Wat het rapport niet zegt

Het rapport van de Verenigde Naties over de ‘economische plundering van Congo’ bevat verrassend interessante informatie, maar is soms ook heel oppervlakkig.

“Als je onrechtstreeks bijdraagt tot moord en plunderingen, heb je een verantwoordelijkheid en een ethisch probleem. Dan kan je niet alles afwentelen op de politiek,” zo reageerde Eddy Boutmans ( Agalev) in een reactie op het rapport van de Verenigde Naties ( VN) over de plundering van bodemrijkdommen in Congo. Hiermee nam de staatssecretaris voor Ontwikkelingssamenwerking de onderliggende toon van het VN-rapport over.

Het rapport is onevenwichtig van kwaliteit. Dat is een van de redenen waarom de VN-rapporteurs zelf aandringen op bijkomend onderzoek.

1. Weinig diepgaand onderzoek

Het rapport noemt in een bijlage uitdrukkelijk 34 bedrijven die betrokken zijn bij de export van coltanerts uit Congo via de buurlanden Oeganda en Rwanda en hun respectieve rebellenlegers in Oost-Congo. Dertien bedrijven exporteren “met bestemming België”. Bij de dertien zijn er slechts vijf Belgische traders: Sogem/Union Minière, Cogecom, Trademet, Specialty Metals Co. en ” MDW” (dat moet MDM zijn). Transintra is een lucht- en zeevrachtvervoerder.

De overige zeven bedrijven worden slordig op een hoopje geveegd. Met ” Finiming Ltd.” wordt wellicht Finmining Ltd. bedoeld, dat geregistreerd is in Saint Kitts in de Caraïben en coltan exporteert via Pacific Metals in Hongkong naar Ningxia in China; ” Chemie Pharmacie” moet Chemie Pharmacie Holland zijn, dat met het Amerikaanse Trinitec partner is in Eagle Wings. De overige bedrijven zijn in tradingkringen niet bekend en staan ook niet op de ledenlijst van het TIC ( Tantalum-Niobium International Study Center) in Brussel. Ze komen evenmin voor in de bedrijfsdatabank van Graydon. Bovendien vergeet het rapport A&M Minerals and Metals uit de VS.

België is in de hele coltanhandel maar een doorvoerland via een handvol traders die al jarenlang in de regio actief zijn (zie Trends, 19 april 2001, blz. 38). De verwerking van coltan gebeurt vooral in Duitsland bij Bayer-dochter HC Starck en bij het Amerikaanse Cabot Inc. Sabena Cargo doet mee omdat het de enige reguliere luchtvaartmaatschappij in de regio is en “transport van coltan uit de regio niet wettelijk verboden is,” aldus Sabena. Behalve op Sabena kunnen traders een beroep doen op Russische vliegtuigen van onder meer Victor Butt. Butt (of Bout) wordt steeds genoemd bij ‘duistere trafieken’ in Afrika, ook nu weer. Hij bezit een Belgisch paspoort en slaagt erin voortdurend de dans te ontspringen, hoewel hij ook in Kigali wordt gesignaleerd.

2. Slordigheid van Wereldbank en IMF

Opmerkelijk is dat het VN-rapport de Wereldbank en het Internationaal Muntfonds (IMF) niet ontziet. Meer bepaald het IMF lijkt door de regeringen van Oeganda en Rwanda in eenzelfde rol geduwd als KPMG bij Lernout & Hauspie. De Wereldbank en het IMF hebben niet gezien hoe Rwanda en Oeganda – dankzij diefstal en illegale handel uit Congo – wapens konden kopen en hun economische groei opsmukken. Zodoende werden donorlanden én buitenlandse investeerders misleid, zegt het rapport. Vooral Oeganda kon zich voordoen als een economisch succesverhaal in Afrika, hoewel de economische groei mede werd gefinancierd door plunderingen in Congo. Over de presidenten Paul Kagame van Rwanda en Yoweri Museveni van Oeganda stelt het rapport dat “ze flink op weg zijn zich te ontpoppen tot peetvaders van de illegale uitbuiting van de natuurrijkdommen uit Congo.”

Kagame en Museveni waren, ook voor Belgische politici, tot voor kort wonderboys die Afrika uit de startblokken haalden. Tijdens hun vredesmissies in Centraal-Afrika waren staatssecretaris voor Buitenlandse Zaken Annemie Neyts (VLD) en onlangs nog de speciale regeringsgezant, Réginald Moreels, enthousiast over de Congolese rebellenleider Jean-Pierre Bemba (FLC), die in het rapport als ‘crimineel’ wordt omschreven. Het rapport verwijst onder meer naar valsmunterij door Bemba. Dat diezelfde Bemba in Waterloo betrokken was bij het namaken van dollarbiljetten zijn Belgische politici kennelijk vergeten.

3. Indianenverhalen of niet?

Opmerkelijk is dat de ‘Kazachse filière’ in dit VN-rapport helemaal ontbreekt. Er verschenen daarover nochtans heel wat geruchten – al dan niet ‘indianenverhalen’ – in de media. Vaststaat dat Finmining Ltd. nauw samenwerkt met Rwanda Metals, het bedrijf van de heersende FPR-partij van Rwanda, maar geen woord daarover in het rapport. Coltan voor Finmining wordt op de luchthaven van Kigali niet via de officiële transitmagazijnen Mageerwa ingeladen, wel via een afgescheiden militaire zone. En wat is de rol van het Kazachse metallurgiebedrijf Ulba Metals?

Er zijn meer vragen: Banro Resources uit Canada wordt alleen in de bijlage van het VN-rapport vermeld. Nochtans wist Banro de hand te leggen op Sominki, het enige reguliere bedrijf dat in de regio coltan verwerkte. De teloorgang van Sominki heeft de maffiose praktijken mede in de hand gewerkt. Banro raakte verstrikt in het Congolese wespennest, maar Pat Robertson, een ex-presidentskandidaat in de VS, is bestuurslid van Banro. Hij is een bekend televangelist (eigenaar van het televisiestation Family Channel) en was bevriend met de overleden Zaïrese president Mobutu. Robertson kreeg van Mobutu plantages en goud- en diamantconcessies. Op 1 februari zat Robertson tijdens National Prayer Breakfast aan tafel met de Amerikaanse president George W. Bush, met minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell en de jonge president van Congo, Joseph Kabila, twee weken na de moord op zijn vader. Robertson is de bezieler van de Christian Conservative Coalition, een van de initiatiefnemers van het ochtendmaal.

Het VN-rapport stelt uitdrukkelijk dat de kiemen voor de plunderingen eind 1996 uitsproten, tijdens de opmars van het AFDL-rebellenleger van Laurent-Désiré Kabila, die buitenlandse mijngroepen op sleeptouw nam. Maar het VN-rapport graaft niet verder. Het zou nochtans leerrijk zijn te vernemen wie indertijd de laarsjes van Kabila’s kindsoldaten heeft betaald. ” More investigation is needed“, om het met de woorden van de VN-rapporteurs te zeggen.

Erik Bruyland