Van BIC weer naar BRIC

Ontgoochelde kiezers en economische stagnatie hebben Vladimir Poetin van zijn voetstuk gehaald. Wordt het lidmaatschap van de Wereldhandelsorganisatie een breekijzer om de Russische economie te moderniseren? Buitenlandse bedrijven hopen alvast van wel.

De ministeriële conferentie van de Wereldhandelsorganisatie geeft Rusland vandaag in Genève, na 18 jaar onderhandelen, het groene licht om begin volgend jaar toe te treden tot de WTO. Het lidmaatschap zou – naar het voorbeeld van de dynamiek die in China ontstond toen dat land tien jaar geleden toetrad – de noodzakelijke hervormingen en liberalisering moeten losweken. Zo zou het land de kwalijke sovjetpraktijken in de bureaucratie, willekeur en rechtsonzekerheid of zelfs fiscale afpersing van het ‘Wilde Westen-kapitalisme’ die Rusland de voorbije jaren een kwalijk imago bezorgden, eindelijk van zich af kunnen schudden.

Wanneer hij in mei de fakkel overneemt van president Dimitri Medvedev, staat Vladimir Poetin hoe dan ook voor een moeilijke evenwichtsoefening. 70 procent van de in Rusland verkochte consumptiegoederen wordt niet in het land geproduceerd. Plaatselijke elites en lobby’s vrezen dat een broodnodige diversificatie van de economie nog moeilijker wordt. Door lagere invoertarieven – gemiddeld 7,8 procent tegen een gemiddelde van 11 in 2011 (zie kader Rusland moet handelsbarrières slopen) – zal de import toenemen. Anderzijds schat de Wereldbank dat de WTO de economische groei op relatief korte termijn met 3 procent omhoog zal stuwen, mede dankzij nieuwe buitenlandse investeringen. En die zijn nodig om het economisch weefsel te vernieuwen. Volgens de Russische centrale bank is de kapitaalvlucht in de loop van 2011 opgelopen van 25,3 tot 50,7 miljard euro.

Zwaar getroffen

Rusland, dat tijdens de eerste ambtstermijnen van Poetin uit zijn as herrees, is sterker getroffen door de financiële crisis dan de overige BRIC-landen Brazilië, India en China: een zware inzinking van de industriële productie, financieel drooggevallen ondernemingen en een steile val van de koopkracht kenmerkten 2010. Stilaan dook het letterwoord ‘BIC’ op en verdween Rusland van het radarscherm van buitenlandse investeerders. Maar in het derde kwartaal veerde de economie even op tot 4,8 procent groei, omdat de Russen weer gingen consumeren en er op-nieuw geïnvesteerd werd.

Die opstoot was echter van korte duur: de rest van Europa gleed af naar een recessie en de Russische consument ging op de rem staan. Dat deed ook Dimitri Medvedev, die Poetins stoel had warm gehouden, met aangekondigde economische hervormingen. Het gevolg was dat de weinige investeerders weer afhaakten. En de kiezers volgden. Bij de parlementsverkiezingen begin deze maand haalde Verenigd Rusland, de partij van premier Poetin en president Medvedev, tegen de verwachtingen in en ondanks tal van onregelmatigheden, amper 49 procent van de stemmen. De uitslag verraadt een diepe malaise wegens oplopende inflatie, alomtegenwoordige corruptie, de verslechtering van gezondheidsdiensten en het onderwijssysteem.

Volgend jaar wordt 3,6 procent groei verwacht. Poetin wil echter terug naar de percentages van 6 tot 7 procent van zijn vorige presidentschap, zodat de Russische economie tegen 2020 zou opklimmen van de elfde tot de vijfde in de wereld. De WTO kan een hefboom zijn. Meer buitenlandse investeerders en invoer van kwaliteitsvolle uitrustingsgoederen, machines en technologie moeten Russische bedrijven helpen te innoveren en competitief te worden.

“Het gebrekkige concurrentievermogen van de Russische industrie is de grootste handicap”, zegt André De Rijck, Vlaams Economisch Vertegenwoordiger van Flanders Investment & Trade in Moskou. “De crisis toont duidelijk hoe weinig gediversifieerd de economie, hoe verouderd het industriële apparaat en hoe zwak het banksysteem nog zijn.” WTO-lidmaatschap moet daar verandering in brengen. De belangrijkste concessie – want de Russen waren harde onderhandelaars die maar mondjesmaat en in de tijd gespreid hun tarieven willen verlagen – is volgens experts, markttoegang voor buitenlandse dienstenaanbieders en banken.

Belangrijk vindt Anders Aslund van het Peterson Institute for International Economics dat klachten van buitenlandse invoerders over bescherming van intellectuele eigendomsrechten en lastige controles voor export van voedingsproducten naar Rusland voortaan aangevochten kunnen worden voor de WTO. “Vroeger viel dat soort klachten in dovemansoren, geleidelijk zal de rechtszekerheid toenemen.” Voor André De Rijck (FIT) is de invoering van gelijke standaarden en normen een doorbraak: “Certificatie van goederen voor de Russische markt zal een stuk eenvoudiger worden. Onze exporteurs van voeding, vlees, groenten en fruit verwachten hogere omzetten op deze markt.”

Zowel Russische als buitenlandse investeerders zullen met hun geschillen bij de WTO aankloppen. “Lidmaatschap van de WTO zal voorzichtige investeerders niet meteen overtuigen, maar het introduceren van internationale praktijken zal met de tijd bijdragen tot een beter ondernemingsklimaat,” zegt Dominic Fean van het Russia/New Independent States Center van het Institut français pour les relations internationales.

Petrodollars

Al meer dan twintig jaar spreekt het Kremlin over diversificatie van de economie, maar die draait nog altijd hoofdzakelijk op grondstoffen. De mooie groeicijfers tussen 2000 en 2008 waren vooral te danken aan binnenstromende petrodollars bij hoge energieprijzen; ook de grote vraag uit China trok de economie omhoog. Tot nu zijn Poetin en Medvedev er in hun ambtstermijnen als president niet in geslaagd de economie grondig te moderniseren. Ruim een kwart van het Russische bruto binnenlands product komt nog altijd uit olie en gas, sectoren die niet onder WTO-regels vallen, zodat ruim de helft van de buitenlandse handel al tariefvrij was.

Rusland heeft heel wat protectionistische handelsbelemmeringen ingevoerd en invoertaksen opgetrokken nadat de crisis in 2008 had toegeslagen. Die moeten worden afgebouwd. Analisten vragen zich af of president Poetin, die minder enthousiast was dan Medvedev om grote staatsbedrijven tegen 2015 te privatiseren, daar toch werk van zal maken.

Willens nillens zal het WTO-lidmaatschap Rusland verplichten tot tweerichtingsverkeer: plaatselijke elites, industrie- en landbouwlobby’s houden nog altijd vol dat de economie meer behoefte heeft aan overheidssteun en subsidies om te concurreren dan aan de WTO. Ze zullen nochtans moeten leren te leven met meer buitenlandse concurrentie. En dat ligt politiek gevoelig in de 460 zogenaamde monosteden, die uitsluitend leven van één fabriek, één bedrijf of één nutsvoorziening in overheidshanden. De aanpassing zal moeilijk zijn en tijd vergen. Vooral de export van Russisch graan, staal en meststoffen zal baat hebben bij een WTO-lidmaatschap. Spitstechnologie exporteert Rusland alleen in de vorm van wapens naar ontwikkelingslanden. Om Ruslands productiviteit en technologie te verbeteren, zal Poetin niet anders kunnen dan een beroep te doen op buitenlandse knowhow en kapitaal.

ERIK BRUYLAND

Het WTO-lidmaatschap zal Rusland verplichten tot tweerichtingsverkeer.