U bent Sisyfus

Van alle straffen die de Griekse goden konden bedenken, heeft de Belgische belastingbetaler de zwaarste gekregen. De goden veroordeelden Sisyfus, de koning van Korinthe, ertoe een steen eindeloos omhoog te rollen naar de top van een berg, waarna die telkens weer terugrolde.

De Belgische belastingbetaler deelt zijn lot. Hoeveel die ook zwoegt en zweet, de Belgische overheidsfinanciën raken maar niet opgeschoond. Zodra er beterschap is, gaat het terug naar af.

Zo bestaat het dat ruim twintig jaar nadat wijlen Jean-Luc Dehaene in 1993 als premier het Globaal Plan heeft ontvouwd, de volgende federale regering weer voor de opdracht staat om de begrotingsbal naar boven te duwen. Dehaene leverde een begrotingsinspanning ter waarde van 4 procent van het bruto binnenlands product (bbp) om lid van de eurozone te kunnen worden, maar ook om een nieuwe ontsporing van de overheidsschuld te voorkomen.

De volgende jaren is een nieuwe inspanning van minstens 4 procent van het bbp nodig, deze keer vooral om bestand te zijn tegen de kosten van de vergrijzingstsunami die op ons afstormt. Er wordt daarbij gemakshalve van uitgegaan dat de Belgische economie voldoende groeit, iets waar in deze verkiezingscampagne veel te weinig aandacht voor is. Het einde van die sisyfusarbeid, dat is de inzet van de verkiezingen.

Het is hemeltergend dat de inspanningen uit het verleden telkens opnieuw verloren zijn gaan. Deze en de volgende generaties blijven daarom veroordeeld tot een hoge belastingdruk. Maar waarom rolt de bal in dit land telkens weer naar beneden? Omdat er te weinig is gewerkt aan de uitgaven, omdat de Belgische staatsstructuur — zes staatshervormingen ten spijt — niet aanzet tot zuinigheid, en omdat het aanleggen van budgettaire buffers in betere tijden te veel gevraagd was voor de politici die het de voorbije decennia voor het zeggen hadden.

De voorbije kwarteeuw is er nauwelijks ingegrepen in de uitgaven, terwijl een sanering op termijn veel meer kans op slagen heeft als spaarzamer wordt omgesprongen met de kosten, en een grotere kans op mislukken heeft als vooral de belastingen worden verhoogd. Het is van de jaren tachtig geleden dat in dit land nog eens ernstig werd bespaard, toen onder impuls van het joenk Guy Verhofstadt als minister van Begroting. Het beleid kantelde in 1988, met de terugkeer van de PS in de regering. Besparingen in de sociale zekerheid werden taboe. De factuur viel in de bus, toen de recessie van begin jaren negentig het begrotingstekort opnieuw naar 8 procent joeg.

In die omstandigheden zette Jean-Luc Dehaene het Globaal Plan op de rails. Het tekort werd tegen het einde van de jaren negentig zo goed als weggewerkt, maar dan vooral door de belastingen te verhogen en dankzij de meevaller van de dalende rentevoeten. Aan de uitgavenkant bleef het grotendeels stil. Wel trok Dehaene de pensioenleeftijd voor vrouwen op. Dat soort maatregelen, die geen geld kosten en op termijn veel opbrengen, zijn ook nu broodnodig.

Buffers aanleggen lukt ook al niet in dit land. Door de hoge overheidsschuld en de hoge rentelasten is een sanering enkel mogelijk door een primair overschot — een overschot voor rentelasten — op te bouwen. Maar bij een primair overschot geeft de overheid minder waar voor de belastingen die ze int. Dat verhaal vertellen politici niet graag aan hun kiezers. De paarse regeringen van Guy Verhofstadt begaven het snel onder die druk. Het primaire surplus, dat onder Dehaene werd opgebouwd tot 6 procent, halveerde en de overheidsuitgaven klommen opnieuw, wat de begroting kwetsbaar maakte toen de crisis in 2008 hard toesloeg. De bal rolde weer naar beneden.

De regering-Di Rupo duwde de bal opnieuw een stukje naar boven, maar beging daarbij opnieuw de fouten van Dehaene en Verhofstadt. De overheidsuitgaven bleven stijgen en bereikten vorig jaar (voor rentelasten) opnieuw het niveau van begin de jaren tachtig. De sanering gebeurde vooral via hogere belastingen, en de dalende rente of betere tijden werden niet gebruikt om buffers aan te leggen. De bal zal dus ook deze keer niet boven blijven liggen. Daarvoor is een echte sanering van de uitgaven nodig, iets wat dit land sinds de jaren tachtig niet heeft willen of kunnen doen. Daar is ook de staatsstructuur debet aan. Er is geen evenwicht tussen solidariteit en verantwoordelijkheid, waardoor de PS de factuur van het slechte beleid naar de federale kas kan sturen. Sisyfus werd veroordeeld tot het einde der tijden. Bij ongewijzigd beleid is de Belgische belastingbetaler hetzelfde lot beschoren.