemers met een horizon die veel verder reikt dan de Duitse landsgrenzen. De topman van de Duitse energiereus E.on bouwt aan een Europese energiespeler, de filosofie van de vrije Europese eenheidsmarkt indachtig. De voormalige Duitse bondskanselier en Europafiel Helmut Schmidt is het grote voorbeeld van Bernotat, die in zijn vrije tijd graag praat over kunst en politiek. Bernotat is ook lid van de European Round Table, de invloedrijke club van Europa’s belangrijkste industriëlen die lobbyt voor vrijere Europese markten.
Maar wat zei de Spaanse premier Zapatero toen Wulf Berntotat met koffers vol euro’s (29,1 miljard euro) de Spaanse energiekampioen Endesa wilde overnemen? Handen af! In Madrid zien ze Endesa nog liever in zee gaan met het Catalaanse Gaz Naturel. In Parijs hebben ze de soortgelijke patriottistische nationale energiepolitiek al bezegeld met de fusie tussen Suez en Gaz de France. De halve barbaren, sorry, de Italianen van Enel, die een Frans strategisch nutsbedrijf als Suez zouden overnemen? In de Parijse salons worden ze misselijk bij de gedachte alleen al. En dus werden Suez en Gaz de France bij elkaar geplakt tot een tweede Franse energiekampioen.
E.on stond met stip genoteerd om als eerste de domino’s aan te tikken die nu omvallen. Het is Europa’s sterkste speler in elektriciteit en gas, gewapend met een oorlogskas van 15 miljard euro cash. Bernotat voelde de druk van zijn aandeelhouders om wat met dat geld te doen. Anders kon hij het maar beter aan hen uitkeren. De jurist zag ook dat de Europese Commissie, o ironie, bezig was met een onderzoek naar dominantie posities op de Europese energiemarkten, waaronder de Duitse, omdat E.on en RWE er met zijn tweetjes overheersen. En de Duitse grote coalitie geeft de Duitse energiepolitiek straks een grondige voorjaarsschoonmaak.
Bernotat wilde als eerste aan zet zijn, zonder daarom het geld door ramen en vensters te gooien. De top van E.on staat bekend als extreem vrekkig en de kostencontrole begint bij de top. Bernotat introduceerde bijvoorbeeld casual Fridays bij E.on, maar onder protest van zijn CFO – het kost volgens hem meer om zich slim casual te kleden dan het uniform uit de kleerkast te trekken – werd dat idee afgevoerd. Ook Bernotat is een koele rekenaar, om niet te zeggen gierig. Aan airconditioning in het nieuwe hoofdkantoor in Dusseldorf werden geen centen uitgegeven.
Bernotat kwam in 2003 aan het hoofd van E.on, een groep die in 2000 gesmeed werd tijdens de vorige consolidatiegolf in de (Duitse) energiesector. E.on is de optelsom van Veba en Viag, en deze nieuwe speler toonde ook meteen meer dan gewone interesse voor Electrabel, maar botste op een Frans non. In 2001 werd onder meer het Britse Powergen overgenomen en in 2003 volgde de meesterzet van E.on: de overname van Ruhrgas, de grootste Europese invoerder van aardgas. De Duitse antikartelautoriteiten zagen de deal niet zitten, maar werden teruggefloten door de Duitse regering – een staaltje van pure nationale industriële politiek, toen al. Via Ruhrgas bemachtigde E.on een belang van 6,5 % in Gazprom, een belang dat nu evenveel waard is als wat E.on ooit voor Ruhrgas als geheel betaalde, zegt Bernotat.
De gepassioneerde golfspeler (handicap 18) en skifanaat puzzelde alle stukjes eerst vakkundig bijeen. Hij plaatst daarbij dialoog boven hiërarchie. Legendarisch zijn de middaglunches met werknemers en arbeiders bij zijn vorige werkgever, de logistieke groep Stinnes, een dochter van Deutsche Bahn. Bij E.on viel de puzzel snel in elkaar en bij zijn eerste presentatie van de jaarresultaten, in het voorjaar van 2004, zei Bernotat: “Het is ons lot om van E.on het leidende energiebedrijf van de wereld te maken.” Als zijn bod op Endesa slaagt, is het twee jaar later zover.
Bernotat, vader van twee dochters, is een internationale manager die vijf talen spreekt: Duits, Engels, Frans, Portugees en Russisch. Hij werkte twintig jaar voor het Brits-Nederlandse olieconcern Shell in onder meer Londen, Parijs en Lissabon. Tussen 1998 en 2003 bouwde de strateeg Stinnes uit tot een winstgevende, internationaal georiënteerde onderneming met een geslaagde beursgang als eindnoot.
Maar Wulf Bernotat moet de nationale egelstellingen onderschat hebben, toen hij de lont aan het kruitvat stak. Vlak voor hij het bod op Endesa lanceerde, vertelde Bernotat dat hij op termijn nog drie grote Europese energiespelers zag: E.on, Electricité de France en het Italiaanse Enel. Slecht voor de marktwerking? Misschien, maar beter drie of vier grote spelers die elkaar op elke deelmarkt beconcurreren dan zowat tien energiebedrijven die elk hun persoonlijke wingewest mogen leegpersen. De Europese Commissie die ijvert voor meer marktwerking, applaudisseert daarom voor Bernotat & co., maar ze doet dat in stilte, want in de hoofdsteden mogen de bazen van de Commissie het niet horen. België is er het ergst aan toe. De markt is nu totaal in handen gevallen van niet eens een eigen, maar een Franse energiekampioen. Dat is het totale faillissement van een Belgische politiek die te makkelijk kroonjuwelen verkocht, te veel Electrabel een hand boven het hoofd hield en te weinig de marktwerking bevorderde. Loontje is om zijn boontje gekomen.
Daan Killemaes
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier