Voorzichtigheid baart kunst

De kunstmarkt trekt steeds meer belangstellenden, kunstenaars, veilinghuizen, galeriehouders en makelaars aan. Wie in kunst wil beleggen, moet op zijn hoede zijn.

Kunst verzamelen is niet voor iedereen weggelegd. Dat komt niet alleen door de aanzienlijke financiële middelen waarover aspirant-verzamelaars moeten beschikken, de markt houdt ook risico’s in. Er komen vervalsingen en namaak voor. Van sommige werken kan de eigendom worden betwist, omdat ze gestolen en illegaal verworven zijn. Andere stukken hebben zo’n enorme waarde dat ze onverzekerbaar zijn. Soms is een heel netwerk nodig om een werk te kunnen kopen of verkopen, waardoor de commissies aan die tussenpersonen gevoelig kunnen oplopen.

Ondanks die schaduwzijden gaat er heel wat geld om in de kunstbranche. Dat trekt lieden van allerlei pluimage aan. Het is zaak de rechten en plichten van de sector te kennen om er zonder ongelukken de weg in te vinden. “In België zijn er geen specifieke wetten die de gang van zaken op de kunstmarkt regelen. Een land als Frankrijk staat op dat gebied veel verder”, zegt Alexandre Pintiaux, een advocaat bij Rulkin en Partners die is gespecialiseerd in kunstrecht. “We moeten ons dus vooral baseren op de algemene regels in het contractenrecht, het fiscale recht en het auteursrecht.”

Authenticiteit bewijzen

Een van de grootste risico’s is dat een stuk niet echt is. De authenticiteit moet worden aangetoond door mensen die daarvoor bevoegd zijn — de kunstenaar zelf of een expert. “Ik raad verzamelaars aan een aantal documenten zorgvuldig te bewaren: de aankoopfactuur, het echtheidscertificaat en de catalogus van het veilinghuis als de aankoop daar is gebeurd”, zegt Pintiaux. “De aankoopfactuur bewijst dat het niet om een onderhandse verkoop gaat en laat toe het veilinghuis of de handelaar te identificeren.”

Het echtheidscertificaat is essentieel. Vaak wordt het aan het kunstwerk zelf bevestigd. Verzamelaars die dat niet doen, bewaren het document het beste op een veilige plaats. Het is raadzaam een kopie te maken. Ook hier is voorzichtigheid geboden: de zaak-Wolfgang Beltracchi, een beruchte Duitse vervalser die in 2010 werd aangehouden, heeft aangetoond dat er ook een trafiek in valse echtheidscertificaten bestaat.

“Het is ook noodzakelijk om voor materiële beveiliging te zorgen en foto’s van het voorwerp te bewaren, voor het geval dat het toch zou worden gestolen. Foto’s zijn heel nuttig in de eerste fase van het onderzoek na de diefstal”, zegt Pintiaux. Wie wordt bestolen, doet er verstandig aan zich burgerlijke partij te stellen. De onderzoeksrechter kan dan onderzoeksdaden stellen die nuttig zijn om het onderzoek vooruit te helpen. Een andere goede raad is het gestolen werk onmiddellijk in te schrijven in de registers van Interpol, het FBI en het Art Loss Register, de grootste privédatabank van gestolen voorwerpen in de wereld.

Fiscaal aftrekbaar

De Belgische fiscale wetgeving bevat weinig bepalingen die specifiek betrekking hebben op kunstverzamelaars. Pintiaux: “Het is voor Belgische verzamelaars jammer dat sommige buurlanden duidelijk aantrekkelijker zijn.” In Frankrijk is het bijvoorbeeld mogelijk verschillende soorten belasting te betalen met kunstwerken. Bij ons bestaat enkel een belastingvermindering in de personenbelasting. De aankoop van een werk is ook niet fiscaal aftrekbaar. Fiscaal bekeken is huren vaak interessanter dan kopen. “Er zijn ondernemingen die gespecialiseerd zijn in de verhuur van kunstwerken”, vertelt Pintiaux. “De klant kan die in de loop van het huurcontract aankopen als hij dat wil. De verhuurbedrijven vervangen de kunstwerken eventueel, om variatie in het interieur te brengen.” Het bedrijf dat zo’n werk huurt, kan het inbrengen als beroepsuitgave, net zoals kantoormateriaal of receptiekosten.”

Als een verzamelaar een kunstwerk schenkt aan een museum dat door de overheid wordt beheerd, staat de fiscus een belastingverlaging van 45 procent toe (enkel in de personenbelasting), berekend op de waarde van het werk. “Maar daarvoor komen slechts twee categorieën kunstwerken in aanmerking: werken die behoren tot het Belgische culturele patrimonium of werken die een zekere internationale faam hebben”, nuanceert Pintiaux. “Een heleboel voorwerpen levert dus nooit zo’n fiscale korting op.”

Onbaatzuchtig doel

De overheid aanvaardt kunstwerken wel als betaling van successierechten. Bovendien kan een verzamelaar zijn kunstbezit overdragen naar de volgende generatie door afstand te doen van de blote eigendom en het vruchtgebruik te behouden. “Dat is een voordelige en legale fiscale constructie voor de eigenaar”, stelt Pintiaux. Een andere mogelijkheid is een stichting op te richten. Die constructie kwam in het nieuws door het Fons Pereos, de stichting die wijlen koningin Fabiola in het leven had geroepen. “Voor wie zijn erfgenamen wantrouwt of niet wil dat zijn goederen na zijn dood verspreid raken, is een stichting een goede keuze. Het kunstbezit wordt ondergebracht in de stichting en verdwijnt uit de toekomstige nalatenschap. De verzamelaar moet daarvoor wel een beroep doen op een notaris. Omdat het over een overdracht van eigendom gaat, worden wel registratierechten aangerekend.” Belangrijk om te weten: de stichting moet een onbaatzuchtig doel dienen.

OLIVIER STANDAERT

Fiscaal bekeken is kunst huren vaak interessanter dan kopen.