Amerikaans overheidspapier is nog altijd een veilige haven voor beleggers. Maar de loodsen in Washington staan voor de moeilijke opgave om dat zo te houden. Falen ze, dan dreigt schipbreuk voor de wereldeconomie.
We kijken vijf jaar vooruit, naar 4 augustus 2016. De VS zijn niet meer in staat om hun schulden af te betalen en spreken het woord ‘ default‘ uit. Het globale financiële systeem stort in en de wereldeconomie duikt in een zware recessie. China maakt van het Amerikaanse bankroet gebruik om een militair overwicht te verwerven op de maritieme toegangsroutes naar China. De spanningen lopen hoog op.
Vandaag is dit nog pure fictie, maar de Amerikanen hebben de voorbije weken gevaarlijk geflirt met zo’n doemscenario. Democraten en Republikeinen kwamen zondag te elfder ure tot een compromis om het schuldplafond te verhogen en het hoge begrotingstekort aan te pakken. De meubelen lijken even gered, maar Obama & co hebben hun schaapjes nog lang niet op het droge en achter de uitvoerbaarheid van het plan staan vraagtekens. De politieke cinema van de voorbije weken is daarom maar de eerste aflevering van wat nog een lange Amerikaanse schuldensoap kan worden.
Voorlopig behouden de VS hun status van veilige haven. Ja, heel wat beleggers vluchtten de voorbije weken in goud of Zwitserse frank, maar de markten maken zich nog geen grote zorgen over de capaciteit van de Amerikaanse overheid om haar schulden terug te betalen, getuige de lage rente op Amerikaans schuldpapier. De reële rente op vijfjarig papier bijvoorbeeld is zelfs nog negatief. Beleggers verliezen koopkracht als ze Amerikaans papier bijhouden.
Deze rentevoeten zijn echter kunstmatig laag, want ze zijn steeds minder het resultaat van marktkrachten, en worden steeds meer gedreven door officiële geldstromen. Vooral de Amerikaanse Centrale Bank (de Fed) en de Chinese overheid kopen de Amerikaanse schuld op. De Fed is weliswaar gestopt met zijn programma van geldcreatie (waarbij de Fed voor 600 miljard dollar overheidspapier kocht), maar kan met de opbrengst van aflopende beleggingen de Amerikaanse regering nog heel wat geld toestoppen. En als de rente te sterk zou stijgen of als de nog zwakke Amerikaanse economie opnieuw zou wegglijden in een recessie, dan is de kans groot dat Fed-voorzitter Ben Bernanke de drukpersen opnieuw harder laat draaien. China van zijn kant zit al op een enorme stapel dollars, maar heeft wellicht geen andere keuze dan zijn dollarberg verder op te hogen, kwestie van de eigen munt niet te veel te laten stijgen. En aan een bankroet van de VS heeft China ook veel meer te verliezen dan te winnen.
Onhoudbaar
Zo ver zijn we nog niet. De toestand van de Amerikaanse schatkist is zorgwekkend, maar nog niet hopeloos. Dit jaar boekt de gezamenlijke overheid een begrotingstekort van 9,9 procent van het bbp, wat grotendeels op het conto van de federale overheid geschreven mag worden. Dat is veel, en erger is dat het voor twee derde om een structureel tekort gaat dat niet vanzelf zal verdwijnen als de economie aantrekt. Ook in de VS bijt de vergrijzing vanaf 2020 in de begroting. Stijgende uitgaven voor pensioenen en gezondheidszorg eten de inkomsten van het conjuncturele herstel op. Bovendien vreest het IMF dat de recente crisis het groeipotentieel van de Amerikaanse economie structureel heeft aangetast. De Amerikaanse overheid zal zich aan die nieuwe realiteit moeten aanpassen door de tering naar de nering te zetten. Intussen doen deze tekorten de overheidsschuld snel oplopen. Vandaag hebben de VS een gezamenlijke bruto overheidsschuld van 99 procent van het bbp. Daarvan is 67 procent in handen van beleggers, de rest zit bij andere Amerikaanse overheden. De combinatie van hoge tekorten en een al vrij hoge schuldgraad maakt dat het IMF de Amerikaanse overheidsfinanciën als “onhoudbaar” bestempelt. Anders gezegd: bij ongewijzigd beleid steven de VS af op een faillissement.
Er moet dus ‘iets’ gebeuren, maar het plan dat president Obama zondagnacht voorstelde is niet veel meer dan een eerste aanzet om de begroting weer op de rails te krijgen. Afgesproken is om gedurende de volgende tien jaar in totaal 2500 miljard dollar te besparen, wat allesbehalve indrukwekkend is op een gecumuleerd overheidstekort van naar schatting 9500 miljard dollar in dezelfde periode. Veel tamtam dus de voorbije weken, maar finaal wordt de structurele put in de begroting maar voor een kwart gedicht. Met deze inspanningen blijven de begrotingstekorten de volgende jaren boven 5 procent van het bbp schommelen. Geruststellend is dat niet. Het kredietbureau Standard & Poor’s eist een saneringspakket van 4000 miljard dollar over de volgende tien jaar of de VS verliezen hun AAA-status.
Deze 2500 miljard dollar moet in een eerste fase (voor 1000 miljard dollar) puur van besparingen komen en in een tweede fase (voor 1500 miljard dollar) van een mix van besparingen en extra inkomsten. Aanbevolen maatregelen: het optrekken van de pensioenleeftijd, besparingen in de gezondheidszorg en een belastinghervorming. Vandaag zit het Amerikaans belastingsysteem vol achterpoorten en aftrekposten, wat de schatkist 7 procent van het bbp kost. Het verbreden van de belastbare basis kan dus veel opbrengen.
Obama bekwam ook dat de belastingverlaging voor de rijken, toegekend onder president Bush, begin 2013 afgeschaft wordt. En het schuldplafond is voldoende opgetrokken om een nieuwe discussie voor de presidentsverkiezingen te vermijden. Maar Obama betaalt een hoge prijs. De president komt grotendeels tegemoet aan de Republikeinse eis om het overheidsbeslag af te bouwen. De crisis heeft dat beslag een verdieping hoger getild (zie grafiek), en de Republikeinen zijn vastbesloten dat verdiep terug af te breken voor het cement kan drogen.
Dat is meteen de achilleshiel: is het plan uitvoerbaar? De overheidsfinanciën op een duurzaam pad brengen is op langere termijn een must voor de gezondheid van de Amerikaanse economie. Maar daar tegenover staat dat te bruuske besparingen het nog bijzonder broze herstel kapot kunnen maken. De volgende kwartalen moet duidelijk worden of de Amerikaanse economie dit plan kan verteren. Nu al romen besparingen de groei af. Gaat het van kwaad naar erger, dan moeten Obama & co terug naar de onderhandelingstafel. Het Verenigd Koninkrijk is daarbij een mooi testcase. Daar wordt ook behoorlijk hard bespaard, maar voorlopig blijft de economie nipt groeien. In elk geval staan de VS voor een moeilijke evenwichtsoefening tussen de gezondmaking van de begroting en het ondersteunen van de economie. Op lange termijn zijn dat eindjes van hetzelfde touw, maar op korte termijn is het dansen op een heel slappe koord.
Mocht het dubbeltje verkeerd rollen, dan zal iedereen naar Bernanke kijken. Maar de financiering van de overheid met vers gedrukt geld creëert op termijn alleen maar inflatie en nog meer onzekerheid. Onderzoek van de economen Reinhart, Rogoff en Savastano toont aan dat de effecten van een beleid om de schuld weg te inflateren (hoge rentevoeten en lager bbp) gelijkaardig zijn aan de effecten van expliciete schuldherschikking. Zolang Bernanke moet helpen financieren, zijn de VS al in een staat van wanbetaling. z
DAAN KILLEMAES
Mocht het dubbeltje verkeerd rollen, dan zal iedereen naar Bernanke kijken.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier