Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen heeft maandag een aantal garanties opgelijst die de Belgische regering moet geruststellen over het gebruik van geblokkeerde cash van de Russische centrale bank voor een lening aan Oekraïne.
In een brief aan de staatshoofden en regeringsleiders van de 27 lidstaten schetst Von der Leyen de drie opties die de Europese Unie kan bewandelen om Oekraïne financieel overeind te houden na meer dan drie jaar oorlog met Rusland. Zo zou het land volgend jaar ruim 70 miljard euro aan buitenlandse steun nodig hebben, en in 2027 nog eens 64 miljard euro.
Bevroren activa
Von der Leyen lonkt daarvoor al een hele tijd naar de geblokkeerde tegoeden van de Russische centrale bank. Ze wil die cash aanspreken om Oekraïne een herstellening aan te bieden, maar stuit op weerstand van België. Het leeuwendeel van het geld wordt geblokkeerd bij effectenhuis Euroclear in Brussel en premier De Wever maakt zich grote zorgen over de juridische en financiële risico’s.
Von der Leyen pleegde vrijdag nog overleg met premier Bart De Wever. In haar brief, die lekte naar verscheidene media, bevestigt ze dat de lidstaten – elk op basis van hun economisch gewicht – harde garanties moeten leveren dat de EU het geld steeds kan ophoesten in een scenario waarin Moskou de geblokkeerde tegoeden op Europees grondgebied zou kunnen terugclaimen én Oekraïne de lening zelf nog niet zou hebben terugbetaald.
Hoe omvangrijk die garanties voor die lening precies moeten zijn, hangt uiteraard af van de omvang. Er zit niet enkel 185 miljard euro bij effectenhuizen, ook bij private banken in de EU wordt nog eens 25 miljard euro aan Russisch geld geblokkeerd. Ook dat geld zou volgens de Commissie aangesproken kunnen worden.
Daarnaast moeten de garanties volgens von der Leyen ook betrekking hebben op risico’s die voortvloeien uit de bilaterale investeringsverdragen die verband houden met de blokkering van Russische tegoeden, ook nadat de blokkering van de tegoeden is opgeheven. België heeft sinds 1989 zo’n verdrag met Rusland. Op de precieze omvang van die risicodekking gaat von der Leyen echter niet in.
Risico’s
De Commissievoorzitter meent in ieder geval dat België en andere lidstaten zich moeten terugtrekken uit deze investeringsverdragen. Dan zou het een optie kunnen zijn om de risico’s te delen voor arbitragezaken die van start gaan op een moment dat deze verdragen nog van kracht zijn, maar de risicodeling zou ook voor altijd kunnen blijven bestaan. “In ieder geval zullen de garanties van kracht blijven, ook nadat de sancties zijn opgeheven”, luidt het in de brief.
Von der Leyen hamert er opnieuw op dat het gebruik van de Russische cash niet neerkomt op een confiscatie, maar ze erkent ook dat de hele operatie een domino-effect kan hebben op de financiële markten indien de buitenwereld ze toch als een inbeslagname aanschouwt. De EU moet zich dan ook inspannen om zo’n perceptie tegen te gaan, luidt het. Dat risico zou ook kleiner worden als internationale partners gelijkaardige maatregelen nemen.
Het aanboren van geblokkeerde tegoeden van een ander soeverein land is ongezien en behept met risico’s, maar het blijft voor de meeste lidstaten de voorkeur wegdragen omdat die operatie niet weegt op de nationale financiën. Von der Leyen bevestigt in haar brief dat de garanties die ze voor de lening moeten aanleveren niet worden meegerekend in de staatsschuld.
Andere opties
De twee andere opties wegen wel op de nationale financiën. De eerste optie bestaat erin dat de lidstaten op bilaterale basis geld doneren aan Oekraïne. Het zou gaan om minimaal 90 miljard euro voor de periode tot en met 2027, op voorwaarde dat de oorlog tegen eind volgend jaar ten einde zou zijn en andere internationale bondgenoten ook bijspringen om de financiële noden te dekken.
De tweede optie, een gezamenlijke Europese lening, heeft minder rechtstreekse impact op de nationale budgetten. In dit scenario moeten de lidstaten wel interestkosten dragen, en bovendien moeten ze net als bij het gebruik van Russisch geld harde garanties leveren om een situatie af te dekken waarin de EU de lening moet terugbetalen terwijl Oekraïne zelf nog niet zou hebben terugbetaald.
Von der Leyen suggereert ook dat verscheidene opties op één of andere manier gecombineerd kunnen worden. Hoe dan ook, op de Europese top van 18 december zouden de staatshoofden en regeringsleiders de knoop moeten ontwarren. Tegen het begin van het tweede kwartaal van 2026 zou Oekraïne de eerste centen moeten kunnen ontvangen.