ZIJN DE GEZINNEN DE DUPE VAN DE GLOBALISERING?

Er groeit een kloof tussen het vertrouwen van consumenten en bedrijven. Niet alleen in Europa, maar ook in de VS kan dit tot sociale spanningen leiden.

De auteur is hoofdeconoom van Petercam Vermogensbeheer. Reacties: visienoels@trends.be

Gaat het goed of slecht met de economie?” Een bedrijfsleider zal op die vraag een ander antwoord geven dan een gezin.

Zowel Amerikaanse als Europese ondernemingen zijn vandaag zeer optimistisch gestemd. De Amerikaanse bedrijfswinsten, uitgedrukt als percentage van het bruto binnenlands product, bereiken momenteel de recordniveaus van 1997. De consumenten daarentegen zijn pessimistisch gestemd. De Amerikaanse burgers zien vandaag de toekomst somberder tegemoet dan net na de aanslagen van 11 september 2001.

In hetzelfde schuitje. In de voorbije veertig jaar is de divergentie tussen het optimisme van de bedrijven en het relatieve pessimisme van de gezinnen nooit groter geweest. Tijdens recessies en crisissen evolueerde het sentiment van beide groepen gewoonlijk vrij synchroon. Maar vandaag verloopt de gemoedstoestand in tegenovergestelde richting, althans in de VS. In euroland groeit de kloof eveneens, maar hier verloopt de evolutie tenminste nog parallel.

Het is dan ook vreemd dat er weinig aandacht uitgaat naar dit uitzonderlijke fenomeen. Het kan immers een belangrijke signaalfunctie hebben. Misschien is de kloof tijdelijk en wordt hij vanzelf gedicht. Maar dat is verre van zeker. Het valt immers niet uit te sluiten dat er meer structurele redenen zijn. In dat geval vormen langdurig optimisme en een goed gevoel bij de ene groep in de economie en pessimisme bij de andere een explosieve cocktail.

Komt het door de herstructureringsgolven? Die zijn er in het verleden nog geweest, zonder dat ze zo’n extreme vertrouwenskloven tussen bedrijven en gezinnen veroorzaakten. Hun situatie bleef immers verbonden. Ontslagen werknemers zijn ook consumenten, de bron van inkomsten voor de bedrijven… Bedrijven en consumenten zitten dus in hetzelfde schuitje. Het kan niet lang stormen en regenen aan bakboord terwijl de zon schijnt aan stuurboord.

Globalisering dwingt tot aanpassenà Maar misschien doet zich toch voor het eerst zo’n fenomeen voor. De zon schijnt voor bedrijven in China, Oost-Europa en andere verre exportgebieden. In de thuislanden regent het echter afdankingen, en schijnt er voor de gezinnen alleen een zonnetje in huis (we hebben het dan over de gestegen vastgoedprijzen!). Deze tekenen kunnen er dus op wijzen dat de globalisering vooral de bedrijven ten goede komt. De gezinnen in het Westen echter ondervinden alle nadelen…

Die stelling is echter niet helemaal correct. Consumenten (gezinnen) kunnen een heel aantal producten almaar goedkoper kopen, een rechtstreeks gevolg van de globalisering. De lage rente zou er dan weer niet zijn zonder de Aziatische centrale banken. Eigenlijk kunt u vandaag goedkoop lenen dankzij de Chinezen – maar zo hebt u er nog nooit over nagedacht natuurlijk.

… en bedrijven doen dat sneller. Maar de globalisering heeft ook een schok veroorzaakt. Die vereist aanpassingen. En bedrijven passen zich onder druk van de vrije markt veel sneller aan dan gezinnen. Daar komt nog bij dat de voordelen van de globalisering over de hele bevolking worden gespreid. Die is zich niet altijd bewust van de voordelen, en zeker niet van de oorsprong ervan. De pijn daarentegen wordt sterk gevoeld door enkele specifieke sectoren en kwetsbare bevolkingsgroepen. En die leggen het verband met de gestegen concurrentie uit het buitenland wél.

Bedrijven hebben geen keuze: het is aanpassen of verdwijnen. Maar de consument wordt juist opgeroepen om zich niet aan te passen. In de VS bijvoorbeeld worden de burgers aangemoedigd om meer schulden aan te gaan. In Europa steekt de overheid zich in hun plaats in de schulden door allerhande vervangingsinkomens uit te keren. Beide modellen zijn onhoudbaar.

Levensgevaarlijk kruitvat. De kloof tussen bedrijven en gezinnen/consumenten in de westerse economieën vormt een levensgevaarlijk kruitvat. Het kan de spanningen doen toenemen, wat zal leiden tot nog méér weerstand tegen veranderingen.

Sommigen zien in de rellen in Frankrijk al de voorbode van meer uitgebreide sociale spanningen. Tegelijk kan het nakende faillissement van General Motors even goed een teken zijn van het falen van het kredietgedreven Amerikaanse consumptiemodel. We zijn niet veraf van het culpabiliseren van de globalisering zelf. Het tegenovergestelde, protectionisme, is echter een absolute garantie voor welvaartverlies. De globalisering heeft de wereld ook vrijer en vredevoller gemaakt. De huidige generatie is een van de eerste die haar patrimonium niet heeft moeten heropbouwen. De vrije economie heeft de welvaart van grote bevolkingsgroepen in de wereld sterk verbeterd. Dat alleen al zou ons optimistischer moeten maken. De gezinnen zijn niet de dupe van de globalisering, maar wel van de roekeloze kredietpolitiek in de VS en een uit de hand gelopen sociale politiek in Europa. De globalisering heeft echter de vinger op de wonde gelegd.

Geert Noels