Wie is Pavel Durov, de in Frankrijk gearresteerde CEO van Telegram?

Pavel Durov, de oprichter en CEO van de berichtenapp Telegram, is afgelopen zaterdagavond gearresteerd op de luchthaven Le Bourget, vlak bij Parijs. De onverwachte arrestatie schokt de techwereld. Wie is de man die bekendstaat als de ‘Russische Mark Zuckerberg’?

Het Franse gerecht heeft intussen de detentie van Durov (39) verlengd. De Telegram-CEO wordt vastgehouden in verband met een lopend onderzoek naar het gebrek aan toezicht op Telegram. De Franse autoriteiten stellen dat het ontbreken van voldoende moderatoren op het platform de weg vrijmaakte voor criminele activiteiten als drugshandel en kinderporno. Telegram reageerde door te benadrukken dat het bedrijf volledig voldoet aan de Europese ‘Digital Services Act’ en dat zijn moderatiepraktijken voortdurend in ontwikkeling zijn.

Kremlin

Pavel Durov wordt door media weleens de “Russische Mark Zuckerberg” genoemd vanwege zijn rol in het oprichten van VKontakte, het grootste sociaal netwerk van Rusland, in 2006. Net als Zuckerberg bij Facebook, wist Durov een platform op te bouwen dat razendsnel populair werd en een enorme impact had in zijn land. Forbes schat zijn vermogen op 15,5 miljard dollar, wat hem een van de meest vermogende mensen ter wereld maakt.

In 2014 verliet Durov Rusland, nadat hij geweigerd had in te gaan op de eisen van de autoriteiten om kritische oppositiegroepen weg te houden van VKontakte. “Ik verkies vrijheid boven het gehoorzamen van bevelen”, verklaarde hij in een interview met de controversiële Amerikaanse mediapersoonlijkheid Tucker Carlson. Zijn vertrek uit Rusland markeerde een breukpunt en leidde tot zijn beslissing zich volledig te richten op het ontwikkelen van Telegram.

Na zijn vertrek uit Rusland verwierf Durov verschillende staatsburgerschappen, waaronder het Franse staatsburgerschap in 2021. Hij verhuisde naar Dubai, waar hij nu woont en waar ook het hoofdkantoor van Telegram is gevestigd. Ondanks zijn pogingen om zich aan de controle van Poetin te onttrekken, blijft er speculatie over zijn banden met zijn geboorteland. Dat komt deels door de populariteit van Telegram in Rusland en de onsuccesvolle pogingen van het Kremlin in 2018 om de app te blokkeren vanwege zijn sterke encryptie en privacybescherming.

‘Super-app’

Telegram werd opgericht in 2013 door Pavel en zijn broer Nikolai Durov. Het is uitgegroeid tot een van de meest gebruikte berichtenapps ter wereld, met naar schatting 900 miljoen maandelijks actieve gebruikers. Het platform concurreert met andere grote spelers als WhatsApp en Signal, maar onderscheidt zich door zijn focus op privacy en beveiliging. De app zegt een sterke versleuteling aan te bieden, al bestaat hierover discussie. Niettemin trekken functies als geheime chats en dito kanalen gebruikers aan die waarde hechten aan hun privacy, vooral in landen met een beperkte persvrijheid.

Telegram kiest een andere route dan veel andere platforms door geen traditionele advertenties te verkopen en in plaats daarvan te vertrouwen op donaties en investeringen. In 2020 lanceerde Telegram echter een betaald abonnement, Telegram Premium, waarmee gebruikers kunnen betalen voor extra functies, zoals snellere downloads en grotere bestandsuploads. Met die strategie probeert het bedrijf inkomsten te genereren zonder zijn principes van privacy op te geven.

De populariteit van Telegram nam toe tijdens de oorlog in Oekraïne, waar het een belangrijke bron van zowel informatie als propaganda werd over de Russische invasie. De app wordt zowel door de Oekraïense president Volodymyr Zelenskiy en zijn naaste kring, als door voorstanders van het Kremlin gebruikt om ongecensureerde informatie over het conflict te verspreiden. Critici zien in Telegram daarom een platform gemaakt voor extremisten van allerlei slag. Zo noemden onderzoeksjournalisten van de nieuwssite VSquare het platform een “ecosysteem voor de radicalisering van meningen.”

Naast zijn werk met Telegram is Durov ook nauw betrokken bij de ontwikkeling van de cryptomunt Toncoin, die verbonden is met de blockchain Open Network. De waarde van Toncoin daalde met 23 procent na het nieuws van Durovs arrestatie, wat de onzekerheid weerspiegelt over de toekomst van Telegram. De Open Network-blockchain is nauw verweven met Telegram en biedt diensten als in-app betalingen en games, wat heeft geleid tot speculaties dat Telegram zich zou kunnen ontwikkelen tot een zogenoemde super-app, vergelijkbaar met het Chinese WeChat.

‘Er is een mogelijkheid dat de arrestatie van de Telegram-topman wordt gebruikt om grootschalige onderschepping van communicatie via het Telegram-platform te faciliteren’

Strafrechtexperte Sofie Royer (KU Leuven)

Vrijheid van meningsuiting

De arrestatie van Durov in Frankrijk heeft een bredere discussie doen ontstaan over de verantwoordelijkheid van digitale platformen voor de inhoud die hun gebruikers delen. De Digital Services Act, die dit jaar van kracht werd, legt platformen als Telegram de verplichting op schadelijke inhoud en desinformatie actiever te bestrijden. Frankrijk lijkt met de arrestatie een duidelijk signaal te willen afgeven, maar benadrukt dat de gevangenneming geen politiek doel dient. “De arrestatie van de CEO van Telegram op Frans grondgebied vond plaats in het kader van een lopend gerechtelijk onderzoek”, tweette de Franse president Emmanuel Macron. “Dit is op geen enkele manier een politieke beslissing. Het is aan de rechters om een oordeel te vellen.”

Topmannen uit de technindustrie, zoals X-CEO Elon Musk en Chris Pavlovski, de CEO van de video-app Rumble, hebben de arrestatie van Durov veroordeeld als een bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting. Musk, die bekendstaat om zijn standpunt voor onbeperkte vrije meningsuiting online, drong op X aan op Durovs onmiddellijke vrijlating met de hashtag “#FreePavel”. Hij beklemtoonde zijn steun door een clip van Durovs interview met Tucker Carlson opnieuw te posten. Daarin omschreef Durov Telegram als een “neutraal platform”, dat zich niet mengt in geopolitieke zaken. Pavlovski sloot zich daarbij aan en bekritiseerde de Franse autoriteiten voor het overschrijden van een grens.

Critici, onder wie techjournalisten van Bloomberg, uiten echter al geruime tijd hun bezorgdheid over Telegrams lakse benadering van contentmoderatie. Ze wijzen op het gebruik van de app voor extremistische activiteiten en de verspreiding van desinformatie.

Belgisch instituut

“De vrijheid van meningsuiting staat zeker onder druk in veel delen van de wereld, inclusief Europa”, merkt de strafrechtexpert Sofie Royer (KU Leuven) op. “Maar in deze specifieke context is het geen directe kwestie van vrijheid van meningsuiting. Durov wordt niet vervolgd voor uitingen, maar voor mogelijke deelneming aan misdrijven. Uiteraard is het wel intimiderend dat de topman van een communicatieplatform wordt aangehouden. Dus onrechtstreeks is de vrije mening hier ook in het geding.”

Belangrijk: “Durov wordt vooralsnog niet vervolgd voor het schenden van de Digital Services Act. Hij wordt vervolgd voor medeplichtigheid aan specifieke misdrijven”, stelt Royer. “Als Telegram alle verplichtingen onder de Digital Services Act nakomt, kan het bedrijf in principe niet aansprakelijk zijn voor misbruik van zijn platform door gebruikers. Bij niet-naleving riskeert het wel boetes.”

Overigens heeft ons land, via het Belgisch Instituut voor Post en Telecommunicatie (BIPT), de verantwoordelijkheid om te controleren of Telegram voldoet aan de regels van de Digital Services Act, weet Royer. “De uitkomst van deze controles zal bepalen welke verplichtingen specifiek op Telegram van toepassing zullen zijn. Als ze niet voldoen, riskeren ze boetes of zelfs een verbod op het aanbieden van hun diensten.”

‘Onafhankelijkheid, privacy, vrijheid’

Zijn er voorbeelden van gelijkaardige zaken? “De situatie doet denken aan het geval van Sky ECC, een aanbieder van cryptofoons die beschuldigd werd van het faciliteren van criminele organisaties door beveiligde communicatie aan te bieden”, betoogt Royer. “Daarin zou ook een parallel kunnen worden gezien met deze zaak. Er is een mogelijkheid dat de arrestatie van de Telegram-topman wordt gebruikt om grootschalige onderschepping van communicatie via het Telegram-platform te faciliteren, vergelijkbaar met wat gebeurde in de Sky ECC-zaak.”

Voor Telegram betekent de arrestatie van Durov dat het bedrijf mogelijk onder strenger toezicht komt te staan. Dat kan leiden tot verstoringen in de dagelijkse bedrijfsvoering en het kan het vertrouwen van gebruikers in het platform ondermijnen. Durov heeft altijd volgehouden dat zijn prioriteit ligt bij de bescherming van gebruikersvrijheid en privacy. In het interview met Carlson verklaarde hij: “Gebruikers houden van de onafhankelijkheid van Telegram. Ze houden ook van de privacy, de vrijheid. Er zijn veel redenen waarom iemand zou overstappen naar Telegram.”