Trait d’union

Een gouden tip voor pendelaars, toeristen en andere Brusselse wandelaars. Moet u de Kunstberg op richting koninklijk paleis, parlement of Europese wijk en regent het pijpenstelen? Spring dan even binnen in het Paleis voor Schone Kunsten. Via het Centraal Station en de onlangs opgefriste Ravensteingalerij komt u er zo in. Het kost u niets, alleen maar de moeite om de laatste stijgende meters te overwinnen. Zo heeft de architect Victor Horta het Paleis voor Schone Kunsten ook opgevat. Als een trait d’union – een verbindingsstreepje – tussen beneden- en bovenstad, tussen de Grote Markt en het park. Als een overdekte stad in een stad. Inclusief marktplein en wonderlijke steegjes.

Ach, het hoeft niet eens te regenen. En nu u er toch bent, blijf gerust een poosje hangen. Er valt heel wat te zien en te beleven. Zeker deze zomer. Het parcours brengt u naar Azië en Afrika. Een wereldreis in eigen land, dat scheelt heel wat stress en verloren uren, mochten natuurkrachten onze ecologische voetafdruk andermaal willen terugschroeven. Onze tentoonstelling A Passage to Asia brengt kunstschatten uit vijftien Aziatische landen samen. GEO-graphics: a map of art practices in Africa past and present toont etnografische topstukken uit Belgische verzamelingen en brengt ze in dialoog met kunstenaars en Afrikaanse kunstinstellingen die een actieve rol spelen in de ontwikkeling van de Afrikaanse samenleving. GEO-graphics is de spil van ons festival Visionair Afrika.

Onderweg, langs het overdekte parcours, kunt u in de centrale hal de wereldbeker voetbal in Zuid-Afrika op reuzenschermen volgen, van de Afrikaanse keuken proeven, een concert meepikken. In de Reading room staan allerlei catalogi over Afrika en Azië op u te wachten. En stellen we het educatieve project one laptop per child voor. U leest er ook citaten uit sleutelteksten over de cultuurpolitiek in Afrika van onder andere de Unesco, de Europese en de Afrikaanse Unie. Nog hogerop richting Koningsstraat…

U merkt het. Ik kan moeilijk zwijgen over de projecten die we in alle stilte klaarstomen. Hoewel, stilte? De hectiek in de wandelgangen neemt toe. Zenuwen staan gespannen. Niet alle bruiklenen zijn afgehandeld. Programma’s worden bijgesteld, architecturale plannen tegen het licht gehouden, teksten voor de publicaties geredigeerd, artiesten geboekt. En dan is er nog het gedeelte dat zich nadien in Afrika afspeelt. Soms worden zenuwen dan even te veel.

Sommige medewerkers zullen me – al dan niet in stilte – vervloeken. Waarom toch zo ambitieus? Waarom hele werelddelen willen samenbrengen? Waarom ons niet beperken tot één land, één collectie, één kunstenaar? Nee, dan valt een tentoonstelling van Frida Kahlo makkelijker te organiseren en te verkopen: een grote kunstenares, een tot mythe uitgegroeide naam, de eerste Kahlo-tentoonstelling in België. De teller bleef zondag uiteindelijk staan op 117.000 bezoekers. En dat in drie maanden tijd. Ronduit spectaculair. En een mooi opstapje naar onze vele andere Mexico-activiteiten.

Waarom toch zo ambitieus? Omdat ik geloof dat cultuur een beter begrip en samenhang brengt in en tussen gemeenschappen. Dat erfgoed en de culturele creativiteit van nu onze kijk op de wereld veranderen. Dat cultuur een fundament is van ontwikkeling. Klinkt dat een beetje klef? Cynisme is me vreemd, zin voor actie en gezonde pragmatiek niet. In haar eentje kan kunst de wereld inderdaad niet redden. Wie cultuur, politiek en economie nog los van elkaar wil zien, die noem ik pas naïef. Of contraproductief.

Om het met de woorden van Léopold Senghor te zeggen: “Cultuur staat aan het begin en het eind van ontwikkeling”. Hij kon het weten. De dichter Senghor werd in 1960 de eerste president van Senegal, nadat het land zich eerst samen met Mali had losgescheurd van Frankrijk. Senghor blijft inspireren. Het citaat staat in de Verklaring van Brussel, de slottekst van een driedaags symposium dat vorig jaar op initiatief van Louis Michel – toen nog Europees commissaris voor Ontwikkelingssamenwerking – vlak bij onze deur plaatsvond: Culture and creativity. Vectors for Development. Achthonderd kunstenaars, politici, vertegenwoordigers van de civiele maatschappij uit EU-landen en 65 zogeheten ACS-staten (Afrika, het Caribische gebied en de Stille Oceaan) formuleerden met “een mengeling van scepsis en hoop” politieke, economisch en socio-culturele doelstellingen.

Geen dure woorden maar concrete daden, luidde het hoopvol. Cultuur als deel van de oplossing voor de mondiale crises waarmee we kampen. Een warme oproep om te handelen en wel nu meteen: “Aan iedereen, ontwerpers, kunstenaars, cultuurspecialisten, policymakers, fondsenwervers: het is tijd om nu in actie te schieten.” Dat doen we. Als trait d’union tussen culturen.

De auteur is Directeur-generaal van het Paleis voor schone kunsten.

Paul Dujardin

Wie cultuur, politiek en economie nog los van elkaar wil zien, die noem ik pas naïef. Of contraproductief.