Terwijl iedereen met open mond toekijkt hoe George Bush de rest van de wereld als goedkope bankier gebruikt en de schulden opstapelt, doet de Amerikaanse president vrolijk verder. “En ik denk dat Bush op een groot aantal punten gelijk heeft,” zegt professor emeritus Louis Baeck.
De Amerikaanse economie lijkt vandaag wel een zwart gat, dat alle overtollige kapitaal en goederen van de wereld opslokt. De wereldeconomie is zodanig uit balans, dat vroeg of laat een stevige maar pijnlijke financiële schok het evenwicht zal herstellen. Of is er minder aan de hand dan we denken, en is bijvoorbeeld het torenhoge Amerikaanse handelstekort niet een signaal dat de wereldeconomie van gedaante veranderd is? Zitten we op uncharted territory en zijn er krachten aan het werk waar we, ten onrechte, onvoldoende rekening mee houden?
Louis Baeck (77), een ancien van de globalisering en professor emeritus van de KU Leuven, denkt het laatste: “We decoderen de wereldgebeurtenissen verkeerd. Onze sleutel is verouderd. De Amerikanen zijn de vernieuwers. Zij hebben beseft dat méér consumeren de oplossing is voor de wereldwijde overproductie. De kritiek dat de handelsbalans helemaal scheef zit? In Washington vinden ze dat oudevrouwenpraat. Hun nieuwe paradigma heet ‘macro-economie zonder grenzen’: wat geeft het dat wij schulden maken als de rest van de wereld ons wil financieren? Ze vinden ons Europeanen maar nationale boekhouders. En let op, het zijn geen linkse rakkers zoals dertig jaar geleden die dat zeggen, het zijn geen andersglobalisten, het zijn geen marxisten, neen, het is verdorie de cowboy van het westerse bondgenootschap, Bush himself met zijn ploegje die het zegt. En de voorzitter van de Amerikaanse centrale bank, straks Ben Bernanke, staat er als brandweerman achter,” aldus Louis Baeck.
Baeck koos al in 1989 de globalisering als thema voor het congres van de Vlaamse economen. “Een keuze die toen net niet werd afgedaan als sciencefiction,” zegt Baeck, die het wereldgebeuren nog altijd op de voet volgt. Het internet is zijn venster op de wereld, en zijn interpretatie van de nieuwsstroom is vernieuwend en verrassend.
TRENDS. President Bush als grote vernieuwer, dat is niet meteen het beeld dat we in Europa van de man hebben.
LOUIS BAECK (KU LEUVEN). “Bush redeneert dat de wereld zijn dorp is. Hij durft schulden te maken omdat de rest van de wereld zijn bankier wil spelen. Bush doet wat zijn pa niet durfde. Vader Bush noemde wat zijn zoon nu doet voodoo economics. Hekserij dus. Maar ik denk dat zoon Bush gelijk heeft op een groot aantal punten. Hij ziet in dat in een wereldeconomie die geobsedeerd is door het mercantilisme – de wens om meer te exporteren dan te importeren – er toch iemand moet zijn die dat export- en productie-surplus wil opsouperen. Bush wil de wereld die dienst bewijzen. Ook Ben Bernanke, die Alan Greenspan eind januari opvolgt aan het hoofd van de Amerikaanse centrale bank, deelt de visie van Bush, want hij zegt dat de wereld een spaarclub is, Europa op kop.
“Een begroting in evenwicht, een handelsbalans in evenwicht, sparen en investeren in evenwicht, Bush moet niet meer weten van het neoliberale economische beleid dat wordt geëvangeliseerd door het IMF en de Wereldbank. Hij geeft de geopolitiek voorrang op het economische beleid. George Bush wil de democratie en de mensenrechten overal ter wereld doordrukken. Dat is de bolhoed natuurlijk, en een van de belangrijkste drijfveren daaronder is dat hij de grondstoffen van de wereld wil hebben.”
Maar straks kijken de VS aan tegen een tekort op hun lopende rekening ter waarde van 7 % van het bruto binnenlands product (BBP). Dat kan toch niet blijven duren?
BAECK. “Haha! U bent een Europese econoom, een nationale boekhouder. U hebt het nog niet begrepen. Bush zou zeggen: maar jongen toch, herschool je een beetje. ( lacht) Excuseer dat ik het zo zeg. Maar waarom zou een evenwicht langer duren dan een onevenwicht? De Chinezen en de Japanners financieren spontaan de Amerikaanse tekorten. Waarom? Omdat het hun munt laag houdt. Bush weet heel goed dat China de yuan niet kan revalueren, want dan stokt de Amerikaanse invoer uit China en dan stokt de Chinese groei. Zolang de ploeg van Bush het voor het zeggen heeft, komt er geen einde aan de huidige onevenwichten in de wereldeconomie. Bush heeft geld nodig voor zijn oorlogen en voor een nieuwe belastingvermindering, kwestie van goed te kunnen eindigen als president.”
Maar de Amerikanen sparen helemaal niet meer, en dat is op termijn toch een must om te kunnen investeren in de toekomst?
BAECK. “Ja. Allemaal juist. Maar onze mondiale leider lapt het aan zijn laars. De wereld verandert, we kunnen de oude economische catechismus niet blijven afdreunen. Maar u hebt gelijk, de rijkste economie ter wereld kan zich niet blijvend in de schulden steken. De VS is bezig een reus op lemen voeten te worden. Ze kunnen al niet meer mee in de wereldwijde concurrentieslag, maar ze halen hun schouders ervoor op. Want in het beheer van de globale kapitaalstromen, daar zijn zij wel nog de baas.”
De Amerikaanse, maar ook de Europese economie wordt intussen opgezweept door fel gestegen vastgoedprijzen. Zijn we een vermogenseconomie geworden?
BAECK. “( wijst naar zijn achtertuin) Weet u hoeveel deze lap grond is gestegen in waarde? Ik spit het nochtans niet om, ik werk er niet in. Dus ja, we zijn een vermogenseconomie geworden. Dat is een economie waarin een groter stuk van het nationale inkomen afhankelijk is van de waardestijging van het vermogen. Waarbij we dus geld verdienen zonder te werken. De eerste aanzet tot de vermogenseconomie was de beurshausse van de jaren negentig, tot de beursval in 2000. Meteen daarna begon de tweede cyclus van de vermogenseconomie: de waardestijging van het vastgoed. En nu zitten we er totaal in. Er is een vastgoedzeepbel, ook in België. De zeepbel groeit hier gemiddeld 9 % sinds 1999. Iedereen met een eigen huis geniet ervan.
“In Europa worden de meerwaarden van de vermogenseconomie echter niet geconsumeerd, maar herbelegd. De Amerikanen doen die meerwaarden wél op. Wij hebben de wetten van huishoudelijke economie ingepeperd gekregen: doe niet meer op dan wat je met werken verdient. Maar hebben uw ouders u ooit geleerd wat te doen als u al slapend uw huis in waarde ziet verdubbelen? Dat is de lotto winnen, hè! Europa zit nog te veel in de oude noeste waarheid van ora et labora. Werk hard, maar in een vermogenseconomie kom je er niet alleen met die zweettheorie. Je moet ook wat meer fantasie hebben en risico’s nemen.”
Maar, zo zeggen de (onheils)profeten, ook dat vastgoedfeest kan niet blijven duren. En als de zeepbel barst, sleurt ze de economie mee in een recessie.
BAECK. “Barst de vastgoedzeepbel, dan komt er een derde zeepbelcyclus. De vindingrijkheid van de VS is op dat vlak groot. Want is de creatie van deze vermogenseconomie niet een bewuste beleidskeuze? Ik poneer nu een krachtige stelling. Sinds de val van de Sovjet-Unie eind jaren tachtig is de neoliberale school in opmars en is het aandeel van het arbeidsinkomen in het BBP in dalende lijn. Loonmatiging en zware fiscale druk op arbeid remmen de groei van de arbeidsinkomens af. De VS moesten daarom wel vermogenszeepbellen creëren om de consument van extra koopkracht te voorzien, én om de exportoverschotten van de wereld op te kopen. De VS wil de tekorten maken die nodig zijn om de andere landen hun exportgeleide groeistrategie te laten waarmaken. Maar dat kon niet zonder de creatie van vermogenszeepbellen. De volgende krachtige prijsklim is al in de maak: die van grondstoffen en petroleum.
“En die strategie legt hen geen windeieren. De Amerikaanse groei is stevig. Ze lachen met ons Europeanen als Angela Merkel belooft binnen twee jaar het Duitse begrotingstekort terug te brengen van 3,2 % naar 3 %. ‘Zie ze daar weer eens bezig in Europa. Aan het ruziemaken en twisten over punten en komma’s. Wij hebben een handelstekort van 7 %, en tiereliereliere, we zitten op het molentje van de economische groei,’ zo denken ze in de VS.”
Hoe komt het dat Europa vrede moet nemen met een groei van zo’n 2 %?
BAECK. “Europa zit op een berg geld, en wat doen wij ermee? We investeren 60 % van ons spaaroverschot in de VS. Dat is een stommiteit van ons. Willen we onze groei aanzwengelen, dan moeten we ons kapitaal hier beleggen. Een stuk van de Amerikaanse groei moet daarom gerelativeerd worden. Amerika is zwanger van Europese investeringen en Europese spaarkracht. In wezen zijn de Amerikanen niet productiever dan wij hier.
“Europa heeft ook weer de problemen van de gouden standaard: een gelijke monetaire politiek, vooral gelijke intrestvoeten voor alle twaalf, die echter weinig lidstaten past wegens het grote verschil van groeivoet. Ik behoor tot diegenen die beweren dat de monetaire unie pas stabiel kan zijn als ook de politieke unie er komt. De Twaalf hebben bijvoorbeeld een uiteenlopende fiscale en budgettaire politiek, maar Frankfurt dicteert dezelfde geldpolitiek voor iedereen, van de groeitijger Ierland tot de uitgebluste locomotief Duitsland. Dat is voor niemand goed.
“Ik ben soms kras in mijn voorbeelden, maar vorige week heb ik het nog zo uitgelegd aan studenten in Louvain-la-Neuve. Vergelijk de twaalf lidstaten met twaalf jonge dames. De ene heeft weelderige borsten, de andere moet het met minder doen. Dit als metafoor voor de diversiteit in groei van het BBP van de Twaalf. De Europese Centrale Bank meet ze echter allemaal dezelfde soutien aan. Voor de ene is die natuurlijk te groot, en voor de andere te klein. Met andere worden, die monetaire politiek erga omnes, dat gaat niet.
“Waarom is onstabiliteit troef in de wisselkoers met de dollar en de yen? Omdat de grote internationale investeringsbanken en beleggers geen vertrouwen hebben in de euro. De big boys van de internationale kapitaalstromen kijken met een lodderoog naar de EMU. Het project is mislukt, al durft niemand dat te zeggen. Er is al vóór de komst van de euro een halve bibliotheek boeken geschreven dat er een economische unie nodig is om van een monetaire unie een succes te maken. Ik zeg: dat moet tegelijk gebeuren. We doen het niet, en onstabiliteit is ons deel.”
Tonen de rellen in Parijs aan dat de integratie in Europa aan het mislukken is?
BAECK. “De VS hebben hun import van niet-westerlingen gedaan twee à drie eeuwen geleden. De volgende golf immigranten waren en zijn Europeanen. De latino’s, die zingen andere liedjes en zijn wat exuberanter, maar het zijn in wezen westerlingen. Maar de migratie naar Europa, dat zijn in grote mate Turken en inwoners uit de Maghreb en zwart Afrika. Niet-westerlingen dus, en de migratie gaat tegen een snelheid die niemand verwacht had. We verwerken deze instroom nog slechter dan de VS ooit gedaan hebben.
“Tot een clash tussen beschavingen mogen we het niet laten komen, want die strijd zullen we verliezen. We moeten dringend naar hen luisteren. De westerling doet aan intellectuele inteelt. We lezen zelden of nooit niet-westerse bronnen. Ze publiceren nochtans veel. Tik op Google ‘liberal islam’ in en je wordt overstelpt. We hebben in Leuven een hele bibliotheek over Oost-Azië die te weinig wordt bezocht. We moeten leren de gedachten van niet-westerlingen te doorgronden. De Chinezen zijn tienmaal beter over ons geïnformeerd dan wij over hen. Von Hayek en Keynes zijn in het Chinees vertaald. Ze weten heel goed wat u in de media publiceert. Ze hebben een formidabel systeem om de westerse media te screenen en het resultaat gaat naar de top. Doen wij dat voor hun beleidsliteratuur? Neen.”
Zullen China en India in de nabije toekomst, meer nog dan nu, de dans in de wereldeconomie leiden?
BAECK. “Deze twee kolossale locomotieven, China en India, hebben ervoor gezorgd dat de periferie op eigen kracht de ontwikkeling financiert en de eigen koers kan varen. Het centrum was de voorbije 200 jaar altijd de metronoom van de ontwikkeling en de hofleverancier van kapitaal en kennis in de wereld. Dat is voor het eerst niet meer het geval. China en India hebben ons kapitaal niet nodig omdat ze kunnen terugvallen op een bijzonder rijke diaspora. In Azië wonen er 55 miljoen Chinezen buiten China. In Indonesië bijvoorbeeld wonen 8 miljoen Chinezen, die er eigenlijk de economische bovenlaag vormen. Taiwan is een Chinese diaspora en gedraagt zich ook zo. Het heeft mij getroffen hoeveel kapitaal, technologie en managers Taiwan investeert op het Chinese vasteland. De Indiase diaspora is ook bijzonder rijk. In Londen beheren ze enorme kapitalen. Driekwart van het Chinese kapitaal is niet westers. Het is dus niet meer het Westen dat de periferie financiert, het is de periferie die intussen een groot deel van het Amerikaanse overheidstekort financiert. Het is ongezien in de wereldgeschiedenis.”
Daan Killemaes
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier