“Volg de richting van het algemeen belang”

De Franse auteur Jean-Louis Servan-Schreiber betreurt dat het kortetermijndenken in alle domeinen is doorgedrongen: politiek, financiën, de bedrijven, onze consumptie, onze relaties… “We moeten niet steeds de anderen willen overtroeven, maar we moeten onszelf overtreffen.”

Bij het lezen van Trop vite! van de Franse journalist en auteur Jean-Louis Servan-Schreiber worden de realiteit en de gevaren van het kortetermijndenken algauw pijnlijk duidelijk, zonder dat er echte oplossingen worden aangereikt. Waarom niet? “Als ik de oplossingen voor het wijdverbreide probleem van het kortetermijndenken in handen had, was ik nu wellicht de rijkste man ter wereld”, zegt Servan-Schreiber. “Het was mijn bedoeling om de lezers wakker te schudden. Ik wilde aantonen dat die situatie onze hele beschaving raakt, hoewel ze grotendeels te wijten is aan een beperkt technologisch fenomeen: het internet. Het digitale tijdperk heeft onze manier van leven en denken in korte tijd ingrijpend gewijzigd. Daarmee vergeleken kende de boekdrukkunst – die ook een enorm effect heeft gehad – een veel tragere en meer lokale groei.”

TRENDS. Hoe zal de situatie volgens u evolueren?

JEAN-LOUIS SERVAN-SCHREIBER. “Om te beginnen moeten we goed beseffen dat het veel werk en vernuft zal vergen om de volledige impact van het heersende kortetermijndenken in kaart te brengen. We bevatten nog niet helemaal hoe sterk de consequenties alle domeinen en lagen van onze maatschappij binnensluipen. Persoonlijk heb ik er weinig vertrouwen in dat de instellingen en de overheid daar iets aan kunnen doen: hun optreden is steeds meer omstreden en steeds minder krachtdadig. Een groot deel van de oplossing ligt in mijn ogen in ons persoonlijke gedrag, dat niet in regels te vatten valt. We kunnen dus alleen maar hopen dat zo veel mogelijk mensen ervan doordrongen raken dat kortetermijndenken en -handelen hun ondergang betekenen.”

Bent u optimistisch over het vermogen van de mens om het tij te keren?

SERVAN-SCHREIBER. “De mensheid heeft grote catastrofen meegemaakt – oorlogen, hongersnoden, epidemieën… – en ze vreemd genoeg altijd overleefd. Mensen trekken zich wel uit de slag: met een verbazingwekkend aanpassingsvermogen hebben ze een collectie opzienbarende resultaten bereikt, waardoor ze nu veel langer leven en veel talrijker zijn. Maar die positieve resultaten gaan vaak gepaard met tragedies – doorgaans collectieve tragedies die de minstbedeelden treffen. Ik kan me dan ook niet voorstellen dat het huidige probleem van de versnelling van de maatschappij opgelost kan worden zonder brokken te maken.”

In welke domeinen moet het dringendst actie worden ondernomen?

SERVAN-SCHREIBER. “De internationale financiën lijken me een prioriteit: we hebben gezien hoe de ongebreidelde werking van het systeem de markt doet ontsporen en hoe de wereld in paniek slaat als de markten de overhand krijgen op de regeringen. Het is trouwens in dat domein dat we het snelst resultaten kunnen boeken, ook al nemen ze nog geen concrete vorm aan. Het idee van een transformatie lijkt ingang te vinden, want stilaan wordt de mogelijkheid geopperd om een Europees federalisme in te stellen. Daarnaast moet uiteraard ook het milieu op het prioriteitenlijstje staan. Als we niet onmiddellijk in actie schieten, zou het leven op aarde er over een paar decennia weleens helemaal anders kunnen uitzien. Het valt niet te ontkennen dat er in dat domein dringend iets moet gebeuren. Temeer omdat het zo’n cruciaal domein is.”

U schrijft dat “vertragen nooit een doel was van de mens”. Zou hij van mening kunnen veranderen?

SERVAN-SCHREIBER. “Hij zou vooral gedwongen kunnen worden om dat te doen. In bepaalde delen van de wereld is dat al zo, door de strenge bezuinigingsplannen. Helaas zijn er crisissen nodig om de vertraging te doen aanvaarden. En ik denk dat crisissen de komende jaren alleen maar zullen toenemen in aantal en sterkte.”

Leven we boven onze stand?

SERVAN-SCHREIBER. “We moeten ermee ophouden om anderen voortdurend te willen overtroeven. Dat is kinderachtig en het levert weinig op. Aan de andere kant stellen we ons steeds minder tot doel om onszelf te overtreffen. We leven in een starre, lakse en lichtzinnige wereld, alsof langetermijndenken zo bedreigend en ingewikkeld is dat we het liever negeren. En toch kunnen we de problemen op korte termijn alleen maar oplossen met acties op lange termijn.”

U brengt het tijdschrift Clés op de markt, met als slogan ‘Retrouver du sens’: nieuwe zingeving. Is dat de oplossing voor de huidige ‘versnellingsziekte’ en het kortetermijndenken dat eruit volgt?

SERVAN-SCHREIBER. “Dat is de piste waar ik voor pleit. De meeste media doen ons geloven dat het nieuws heilig is, maar dat is fout. We verslinden informatie, maar wat belangrijk is, is dat we er duurzame en nuttige conclusies uit trekken. Dat we naar de kern van de zaak gaan, dat we niet in de schuimlaag blijven steken, maar de nectar opzuigen en nadenken over de juiste richting die we moeten inslaan: de richting die het algemeen belang dient.”

CAMILLE VAN VYVE

“Het langetermijndenken lijkt ons zo ingewikkeld dat we het negeren. Toch kunnen we de problemen van de korte termijn alleen oplossen met acties op lange termijn”