WAAROM WORDT DE WERELD DIKKER?

Net zoals de klimaatopwarming, is er ook een wereldwijde verdikking aan het plaatsgrijpen. Dat fenomeen kan belangrijke economische gevolgen hebben. De oorzaken van zwaarlijvigheid zijn bekend. De oplossing vereist zelfdiscipline of een overheidsoptreden dat vergelijkbaar is met de strijd tegen tabak.

We worden ouder en dat kost de gezondheidszorg handenvol geld. Daarom is het belangrijk dat de actieve bevolking gezond blijft en erg lang wil blijven werken. Maar de jongeren lopen er tegenwoordig minder gezond bij dan vroeger. Roken is weliswaar iets minder trendy, maar de jeugd beweegt ook minder en wordt almaar dikker. Obesitas wordt een hardnekkig probleem in de ontwikkelde wereld, een probleem trouwens dat al van jongs af aan de bevolking treft.

De Wereldbank stelde onlangs dat obesitas niet alleen een belangrijk gezondheids- item is, maar ook een economisch probleem dat het potentiële bruto binnenlands product (bbp) met maar liefst 3 %-punt kan doen krimpen. Toch toonden economen tot voor kort maar weinig belangstelling voor de oorzaken van en de mogelijke remedies tegen deze ziekte. Merkwaardig, want de oorzaken van obesitas zijn gedeeltelijk ook van economische aard. En dus kunnen ook de oplossingen voor een deel economisch zijn.

Wereldwijde epidemie. Vooral in de Angelsaksische landen vormt zwaarlijvigheid een ernstig probleem. Meer dan een derde van de Amerikaanse bevolking heeft een body mass index of BMI (1) van meer dan 30. Uw dienaar – met een BMI van 21,5 – valt in de States in ieder geval op. Het Amerikaanse gemiddelde bedraagt voor volwassen mannen al meer dan 28. Dat betekent dat ik 22 kilo lichter ben dan de gemiddelde Amerikaan met mijn lengte. Een fietser die de Alpe d’Huez op wil, doet met dat extra gewicht een kwartier langer over de beklimming. Nóg een reden om me niet dik te maken.

In alle landen is de BMI de jongste decennia (2) flink toegenomen. De langetermijngrafiek vertoont opvallend veel gelijkenissen met de ‘Al Gore’-grafieken over de klimaatwijziging en de CO2-uitstoot. Eigenlijk is dat niet zo vreemd, aangezien ook de oorzaken gelijklopend zijn. Beide hebben te maken met een kunstmatig (te) lage prijs van energie.

Oorzaken. De uitstoot van broeikasgassen is inderdaad grotendeels te wijten aan de te lage kostprijs van fossiele brandstoffen. Maar recent onderzoek (3) heeft uitgewezen dat dalende en uiteindelijk erg lage voedselprijzen ook een belangrijke rol spelen bij de verdikking van de mensheid.

De belangrijkste oorzaak van de gewichtstoename is niet de verminderde activiteit of het afnemende calorieverbruik. De verschuiving in de westerse wereld naar een diensteneconomie is dus geen oorzaak. Maar de onderzoekers hebben naast de daling van de voedselprijzen nog andere oorzaken aangestipt. Zo hebben landen waar de vestigingswetten soepel zijn, meer te kampen met obesitas. Ook in regio’s met een hogere activiteitsgraad van vrouwen en verstedelijking blijkt er meer obesitas voor te komen. En ten slotte is ook het eetpatroon compleet gewijzigd: in de VS is de calorieconsumptie de afgelopen decennia met 15 % toegenomen.

Drie elementen kunnen die verandering volledig verklaren. Ten eerste is er een sterke afname van het avondmaal (-60 %). Een trend die wordt gecompenseerd door de toenemende consumptie van fastfood. Dé grote boosdoeners zijn echter calorierijke snacks. Vroeger vrijwel onbestaande als fenomeen, nu goed voor 90 % van de calorietoename.

Dat ons lichaam niet protesteert tegen te veel calorie-inname schijnt verband te houden met onze oerinstincten. Ons lichaam moedigt ‘stapelen’ aan. In tijden van overvloed kon op die manier vet worden aangelegd voor barre tijden van schaarste. Maar in een wereld van overvloed werkt die oeroude interne thermometer pervers.

Oplossingen. De parallellen met de klimaatwijziging zijn duidelijk. In Engeland heeft de overheid dat begrepen en een vetbelasting ingevoerd op hamburgers, chocoladerepen en andere snacks. Misschien nog een ideetje voor onze regering, als creatieve aanvulling op de CO2-taks? Maar belangrijker is dat de vestigingswetten voor voedingszaken niet te veel worden versoepeld. Snacks op school zijn op termijn net zo ongezond als sigaretten.

De parallel met tabak is duidelijk: de strijd tegen de extra calorieën zal op veel weerstand botsen, net zoals dat het geval was met de strijd tegen tabak. Allerlei wetenschappers zullen ook nu weer lange tijd volhouden dat het allemaal niet schadelijk is. En op termijn mag je in de VS waarschijnlijk ook – net zoals bij tabak – rechtszaken tegen de frisdranken- en fastfoodindustrie verwachten. We kunnen ook proberen om onze oerinstincten te bedriegen. Enkele lepels lichte olijfolie tussen de maaltijden en geregeld wat suikerwater drinken, zou volgens de Amerikaanse professor Seth Roberts volstaan om het menselijke oermechanisme uit te schakelen dat ‘stapelen’ aanmoedigt. Het proberen waard, want goedkoper en minder pijnlijk dan uren in de fitnesszaal.

De auteur is hoofdeconoom van Petercam Vermogensbeheer. Reacties: visienoels@trends.be

(1) BMI = gewicht in kilogram, gedeeld door het kwadraat van de lengte. (2) http://www.oecd.org/document/30/0,2340,en_2649_37407_12968734_1_1_1_37407,00.html. (3) ‘Why is the developed world obese?’ National Bureau of Economic Research, maart 2007.

Geert Noels