Vruchten zonder lasten

De schenking met een voorbehoud van vruchtgebruik is een klassieke techniek om aan successieplanning te doen. Soms wordt gewerkt met een last tot afstand van de vruchten. Welke techniek kiest u het beste in welke situatie?

De schenking met een voorbehoud van vruchtgebruik wordt vaak gebruikt om roerende goederen door te geven aan de volgende generatie, zoals een beleggingsportefeuille, kunst, een patrimoniumvennootschap of een familiebedrijf. Voor vastgoed is die techniek ook mogelijk, maar fiscaal is dat een stuk minder interessant, omdat er dan progressieve schenkingsrechten (tot 30 % in rechte lijn) verschuldigd zijn op de waarde in volle eigendom.

Als u als ouders een beleggingsportefeuille met een voorbehoud van vruchtgebruik schenkt aan uw kinderen, krijgen de kinderen de blote eigendom. Doet u dat voor een Belgische notaris, dan betalen de kinderen 3 procent schenkingsrechten (3,3 % in Wallonië) op de waarde van de volle eigendom van de portefeuille. Voor familiebedrijven gelden onder bepaalde voorwaarden verlaagde tarieven. De voorwaarden en de tarieven verschillen van gewest tot gewest.

Het voordeel van de schenking met een voorbehoud van vruchtgebruik is dat wanneer de schenker overlijdt, het vruchtgebruik uitdooft en de kinderen de volle eigenaar van de schenking worden. Er zijn dan geen successierechten verschuldigd.

Behoud van inkomsten

Als u schenkt met een voorbehoud van vruchtgebruik, spaart u uw kinderen later niet alleen een hoop successierechten uit, u behoudt ook de inkomsten uit die geschonken goederen. Zo hebt u uw hele leven lang financiële zekerheid. Via die techniek kunt u ook voor een stuk de controle over de schenking behouden. Als u bijvoorbeeld een effectenportefeuille schenkt, behoudt u niet alleen de intresten en de dividenden, u kunt ook herbeleggingen doen, volgens de regels die worden bepaald in de schenkingsakte.

Houd er wel rekening mee dat heel wat beleggingsportefeuilles voor een groot stuk uit kapitalisatiefondsen bestaan. Die keren geen intresten of dividenden uit. Daarom is het zaak in de schenkingsakte de ‘vruchten’ te definiëren. Als de portefeuille vooral bestaat uit individuele obligaties en aandelen, is het voldoende de vruchten te definiëren als ‘intresten en dividenden’. Maar hebt u veel kapitalisatiefondsen, dan kunt u dat het beste opvangen door de vruchten nauwkeurig te omschrijven, bijvoorbeeld als de meerwaarde op kapitalisatiefondsen tussen 1 januari en 31 december van elk kalenderjaar. Als u aandelen in een familiebedrijf of patrimoniumvennootschap schenkt, is het behoud van de inkomsten (de dividenden) natuurlijk belangrijk. Maar het behoud van de controle — de stemrechten — is vaak nog veel belangrijker. Zonder in detail te treden, moet u ervoor zorgen dat de statuten bepalen dat het stemrecht toevalt aan de vruchtgebruiker van de aandelen en niet aan de blote eigenaar.

Notariële schenking

Een belangrijk nadeel van een schenking met een voorbehoud van vruchten is dat een notariële schenkingsakte vereist is om de transactie 100 procent sluitend te maken, ook als u roerende goederen schenkt. Als u kiest voor een Belgische notaris, betaalt u schenkingsrechten (in Vlaanderen sinds kort ‘schenkbelasting’ genoemd). Die belasting kunt u voor roerende goederen vermijden door de schenkingsakte te verlijden voor een Nederlandse notaris. Er zijn dan wel successierechten te betalen (in Vlaanderen sinds kort ‘erfbelasting’ genoemd) als u binnen de drie jaar zou overlijden en u de schenking niet spontaan hebt laten registreren. Voor aandelen van familiebedrijven bedraagt de termijn in Vlaanderen zeven jaar.

Last tot afstand van de vruchten

Een interessant alternatief voor de schenking met een voorbehoud van vruchtgebruik is de zogenoemde schenking met een last tot afstand van vruchten. Het grote voordeel van die techniek is dat u op die manier roerende goederen met een eenvoudige en goedkope bankgift kunt schenken.

De techniek houdt in dat u aan de schenking van een beleggingsportefeuille via een bankgift een last oplegt, waardoor de begiftigde de periodieke vruchten van de geschonken goederen aan u moet afstaan. Gaat het om aandelen op naam — bijvoorbeeld de aandelen van een patrimoniumvennootschap — dan moet u toch naar een Nederlandse notaris gaan, omdat u aandelen op naam niet kunt overschrijven van de ene effectenrekening naar de andere. Een bankgift is hier dus niet mogelijk.

Wie een bankgift doet en in het bewijsdocument een last tot afstand van de vruchten oplegt, doet er ook goed aan de vruchten duidelijk te definiëren. Slaan de vruchten op de klassieke intresten en dividenden? Of bevat de beleggingsportefeuille veel kapitaliserende fondsen, zodat de vruchten worden gedefinieerd als de meerwaarde per kalenderjaar?

Controle gaat verloren

Als u een beleggingsportefeuille schenkt met een last tot afstand van de vruchten, verliest u wel de controle. Uw kinderen worden onmiddellijk de volle eigenaar van de schenking. U kunt dus in principe niet meer beslissen hoe de portefeuille wordt belegd. Dat belangrijke nadeel kunt u opvangen door met een maatschap te werken. We treden niet in detail, maar als statutair zaakvoerder van de maatschap beslist u dan nog altijd zelf over de beleggingsstrategie en kunt u de last tot afstand van de vruchten opnemen in de statuten.

Facultatieve last

De last tot afstand van de vruchten heeft als voordeel dat u de last facultatief kunt maken. Dat betekent dat u achteraf kunt kiezen of u de vruchten al dan niet opvraagt. In de praktijk blijken de ouders de vruchten van een beleggingsportefeuille vaak niet nodig te hebben. Ze nemen die last alleen op in het bewijsdocument van de bankgift om van die mogelijkheid gebruik te maken als ze het geld later nodig zouden hebben.

Als de afstand van vruchten facultatief is — u kunt ze dus opvragen, maar u moet dat niet doen — dan is het raadzaam een bepaalde termijn te voorzien waarbinnen u de vruchten moet opvragen. U kunt bijvoorbeeld bepalen dat u ze kunt opvragen binnen de zes maanden na de toekenning, of binnen de zes maanden na het einde van het kalenderjaar.

Bepaal duidelijk in het bewijsdocument van de bankgift dat als u de intresten en de dividenden niet opvraagt, u onherroepelijk verzaakt aan die vruchten. Dat is belangrijk om te ontsnappen aan successierechten op de niet-opgevraagde vruchten. Als u er niet aan verzaakt, vallen ze in nalatenschap. De fiscus gaat er dan van uit dat u bij uw overlijden een tegoed hebt dat u nog niet hebt opgevraagd.

Goed alternatief

De schenking met een last tot afstand van vruchten heeft dus duidelijke voordelen. U hoeft er niet voor naar een Belgische of Nederlandse notaris en bespaart daardoor ongeveer 2000 euro aan honoraria. Daarnaast kunt u het opvragen van de vruchten facultatief maken. Dat is in de praktijk niet zo eenvoudig bij een voorbehoud van vruchtgebruik. Voor het doorgeven van een beleggingsportefeuille is die techniek interessant als de vruchten goed worden gedefinieerd.

U kunt in het bewijsdocument van de bankgift eventueel ook een richtlijn opnemen hoe de portefeuille moet worden belegd — bijvoorbeeld enkel in obligaties met minimaal een BBB-rating. Het bewijsdocument bij een bankgift kan bestaan uit de twee klassieke aangetekende brieven, maar het is een stuk eenvoudiger te werken met een zogenoemd pacte adjoint, het bewijsdocument dat door de schenker en de begiftigde wordt ondertekend.

JOHAN ADRIAENS

Het grote voordeel van de schenking met een last tot afstand van vruchten is dat u roerende goederen met een eenvoudige, goedkope bankgift kunt schenken.

De last tot afstand van de vruchten heeft als voordeel dat u de last facultatief kunt maken.