‘Verzet tegen immigratie is zinloos’

Immigratie kun je niet tegenhouden, zegt migratiespecialist Walter Nonneman. Het is beter nieuwkomers in de samenleving op te nemen. Flexibiliseer de arbeidsmarkt om hen werk te geven, maar hoop niet op een vredig samenleven.

De zware scheepsramp bij het Italiaanse eiland Lampedusa zal nieuwe migranten niet ontmoedigen. “De migratie naar Europa zal alleen maar toenemen, en het beleid zal dat niet kunnen veranderen”, zegt de Antwerpse hoogleraar economie Walter Nonneman, die gespecialiseerd is in migratie. “Europa is een welvarend maar arbeidsarm continent met zwakke buitengrenzen, dat is omringd door arme landen met een overschot aan jonge, vaak goed opgeleide mensen die hun levensstandaard willen verbeteren. Veel van die regio’s — zoals de Noord-Afrikaanse landen en de voormalige Sovjetstaten — hijsen zich uit de armoede, zodat almaar meer mensen de middelen hebben om te migreren. De kostprijs van de migratie — en ook de psychologische drempel om te verhuizen — daalt door de hulp van volksgenoten die al in Europa verblijven. Het vergrijzende Europa heeft een grote behoefte aan arbeidskrachten, denk maar aan dienstverlenende sectoren zoals rusthuizen. Ofwel worden die diensten onbetaalbaar, ofwel aanvaarden we immigratie.”

Een andere illusie is geloven dat de migrantenbevolking een kleine minderheid zal blijven. “We zien dat de fertiliteit is gedaald met de toename van de welvaart”, zegt Nonneman. “Maar in enkele hoogontwikkelde landen zoals Zweden en Oostenrijk hebben onderzoekers vastgesteld dat de fertiliteit weer is beginnen te stijgen. De verklaring bleek een relatief grotere aanwezigheid van immigranten met een islamitische achtergrond te zijn. Religie is een krachtige factor om de fertiliteit te voorspellen.”

De vruchtbaarheid van de migranten en hun nazaten daalt na verloop van tijd, maar blijft groter dan die van de autochtone bevolking. “In België is het geboortecijfer in de Marokkaanse gemeenschap 2,5 keer die van de autochtone bevolking”, aldus Nonneman. “Het aanzien van de Europese maatschappij zal veranderen. In de komende twintig jaar stijgt het aandeel van de bevolking met niet-Europese wortels van 10 à 15 procent naar een vierde tot een derde. De immigratie in Europa is meer dan ooit niet-blank, niet-Europees en niet-christelijk. Dat proberen te stoppen, is wishful thinking. Verzet tegen de immigratie is zinloos.”

Stramme arbeidsmarkt

Het is veel beter werk te maken van een goede absorptie van de nieuwkomers. “Het argument dat het land vol is, is flauwekul”, zegt Nonneman. “Singapore zit barstensvol en is zeer welvarend. Immigratie maakt de economische koek groter. Hoe meer arbeidskrachten, hoe meer welvaart je kunt scheppen. Dat is ook goed voor de financiering van de sociale voorzieningen. Landen die veel immigranten toelieten — zoals de VS, Canada en Australië — behoren tot de rijkste ter wereld.”

Op korte termijn heeft immigratie negatieve gevolgen, zoals loondruk, maar die zijn tijdelijk. “In 1980 liet Castro 125.000 Cubanen emigreren naar Miami. De lonen in de textielindustrie van Miami daalden, wat de sector opnieuw competitief maakte. Dat leidde tot investeringen en expansie, wat de lonen opnieuw deed stijgen. Hetzelfde effect zag je ook bij andere uittochten, zoals die van de Sovjet-Joden naar Israël in de jaren negentig.”

Het moet wel om inzetbare werkkrachten gaan. “Het grootste deel van de Belgische immigratie komt uit gezinsherenigingen, waarbij je vooral niet-productieve migranten aantrekt, zoals kinderen. Je kunt een kwaliteitsselectie invoeren, maar die moet je Europees organiseren. En dan nog betwijfel ik of je de immigratie kunt sturen. De Europese Unie heeft een vrij verkeer van personen. Zodra de migranten binnen de Europese grenzen zijn, zullen ze zich vestigen waar hen dat het beste uitkomt. Dat zal niet noodzakelijk ons land zijn.”

Immigranten verdienen doorgaans een veelvoud van hun inkomen in hun thuisland, zelfs als rekening wordt gehouden met de levensduurte. Ook bij de plaatselijke bevolking zijn er winnaars. Hooggeschoolden kunnen migranten inzetten als huispersoneel, ondernemers als goedkope arbeiders. De laaggeschoolden zijn de verliezers. “Zij worden verdrongen van de arbeidsmarkt”, zegt Nonneman. “Dat kan tot zware conflicten leiden. Dani Rodrik van de Amerikaanse Princeton University pleit er daarom voor om de scholingsmix van immigranten en plaatselijke bevolking op elkaar af te stemmen.”

Een groot knelpunt in Europa is de stramme arbeidsmarkt, met rigide lonen, hoge ontslagvergoedingen en langdurige werkloosheidsuitkeringen. “Het gevolg zijn vaste en beschermde banen in het reguliere circuit, en onzekere baantjes aan de marge. Dat werkt discriminatie in de hand, en is een van de grootste oorzaken van de werkloosheid bij migranten.”

De flexibilisering van de arbeidsmarkt zal immigranten in het reguliere circuit brengen. “Durf toe te staan dat bestaande werkgelegenheid verloren gaat en dat nieuwe sectoren tot stand komen. Dat creëert kansen voor jonge mensen en migranten. Verminder de bescherming, maak de werkloosheidsuitkeringen tijdelijk, en laat toe dat lonen kunnen zakken. Immigranten krijgen vaak het verwijt dat ze niet willen werken. Maar onze hoge lonen duwen hen in de werkloosheid.”

Seculiere waarden

Een werk van erg lange adem wordt het overbruggen van de culturele kloof. “Het is compleet onrealistisch te denken dat de integratie na twee generaties voltooid is”, aldus Nonneman. “We zijn te veeleisend. Onderzoek wijst dat uit de invloed van normen en waarden nog vijf, zes generaties doorwerkt. Het aparte karakter van de criminaliteit in het Amerikaanse Appalachengebied bijvoorbeeld gaat helemaal terug tot de cultuur van de oorspronkelijke immigranten uit Noord-Engeland, de Schotse Laaglanden en Noord-Ierland.”

Cultuurverschillen zijn niet alleen resistent, ze worden ook zwaar onderschat. “Het is een vergissing te denken dat de relaties tussen etnische groepen automatisch verbeteren”, zegt Nonneman. “Periodes van vreedzame co-existentie worden gevolgd door langdurige conflicten, leert de geschiedenis. In de eerste helft van de vorige eeuw waren er in Sri Lanka geen rassenrellen tussen de Singalese meerderheid en de Tamilminderheid. In de jaren zestig gold het land als een voorbeeld. Later werden bloedige rassenrellen schering en inslag.”

Een multiculturele samenleving is niet statisch, maar ondergaat een proces van aanpassing, strijd en competitie. “Niets garandeert dat de culturele competitie in een etnisch gevarieerd West-Europa zonder geweld verloopt. De uitbarstingen in de Franse voorsteden in 2005, en later in Engeland en Duitsland, zijn signalen van die culturele competitie. Ik vraag me af hoe het ongeschreven sociale contract zal evolueren waarop onze sociale zekerheid is gebouwd. Zal de oude, inheemse generatie nog worden ondersteund door een groeiende actieve generatie met vreemde roots?”

Sociaaleconomische vooruitgang doet immigranten relatief snel overschakelen van materialistische waarden — zoals bezit, welstand en veiligheid — naar de postmaterialistische waarden van het Westen, zoals zelfontplooiing en levenskwaliteit. Veel trager verloopt de verschuiving van traditionele naar seculiere waarden, zoals de plaats van religie, en de houding tegenover echtscheiding, abortus en homoseksualiteit. “Rijk worden is seculier worden, denken we vaak”, zegt Nonneman. “Dat is verkeerd. Je hebt welvarende landen die erg traditioneel blijven denken. De Verenigde Staten zijn daar een sprekend voorbeeld van. Je zult dat ook bij de migranten in onze samenleving zien, wat zonder twijfel tot spanningen zal leiden. De islam blijft nog dertig tot veertig jaar een belangrijk vraagstuk. Dat vergt ook een aanpassing van de autochtone gemeenschap. Dat zullen veel mensen niet graag horen. Maar het is de realiteit. Beschaving is een werkwoord.”

JOZEF VANGELDER, FOTOGRAFIE THOMAS SWEERTVAEGHER