Welkom in het Luxemburg van Afrika

Het vleesverwerkend bedrijf Bonimex uit Laarne begint een slachterij in Botswana, terwijl Antwerpse diamantairs er slijperijen overnemen. Terwijl Congo, Liberia en Rwanda wegkwijnen, haalde het land de hoogste economische groeicijfers ter wereld. De buur van Zuid-Afrika is het antidotum voor Afro-pessimistische ondernemers.

Gabarone, Maun (Botswana)

Zodra de Europese Unie één dezer dagen het licht op groen zet voor de invoer van vlees uit de Bonimex-fabriek in Gabarone, gaan ze in de hoofdstad van Botswana aan het slachten. “We zijn er drie jaar mee bezig geweest,” zegt Ruud ter Veen, manager van het Nederlandse filiaal van de familiale onderneming uit Laarne bij Gent. Het bedrijf heeft ook verkoopkantoren in Rusland en op de Filipijnen.

“Het heeft aangesleept omdat we met een overheidsbedrijf samenwerken,” zegt Ter Veen, die het Botswanaproject opvolgt. “Ook omdat het ernaar uitzag dat Botswana van de ACP-lijst zou worden geschrapt wegens zijn hoge per-capita-inkomen van meer dan 3300 dollar ( nvdr – zogenaamde ACP-landen uit Afrika, de Caraïben en de Pacific genieten douanevrijstellingen voor export naar de EU). Alles verloopt er strikt volgens het boekje – de Engelse invloed, hé – maar met vlotte medewerking van BDC en Bedia.”

De Botswana Export Development and Investment Authority ( Bedia) is het ‘ene loket’ dat buitenlandse investeerders begeleidt. De Botswana Development Corporation (BDC) stuurt het economische diversificatiebeleid van de regering, die af wil van de grote afhankelijkheid van het belangrijkste exportproduct: ruwe diamant. Daarna volgt vlees en verder nagenoeg niets: hoewel de meerderheid van de bevolking in (droog) agrarisch gebied leeft, importeert Botswana de helft van zijn voedselvoorziening uit buurland Zuid-Afrika.

Daar kijkt minister van Financiën BaledziGaolathe heel nuchter tegenaan. “Het is een kwestie van afwegen. Ga je groenten produceren tegen 6 pula of dezelfde kwaliteit importeren uit Zuid-Afrika tegen één pula? Het uitgespaarde geld kan beter gaan naar de aanleg van stuwdammen door lokale bedrijven,” rekent hij voor. Zijn collega van Handel en Industrie, Jacob Nkate, wijst erop dat Israëlische consultants met ervaring in woestijngebied nieuwe mogelijkheden voor de boeren onderzoeken. Het Belgische bedrijf Hortules kweekt intussen tomaten.

Pragmatisme kenmerkt Botswana. Het land drijft sinds zijn onafhankelijkheid in 1966 op de verkoop van sierdiamant. Maar anders dan in Congo, Sierra Leone, Angola of Nigeria verdwijnt de opbrengst van die natuurgrondstof niet in de zakken van een kleine elite (zie kader: Modelstaat). Botswana haalde de expertise binnen van de grootste diamantproducent ter wereld, het Zuid-Afrikaanse De Beers (zie kader: Diamant als locomotief). Met de diamantinkomsten bouwde men een voorbeeldige wegeninfrastructuur tot in de verste uithoeken, scholen en gezondheidscentra in heel het land. Er ligt 5000 kilometer optische kabel, het onderwijs is gratis zodat de alfabetiseringsgraad de hoogste van Afrika is, en de regering stuurt de beste studenten op kosten van de staat naar buitenlandse universiteiten.

Meer dan diamant

Botswana is synoniem voor diamant of voor Debswana. De 50 %-50 %-joint venture van de Botswaanse regering met De Beers is goed voor 85 % in waarde van de export en 30 % van het bruto binnenlands product, is de tweede grootste werkgever na de overheid en levert naar gelang van de bron (Debswana geeft geen cijfers vrij) 50 % tot 70 % van de overheidsinkomsten. Maar voor het eerst sinds de onafhankelijkheid in 1966 slonk het volgehouden groeiritme van de economie van 8,4 % in 2001 tot amper 2,3 % vorig jaar. Dat was een schok. De droogte in de regio trof de vleesproductie, maar ook de mijnsector groeide nog slechts 2,3 % tegenover 8,4 % in de vorige jaren als gevolg van de wereldwijde economische teruggang. Andere sectoren gingen dan weer vooruit van 4 % in 2001 tot 5,5 % in 2002, maar het diversificatiebeleid moet in een hogere versnelling.

De centrale vraag daarbij is: hoe lok je buitenlandse investeerders naar een woestijnachtig landje op 1500 kilometer van een haven en met amper 1,6 miljoen inwoners? “Met creativiteit,” lacht mevrouw Mmasekgoa Masire, chief executive officer (CEO) van Bedia. “En dat betekent onder andere: geen protectionisme; privatisering maar niet onder dwang van het Internationaal Monetair Fonds, omdat we financieel gezond zijn; respect van de rechtsstaat; en transparantie. Via vrijhandelsakkoorden vormen we trouwens een markt van 200 miljoen consumenten met een stijgend inkomen.” Botswana behoort tot de veertien landen van de Southern African Development Community ( SADC) en tot de vijf leden van de South African Customs Union ( SACU). Daarnaast sloot het preferentiële handelsakkoorden met de EU en via de Africa Growth andOpportunity Act ( AGOA) met de Verenigde Staten.

Nieuwe fabrieken, industriezones en winkelcentra groeien als kool in de hoofdstad Gabarone. “Er is vrij verkeer van kapitaal, en de vennootschapsbelasting bedraagt maximaal 25 %. Criminaliteit is onbestaand en eigenlijk zijn we niet verder van een haven verwijderd dan Johannesburg,” merkt Masire op. De overheid stimuleert in samenwerking met buitenlandse partners een aantal nieuwe industrieën (glas, aluminium, diversificatie van de vleessector, textiel) en diensten (hoogstaand toerisme, ICT/informatie en communicatietechnologie).

Financieel knooppunt

De Botswaanse regering wil ook meer lokale toegevoegde waarde halen uit haar sierdiamanten. De Vlaming Toon Meganck verkoopt in het stadje Maun, toegangspoort voor de 100.000 toeristen die jaarlijks de Okavango en Chebo-parken bezoeken, juwelen met diamanten. Ze dragen een Botswaans keurmerk en worden in hotels gepromoot door Megancks bedrijfje AfricanArt & Images, dat voor de helft gefinancierd wordt door het startersfonds Peo Holding van Debswana. De bewerking gebeurt in de drie diamantbedrijven die het land rijk is: het Amerikaanse Schater & Namder en twee Antwerpse bijhuizen van Mabrodiam en Diarough. Geen enkele slijperij is echt rendabel, maar Marc Van den Brande van Mabrodiam heeft goede hoop om daar verandering in te brengen door computergestuurde automatisering en door zich toe te leggen op grote stenen.

Ook Diarough, dat deze maand de slijperij van Debswana koopt, is optimistisch. “Het is een prachtig bedrijf en we zullen rendabel zijn omdat wij het vak kennen, terwijl Debswana in eerste instantie een mijnbedrijf is,” zegt Nishit Parikh van Diarough.

Met het International Financial Services Centre ( IFSC) ontpopt Gabarone zich tot een financieel knooppunt voor zuidelijk Afrika, Congo en zelfs Kenia. “Johannesburg en Mauritius zijn concurrenten, maar in partnership met het Irish Development Agency willen we een financieel centrum worden zoals Dublin dat kon, ondanks de nabijheid van Londen,” zegt Alan Boshwaen, CEO van IFSC. “Geen fiscaal paradijs, wel als een magneet voor fund management en kernkantoren. Kortom: we willen de intra-Afrikaanse handel vergemakkelijken en investeringen aantrekken. IFSC-bedrijven betalen bijvoorbeeld slechts 15 % vennootschapsbelasting.” (zie www.ifsc.co.bw).

Onder de veertien al geregistreerde Zuid-Afrikaanse, Britse, Amerikaanse en plaatselijke maatschappijen is Barclays Bank een typevoorbeeld. “Alle verrichtingen voor de filialen in heel Afrika hebben we vanuit Londen overgebracht,” zegt managing director Duncan Mlazie van Barclays. De Botswana Stock Exchange is met een marktkapitalisatie van 1740 miljoen dollar dan weer de tweede grootste beurs van Afrika, na Johannesburg.

“Botswana lijkt een stukje Europa in Afrika. We beginnen in principe met export van 24 ton vlees per week. En na Gabarone volgt er mogelijk een expansie in het noordelijke stadje Maun,” zegt Ruud ter Veen van vleesverwerker Bonimex. Ook de diamantslijpers Mabrodiam en Diarough overwegen uitbreiding van hun activiteiten. Mabrodiam gaat zich toeleggen op juwelenproductie in Botswana.

Erik Bruyland

Botswana is minder corrupt dan Frankrijk, blijkt uit de ranglijst van Transparancy International.

Botswana is goed voor een markt van 200 miljoen consumenten, via vrijhandelsakkoorden met de buurstaten.