The Big Splash

De auteur is hoofdeconoom bij vermogensbeheerder Petercam.

Reacties: visienoels@trends.be

Jean-Luc Dehaene loste de problemen pas op als ze zich voordeden. Helaas nemen sommige problemen daardoor een gigantische omvang aan. Gelukkig maakt nu de ‘Big Splash’-politiek opgang: de belofte dat met één grote slag alsnog alles zal worden opgelost…

Jawel, we moeten gewezen premier Jean-Luc Dehaene ontzettend dankbaar zijn. Het was toch dankzij Dehaenes Globaal Plan dat België de Economische en Monetaire Unie werd binnengeloodst? En daardoor rijven we nu al een tijdje een rentebonus van 2 % van het bruto binnenlands product per jaar binnen.

Jammer alleen van zijn lijfspreuk. U weet wel: “We lossen de problemen pas op als ze zich voordoen.” Dehaenes adagium was zowat de slechtst mogelijke beleidsfilosofie voor een aantal problemen waarmee ons land werd (en nog steeds wordt) geconfronteerd: de demografische tijdbom (vooral de pensioen- en gezondheidskosten), de desindustrialisering, de te hoge loonkosten, de braindrain en het energievraagstuk… Allemaal problemen die ons vertrouwd in de oren klinken, net als hun kostprijs en het tijdstip waarop ze onze economie zullen treffen. Jammer genoeg hebben de beleidsmakers in de voorbije jaren nooit de (kleine) maatregelen genomen die die problemen hadden kunnen beperken of voorkomen. Daarom hebben we nu geen pensioenfondsen, zitten we nog steeds met een te hoge overheidsschuld en is er nog altijd geen begin gemaakt met het bedwingen van de pensioenen binnen de overheidssector.

De Prozac-economie. De politiek in België is meer en meer afgestemd op het verzachten van de pijn, eerder dan op het oplossen van de oorzaken van die pijn. Maar een economie die blijft spelen dankzij injecties die de pijn verdringen, zal finaal een zware blessure oplopen.

Het is zelfs geen typisch Belgisch fenomeen. De Amerikanen bijvoorbeeld kunnen blijkbaar niet afkicken van hun renteverslaving. De ene dag zegt Alan Greenspan, de voorzitter van de Amerikaanse centrale bank, dat hij de rente vroeg of laat zal moeten verhogen, maar na een schrikreactie van de beleggers zwakt hij zijn uitspraak de volgende dag alweer af – “‘t was maar voor de lol”.

De westerse economieën leven op Prozac en de uiteindelijke bedoeling is dat de consument zich goed voelt. De Amerikaan wordt verleid met goedkoop geld, terwijl Europeanen ongegeneerd kunnen gebruikmaken van een sociaal vangnet (of moeten we zeggen: een hangmat?). De problemen worden maar aangepakt als er uiteindelijk een crisis optreedt. En dan worden plots de grote middelen ingezet.

Grote infrastructuurwerken waren lange tijd het geliefkoosde instrument van politici, een nostalgische uitloper van het succes van de Marshallplannen. Helaas is meer beton niet altijd de oplossing voor de zieke westerse economieën. Vraag maar aan de Japanners, die na twaalf jaar nutteloze bruggen en wegen bouwen, weinig verder zijn geraakt dan het behalen van een overheidsschuld van 160 % van het bruto binnenlands product. Maar ja, dergelijke werken scoren wél goed op politiek vlak, want de resultaten zijn letterlijk tastbaar. In een ontwikkelde economie liggen de problemen echter meestal elders: je wordt geconfronteerd met ineffeciënties in de arbeidsmarkt, met bureaucratie, met liberalisering van toekomstgerichte sectoren, met opleiding of cultuur en werklust. Eerder een gebrek aan kennisinfrastructuur dus.

Scandinavische Spelen. Onlangs doken er in ons land twee pistes op die in één klap het gros van onze problemen zouden wegwerken.

De eerste is de Scandinavische piste. Kan een wijziging van de belastingontvangsten het economische groeipotentieel opkrikken? Meer bepaald door een drastische verschuiving van de belasting op arbeid naar consumptie (of van productie naar producten)?

Behalve de evidente problemen die zo’n switch veroorzaakt (inflatie, noodzakelijke verhoging van de vervangingsinkomens, hogere inkomensongelijkheid…) blijkt ook dat in de landen waar zo’n operatie al werd doorgevoerd, de totale belastingdruk verhoogt. Het rapport dat de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (Oeso) maakte over Denemarken, verschilt uiteindelijk niet heel veel van het verslag over België: te lage activiteitsgraad, te hoge belastingen ontmoedigen werk enzovoort. Een Deen rijdt met een Golf zoals een Belg met een Mercedes. Het probleem van ons land zijn niet de soorten belastingen, wel de hoeveelheid belastingen. Er is niets mis met de inkomsten, wel met de uitgaven.

Het tweede project is dat van de Olympische Spelen, een Vlaamse variant op de grote infrastructuurwerken. De rentabiliteit van 0,4 % op een totaalbudget van 4,1 miljard euro zal de Amerikaanse topbelegger Warren Buffett niet bepaald naar Vlaanderen lokken. Er zouden tussen 2007 en 2014 ook 650 voltijdse jobs worden gecreëerd en dan zijn er nog de banen en opbrengsten tijdens de Spelen zelf. Eigenaardig dat geen van de economen in de studie kanttekeningen maakt bij de vooral tijdelijke, lage toegevoegde waarde en de importgerichte jobs – terwijl ons land het tegenovergestelde nodig heeft.

De Olympische Spelen zijn dan ook eerder een emotioneel project dan een rendabel economisch werkstuk. Dat merk je ook in de studie, waar begrippen zoals “de begeestering”, “de uitstraling”, “het bruisende”, het “grotere gemeenschapsgevoel en een hogere fitheid” als doorslaggevende factoren voor “talentontwikkeling” en een “blijvende welvaart” worden opgevoerd. Met andere woorden, de Prozac-economie is gegarandeerd tot 2016, met een goed gevoel voor iedereen die eraan meewerkt en een begrotingskater voor de generatie erna.

Het jammerlijke van deze Big Splash-projecten is dat ze de (valse) hoop geven dat we jarenlange scheefgroeiingen in één klap kunnen wegwerken. Maar maak u geen illusies: de ‘Scandinavische Spelen’ kunnen dat niet. Het chirurgisch verwijderen van inefficiënties is misschien minder spectaculair, maar zou wél een beter resultaat geven met minder belastinggeld. Met alleen Prozac zal onze economische kanker binnen tien jaar alleen maar verder zijn uitgezaaid.

Geert Noels