Wil Europa wel een nieuwe economie?

Terwijl de Verenigde Staten al verscheidene jaren genieten van de combinatie van sterke groei en lage inflatie blijft in Europa het scepticisme over de nieuwe economie groot. Niet in het minst bij de Europese Centrale Bank (ECB). Nochtans is een gedurfde monetaire politiek een van de voorwaarden om de sprong van oud naar nieuw te maken.

Op een persconferentie begin juli vatte voorzitter van de ECB Wim Duisenberg het ongeloof van zijn bank nog eens samen. Een echte definitie van de nieuwe economie was er volgens hem niet, tekenen ervan waren in Europa niet te bespeuren, en zelfs in de Verenigde Staten was het thema controversieel en waren er weinig aanwijzingen voor het fenomeen. De nieuwe economie mag wat de ECB betreft bij de ufo’s gecatalogeerd worden.

Deze houding steekt schril af tegen de overtuiging van Alan Greenspan, de voorzitter van de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve ( Fed). Reeds verscheidene jaren beklemtoont hij de bijdrage van de technologische vooruitgang in de groei van de productiviteit en de gunstige gevolgen daarvan op inflatie en groei in de Verenigde Staten. Vorige maand nog zei Greenspan tijdens een redevoering voor de Amerikaanse vereniging van economen, dat hij meer dan ooit overtuigd was van de vele voordelen die de nieuwe economie voor de Amerikaanse economie had opgeleverd.

Europa versus Amerika.

Voor de meeste Europeanen, en voor de ECB, is de discussie rond de nieuwe economie vrij recent. Greenspan daarentegen sprak er vijf jaar geleden al over. In 1996 leek de Amerikaanse economie na verscheidene jaren van zeer sterke groei af te stevenen op oververhitting. De druk op de president van de Fed om de economie af te koelen, was erg groot. De werkloosheid in de Verenigde Staten was op dat moment gedaald tot 5.5%. Volgens de economen mocht die niet verder dalen, op gevaar af van inflatie (5.5% was immers de NAIRU voor de Verenigde Staten: het werkloosheidsniveau dat de inflatie doet versnellen, een concept gebruikt door onder meer de Oeso).

De Fed moest volgens de traditionele economen haar rente dus vlug sterk verhogen om de groei af te remmen. Daarmee zou de werkloosheid opnieuw stijgen en het inflatiegevaar afnemen.

Ondanks zijn leeftijd, bleek Greenspan de meest vooruitstrevende econoom van zijn tijd te zijn. In zijn toespraak van februari 1996 voor het Amerikaanse Congres (de halfjaarlijkse Humphrey-Hawkins-redevoering) nam hij een historische beslissing die ervoor zorgde dat het land de langste expansiefase in zijn geschiedenis zou meemaken. Greenspan vond de aanwijzingen voor een nieuw economisch paradigma zo overtuigend dat hij bereid was er een risico voor te lopen. Hij verhoogde de rente niet, maar vertrouwde erop dat de technologische vooruitgang ervoor zou zorgen dat de prijsdruk binnen de perken zou blijven.

Economische Columbus.

Greenspan was een economische Columbus, een ontdekkingsreiziger naar de nieuwe economische wereld. Weerhield in de tijd van Columbus angst voor het onbekende de mens ervan naar de Nieuwe Wereld te zeilen, dan was nu de NAIRU een obstakel om de weg naar de nieuwe economie in te slaan. Greenspan omzeilde deze klip.

De Fed heeft zijn rente niet sterk verhoogd in de periode na 1996. Daardoor daalde de werkloosheid verder tot 3,9% enkele maanden geleden. Door de durf van Greenspan werden miljoenen bijkomende jobs gecreëerd, werd de economische cyclus verlengd en steeg de welvaart van alle Amerikanen. De daling van de werkloosheid was zelfs het grootst bij ‘probleemcategorieën’ zoals kleurlingen en hispano’s. De nieuwe economie is dus niet alleen macro-economisch, maar ook sociaal gezien heilzaam.

Een jaar na het begin van zijn economische expeditie, keerde Greenspan terug naar het Congres voor een nieuwe getuigenis. Voorzichtigheid had nu plaats geruimd voor enthousiasme. De Amerikaanse economie was op goud gestoten: Goldilocks! De voorzitter van de Fed stelde in februari 1997 al voor dat de rest van de wereld het Amerikaanse systeem zou overnemen. Sindsdien hield Greenspan elke maand redevoeringen over de invloed van de technologische vooruitgang en de nieuwe economie op zowat elk aspect van de Amerikaanse economie, het financieel systeem en de monetaire politiek.

Terughoudendheid.

Tegenover het enthousiasme van de Fed staat de terughoudendheid van de ECB. Als men de verklaringen en de redevoeringen van de ECB-leden screent op de nieuwe economie, dan is de oogst erg schraal. Geldhoeveelheid, inflatie, loonmatiging en, meer recent, onderwaardering van de euro, scoren daarentegen wel erg hoog. Christian Noyer, ondervoorzitter van de ECB, was een van de weinigen om zich uit te laten over het onderwerp. In april van dit jaar, vier jaar na de ontdekking door Columbus Greenspan, kwam hij niet verder dan “het concept van de nieuwe economie is mij nog steeds onduidelijk”.

De ECB vindt de Europese arbeidsmarkt te weinig flexibel, waardoor een soepele monetaire politiek al vlug tot inflatie zou leiden. Maar de redenering kan ook omgekeerd worden. Als de ECB bereid is de grenzen van de werkloosheid in Europa te testen (de Europese NAIRU wordt soms geschat op 8.5%!), dan legt het de druk bij het bedrijfsleven om geschikte arbeidskrachten te vormen. Aldus kan de huidige impasse doorbroken worden. Bedrijven zouden immers verplicht worden (door economische maar niet door overheidswetten) ook de probleemcategorieën te betrekken bij vorming en opleiding, en ze daardoor geschikt te maken voor de arbeidsmarkt.

Europese aanpak.

Niet alleen de ECB, ook de Europese politici hebben moeite om de logica van de nieuwe economie te aanvaarden. De dynamiek wordt immers op gang gebracht door entrepreneurschap, technologische vooruitgang en een drang naar vernieuwing. In deze economische quantumsprong is er geen plaats voor regulerend optreden en dat is tegen de Europese aanpak. Het is niet met subsidies dat men hoogtechnologische bedrijven en entrepreneurs aantrekt of behoudt. Een soepel systeem voor stockopties is bijvoorbeeld cruciaal. En ook het aanvaarden van succes. Bill Gates en Microsoft konden niet Belgisch zijn. Met een vermogen dat de Belgische overheidsschuld benadert, zou het idee om het voor de aflossing ervan te gebruiken regelmatig de kop hebben opgestoken!

De nieuwe economie legt de rigiditeiten van Europa bloot. Niet alleen de ECB zit in een oud keurslijf van industriële productie, geldhoeveelheid en loonmatiging. Ook de overheid is meer vertrouwd met gestructureerde bedrijven, vakbonden en patroons dan met entrepreneurs en hybride vormen van samenwerking tusen bedrijven. Het huidige scepticisme kan dan eenvoudiger worden verklaard: misschien wil Europa wel geen nieuwe economie.

Geert Noels