Yes, EU can!

Donderdag 31 december. 2009 heeft nog enkele uren te gaan. Vooruit dan maar. Laat ik een columnlang toegeven aan terugblikitis. Het ligt niet meteen in mijn karakter. In gedachten zit ik al enkele cultuurseizoenen verder. BOZAR moet blijven draaien. 2009 was het jaar van de Os, van het element aarde, van 60 jaar Volksrepubliek China, van europalia.china. BOZAR-gewijs zette ik samen met Luc Tuymans en Ai Weiwei de schouders onder de tentoonstelling The State of Things. Brussels/Beijing, een eigengereide stand van zaken van actuele kunst in België en China. De vluchten tussen Brussel en Peking hebben geloond. De tentoonstelling zal in 2010 in Peking te zien zijn, zo kondigde Fan Di’an, directeur van het National Art Museum of China, aan bij de opening in Brussel in aanwezigheid van José Manuel Barroso. Voor het eerst zullen de Chinese kunstenaars hun werk tonen in een eigen officiële kunstinstelling. Een wisselwerking tussen kunstenaars, curatoren en instellingen, een stand van zaken die evolueert en wel voorlopig moet blijven: daar is het ons met The State of Things om te doen. Hedendaagse kunst uit China naar Brussel laten overvliegen, is één ding. Die kunst ook tonen aan de eigen bevolking is nog wat anders.

In China doet China wat China wil. Dat maakte ‘s werelds grootste exportland op de valreep van 2009 tot driemaal toe ondubbelzinnig duidelijk.

29 december. Voor het eerst in 58 jaar werd er een Europeaan in China geëxecuteerd, een manisch-depresieve Brit met 4 kilo heroïne op zak. Uitgevoerd ondanks de verzoeken – vanuit Gordon Brown en de Europese Unie – om een mildere straf.

25 december. De dissident Liu Xiaobo werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van 11 jaar. Uitgesproken ondanks de herhaaldelijke verklaringen van “diepe bezorgdheid” van de EU. Liu Xiaobo zit al meer dan een jaar vast, sinds hij het bewuste ‘Charter 08’ ondertekende, een oproep tot meer democratie, vrijheid en het naleven van de mensenrechten. 300 intellectuelen volgden in die dagen zijn voorbeeld. Eén ervan had BOZAR in november te gast, tijdens de internationale Dag van de Gevangen Schrijver. Theaterauteur Sha Yexin kwam uit Shanghai om te getuigen over wat vrijheid in zijn land zoal betekent. Sinds ‘Charter 08’ publiceert hij noodgedwongen in Hongkong. Naast Sha Yexin lieten we symbolisch een stoel vrij voor zijn vriend Liu Xiaobo. Het gat zal dus nog 11 jaar gapen. Op kerstdag zat er voor de EU niets anders op dan andermaal uiting te geven aan haar “diepe bezorgdheid” over de “buitenproportionele uitspraak” en over “de vrijheid van meningsuiting en het recht op een eerlijke rechtspraak in China”.

18 december. Kopenhagen. Misschien wel het meest veelzeggende ogenblik van 2009: een geïrriteerde Obama onderbrak het onderonsje tussen China, India, Brazilië en Zuid-Afrika. Geen enkel Europees land, laat staan de ‘Verenigde Staten van Europa’, zat op het moment suprême mee aan tafel.

2009 was volgens het jaaroverzicht van de VRT ‘Het jaar van de angst’. “In het teken van de angst”, zo vatte Yves Desmet het hele aflopende decennium samen. In dit ‘New Age of Empires’ (dixit Guy Verhofstadt) steekt nationalisme trots de kop op, met angst en nostalgie als slechte raadgevers. In een opiniestuk in diezelfde kerstkrant zag José Manuel Barroso Europa het voortouw nemen in het wereldbestuur. Met het Verdrag van Lissabon is de EU er helemaal klaar voor: “Door het verdrag kunnen we diplomatie, crisismanagement en een groeiende Europese defensieve capaciteit gebruiken in combinatie met meer traditionele beleidsdomeinen zoals handel en ontwikkeling.”

En het traditionele ondersteunende beleidsdomein cultuur? Daarover hoor je visionaire beleidsmakers doorgaans zwijgen in alle Europese talen. Nochtans valt er heel wat over te zeggen, meer dan de 500 tekens die me nog resten. Door de mantra van het subsidiariteitsprincipe – ‘wat we zelf doen, doen we beter’ – valt de klemtoon maar al te vaak op de promotie van de eigen identiteit, in het slechtste geval op protectionisme en benepen uitingen van angst en nostalgie. Europa moet meer durven te putten uit zijn verenigde culturele krachten.

Weg uit de crisis

in het jaar van de tijger

brengt EU can! raad

En die haiku, voorzitters Barroso en Van Rompuy, bevat mijn beste wensen voor 2010, door de UNESCO uitgeroepen tot het International Year for the Rapprochement of Cultures.

DE AUTEUR IS directeur-generaal van het paleis voor schone kunsten.

Paul Dujardin

Door de mantra van het subsidiariteitsprincipe valt de klemtoon maar al te vaak op de promotie van de eigen identiteit.