ZIJN BEDRIJVEN NOG BETROUWBAAR ?

In het zog van de zaak-Dutroux en andere schandalen is ethiek vandaag een populair gespreksonderwerp. Zowel de overheid als het bedrijfsleven wordt een gebrek aan deontologie verweten. In de politiek volgen de schandalen elkaar in een snel tempo op. Sinds vorige week zit Lieven Lenaerts, CVP-burgemeester van Sint-Niklaas, in de cel op verdenking van gesjoemel met Europese subsidies. Ook de administratie laat zich niet onbetuigd. En tussen de diverse politiediensten in dit land heerst een ware oorlog, met alle gevolgen vandien voor de rechtstaat. Tenslotte neemt de fraude in de ondernemingen toe. Vandaag start in Luxemburg het proces rond de KB Lux-affaire. Volgende week is het de beurt aan Assubel (zie Trends van 26 september jl.).

“Deze wantoestanden kun je het best bestrijden door je integriteit te verbeteren”, klinkt het simpel uit de mond van Jaap ten Wolde. Hij is hoofd van twee nieuwe afdelingen bij het accountantskantoor KPMG in Nederland : Forensic Accounting (fraude-onderzoek) en Integrity Consulting (bedrijfsetiek). Naast ondernemingen behoren gemeentes, parastatalen en het ministerie van Justitie tot de cliëntenkring.

TRENDS. Volstaan interne audit en repressief optreden niet om de maatschappelijke verloedering tegen te gaan ?

JAAP TEN WOLDE. Neen. Meer regels, strengere controle en hogere sancties staan gelijk aan dweilen met de kraan open. In bedrijven en overheidsinstanties bestaan allerlei mechanismen die een cultuur van slordigheid en nalatigheid stimuleren. Zij vormen een uitstekende voedingsbodem voor criminaliteit. Nu kun je bij vastgestelde fraude de schuldige er wel uitgooien. Maar dan kun je er donder op zeggen dat een jaar later een andere collega zich aan hetzelfde misdrijf schuldig maakt. De oorzaak ligt immers niet bij een tekort aan procedures daar ontbreekt het meestal niet aan maar bij gebreken in de cultuur van de organisatie. Alleen het incident aanpakken is dus niet voldoende. Kijk dus niet alleen naar de rotte appel, maar naar de hele mand en de wijze waarop het fruit is verzameld.

Hoe kun je nu zo’n klimaatverandering bewerkstelligen ?

KPMG Integrity Consulting bestaat uit een multidisciplinair team van zes deskundigen (twee sociaal filosofen, twee accountants, een criminoloog en een veiligheidsspecialist), die de bedrijfscultuur analyseren. Met behulp van vertrouwelijke enquêtes en interviews meten we de sfeer binnen de organisatie. Daarbij komen vragen aan de orde, zoals : zijn de problemen met collega’s bespreekbaar, wordt het uiten van kritiek op prijs gesteld of bestaan er richtlijnen voor relatiegeschenken ? Vervolgens maken we de werknemers bewust van de ethische dilemma’s die op de werkvloer kunnen ontstaan. Via ons spel Open Kaart krijgen ze inzicht in hun eigen functioneren. Op basis van deze inventarisatie stellen we een implementatieplan met adviezen op om de integriteit te ontwikkelen of te verbeteren. Dat kan bij voorbeeld leiden tot regelingen hoe met elkaar niet zelden komen we in de praktijk gevallen van discriminatie of sexuele intimidatie tegen en met de eigendommen van het bedrijf of cadeaus van leveranciers om te gaan. Zo ontstaan interne gedragscodes. Tenslotte slopen wij muren die tussen de diverse afdelingen gegroeid zijn. De onderlinge rivaliteit moet verdwijnen, anders leiden de organisaties daar fel onder. Voor de politie is deze rivaliteit zelfs dodelijk.

Hangt alles niet af van de wil van de bewindslui of het management om de structuur daadwerkelijk te veranderen ?

Natuurlijk, zonder politieke wil of steun van de bedrijfsleiding heeft integrity consulting geen zin. Zij moeten het goede voorbeeld geven. Wij houden de organisatie slechts een spiegel voor, zodat ze de nodige maatregelen kunnen nemen om iets aan hun interne werking te doen. Als blijkt dat een medewerker nogal creatief met declaraties omgaat, verwijst hij vaak naar het gedrag van zijn hiërarchische overste ter excuus : als mijn baas de fiscus ontduikt, waarom moet ik het dan wel zo nauw nemen met de moraal ? Het is duidelijk dat bij afspraken een grote rol voor het management is weggelegd. Zij moeten zelf stoppen met zaken, die aanleiding tot discussies geven door bij voorbeeld niet meer in te gaan op een uitnodiging voor de Olympische spelen in Atlanta als dat niet tot hun specifieke werkterrein behoort. Organisaties die ons inschakelen als louter opsmukmiddel, vallen onmiddellijk door de mand. Wij leveren geen ISO 9000-certificaat af.

Maar wie bent U om te bepalen wat anderen niet of wel moeten doen ?

KPMG Integrity Consulting legt haar klanten geen normen op. Wel hebben wij een metodiek ontwikkeld om algemeen aanvaarde regels binnen de onderneming tot stand te laten komen, met andere woorden een etisch gezonde omgeving te ontwikkelen. Immers, elke organisatie hanteert andere waarden. Onze mening is niet relevant. Hooguit spelen wij maatschappelijk klankbord. In die zin vullen wij de taak van de interne accountant of bedrijfsrevisor aan. Voorts kunnen wij bij openbare aanbestedingen in opdracht van openbare besturen de integriteit van derden onderzoeken, zodat ze zekerder zijn met een onverdachte onderneming in zee te gaan.

Welke concrete resultaten levert deze morele aanpak voor het bedrijf of de overheidsdienst op ?

Een integere arbeidsorganisatie levert geld op. Ten eerste wordt de weerbaarheid van het personeel tegen interne fraude verhoogd. Ook verbetert een schoon blazoen de werksfeer en het imago van de onderneming of administratie. Dat is belangrijk voor het aantrekken of behouden van loyale medewerkers. Ten derde verhogen op die manier de onderlinge samenwerking en de productiviteit, terwijl het ziekteverzuim daalt. Ten slotte kunnen bedrijven waar iets mis is gelopen, rekenen op een strafverlichting als ze over een morele code beschikken. Dat blijkt uit ervaringen in de Verenigde Staten, waar business ethics inmiddels is uitgegroeid tot een logisch onderdeel van modern management. In de US Federal Sentencing Guidelines uit ’91 staat dat een ethisch programma als een verzachtende omstandigheid wordt aangemerkt bij een door de onderneming veroorzaakte ramp.

ERIC POMPEN

JAAP TEN WOLDE (KPMG INTEGRITY CONSULTING) De leiding moet het goede voorbeeld geven.