Vermenigvuldig u allen… en red de euro

De auteur is hoofdeconoom bij Vermogensbeheerder Petercam.

(1) CSIS, Watson Wyatt, ‘The 2003 aging vulnerability index, an assessment of twelve developed countries to meet the aging challenge’, March 2003.

Economische groei, rente en beurs zijn vrij onvoorspelbaar. Een econoom die op veilig wil spelen, voorspelt de evolutie van de bevolking. Die voorspellingen zijn zó spectaculair dat sommigen ze zullen weglachen. Demagogie in demografie is echter goedkoop, en niet de juiste oplossing.

De vergrijzing van het Westen. Jemen wordt groter dan Duitsland. Rusland zal zijn bevolking met 30 % zien krimpen en kleiner worden dan Iran. Het aandeel van de westerse bevolking, in 1950 nog 30 % van de wereldbevolking, zal in 2050 krimpen tot 14 %. De beroepsbevolking in Duitsland zal in de komende veertig jaar met zo’n 30 % dalen, in Italië met meer dan 40 %. Daardoor zal de economische trendgroei in Europa in de volgende 25 jaar vertragen tot 1,4 %. Maar ook China staat er slecht voor, door zijn gedwongen één kind-geboortepolitiek.

En zeggen dat dit pessimisme gebaseerd is op een heel optimistische kijk op het leven: we gaan immers zo’n jaar of acht langer leven… Daarbij komt dat die voorspellingen bijzonder waarschijnlijk zijn. Want demografie verandert erg traag, tenzij er maatschappelijke gedragsveranderingen gebeuren, waar we dan allemaal best vanavond nog aan beginnen. Hogere fertiliteit helpt, bijvoorbeeld, net als hogere mortaliteit en immigratie.

Een recente studie (1) heeft twaalf landen beoordeeld op hun demografische kwetsbaarheid. Er werden punten gegeven op een breed aantal parameters zoals publieke financiën, activiteitsgraad, demografische evolutie, uitkeringen, pensioenopbouw et cetera. België scoorde vrij zwak en bengelt aan de staart van de middencategorie (zie tabel: Demografische kwetsbaarheid). Voor drie Europese landen werd de toestand als dramatisch omschreven: Frankrijk, Italië en Spanje. Onze hoge overheidsschuld maakt ons land uiteraard ook extra kwetsbaar. Het rapport rekent uit dat als België de kosten van de vergrijzing met hogere belastingen opvangt, de belastingsdruk zal stijgen van 49,5 % van het bruto binnenlands product (BBP) vandaag tot 59,8 % in 2040. Niet bepaald een economie waar we langer willen in leven en werken.

Pensioenomerta. Vergrijzing heeft te maken met toenemende gezondheidszorg en pensioenen. Elke politicus in dit land weet dat voor dat laatste ons repartitiesysteem (actieven betalen het pensioen van de inactieven) onhoudbaar is. Toch wordt er gezwegen, alsof er een pensioenomerta bestaat.

Maar de eerste spijtoptanten hebben zich nu aangegeven. De ministers Frank Vandenbroucke (Werk) en Johan Vande Lanotte (Begroting) uitten zich recent in een opiniestuk in De Standaard. Hoe ze hun doelstelling van méér pensioen zullen waarmaken, terwijl het huidige al onbetaalbaar zal worden, is mij nog niet volledig duidelijk. Dat zal het snel worden, want er wordt een ommekeer voor dit jaar beloofd – na de verkiezingen weliswaar. “We hebben daardoor een jaar om de publieke opinie ervan te overtuigen dat we voor een moeilijk maar niet onoverkomelijk probleem staan,” heet het. Nadat men lang heeft getracht om ons van het tegengestelde te overtuigen, is dat een zware haarspeldbocht.

Deze demografische schokken kunnen op termijn echter breuklijnen trekken in onze samenleving. De grotere groep van ouderen zal steunen op een steeds smallere basis van actieven, die harder en langer zullen moeten werken en meer belastingen zullen moeten betalen om de vergrijzing op te vangen, wetend dat hún generatie minder zal krijgen dan ze afgedragen heeft. Door hun kleinere aantal zal hun stem niet democratisch doorwegen, tenzij ze zich verenigen in een themapartij, Waardig Werken of zo. Een polarisatie zou dus het gevolg kunnen zijn.

De appel of het klokhuis? De huidige generatie kan voor zichzelf best een extra pensioenspaarplan opstellen. Sommige bedrijven bieden hun werknemers een bijkomende pijler, via een verzekering of een pensioenfonds. Het risico bestaat echter dat die vlijtige spaardrift vroeg of laat ontdekt zal worden door een overheid die haar eigen pensioentekort wil dichten. Niets zo eenvoudig om ‘solidariteit’ in te roepen en de ‘rijke’ pensioenspaarders te laten betalen voor de ‘gewone’ pensioentrekkers.

Of hoe zij die niet alleen leven voor vandaag maar ook een appeltje voor de dorst opzij leggen, het risico lopen dat ze alleen het klokhuis voor zichzelf mogen houden.

Maar niet alleen op Belgisch vlak zijn de gevolgen van de vergrijzing erg groot. Volgens Europees commissaris Fritz Bolkestein zal het probleem de splijtzwam van de euro worden. Sommige eurolanden zullen de overheidstekorten opstapelen, terwijl andere die schok heel vooruitziend hebben geanticipeerd. Daarom zal volgens Bolkestein de echte test van de euro komen op het moment dat de babyboomers hun pensioenen beginnen op te eisen. Moeten we de euro indekken in 2012?

Demografie kan niet met demagogie worden opgelost. De vraag is ook of onze huidige democratie vooruitziend genoeg kan zijn. Het ontbinden van pensioenfondsen om lopende tekorten te dichten, is bijvoorbeeld niet echt een stap in de goede richting. Het debat moet vandaag niet gaan over de groei in 2004, maar over onze economie en demografie in 2014. De studie van CSIS is trouwens gratis, da’s al een goede start.

Geert Noels