Stop de afhankelijkheidscultuur

Een gratis lunch bestaat niet, maar dat wil de politieke wereld niet altijd geweten hebben.

Neem de gratis verzekering gewaarborgd wonen, die sinds 2009 wordt aangeboden door minister van Wonen Freya Van den Bossche (sp.a). 50.000 Vlamingen hebben er al op ingetekend, en het worden er wellicht nog veel meer.

De verzekering wordt straks misschien te duur, zoals wel vaker gebeurt als de overheid gul is met subsidies. Maar uiteindelijk betaalt altijd iemand de rekening, en dat is meestal de belastingbetaler. Volgens sp.a zit daar een strategie van herverdeling achter, want vooral de hogere inkomens financieren via hun belastingen het gratis concept.

U moet wel gek zijn om nee te zeggen tegen die gratis verzekering. De Vlaamse overheid betaalt de premies, en als u uw inkomen verliest door ontslag of ziekte, krijgt u een tegemoetkoming tot 600 euro per maand gedurende maximaal drie jaar om uw hypothecaire krediet af te lossen. De Vlaamse overheid waakt dus als een goede herder over de baksteendroom van haar schaapjes. En waarom ook niet? Als de bankiers van de overheden een veel te goedkope impliciete verzekering krijgen tegen het faillissement van hun bank die too big to fail is, waarom zou de overheid dan ook een basisrecht als wonen niet gratis dekken?

Het Internationaal Monetair Fonds heeft becijferd dat de impliciete borgstelling aan de banken een cadeau tot 300 miljard dollar is, alleen al in de eurozone. Ook de producenten van kernenergie genieten een gratis verzekering van de overheid tegen kernrampen. De overheid draagt de gigantische kosten, maar de producenten betalen geen premie. En als de overheid de risicovolle beleggingen van de coöperanten van Arco waarborgt, waarom dan niet de baksteenbelegging van de burger?

Maar net zoals de overheidswaarborg de bankiers aanzet tot onverantwoord gedrag, kan de gratis woonverzekering strategisch gedrag uitlokken bij de verzekerden. Zijn baan verliezen en lange tijd werkloos blijven, hoeft geen ramp te zijn, als de overheid niet alleen een werkloosheidsuitkering betaalt, maar ook helpt de hypotheeklening af te lossen. Dat is een verkeerd signaal als het grote doel is zo veel mogelijk mensen aan de slag te krijgen en te houden.

Toch hoeft de verzekering gewaarborgd wonen niet helemaal op de schop. Zo moet u minstens één jaar aan de slag zijn om erop te kunnen intekenen, en de omvang van de tegemoetkoming is grotendeels onafhankelijk van het inkomen. Er zitten dus ook prikkels in om werken aan te moedigen. Maar een betaalde verzekering zou een veel duidelijker signaal zijn. En als de overheid vindt dat iedereen zo’n dekking moet hebben, maak ze dan desnoods verplicht, maar schakel het prijssignaal niet uit.

De gratis verzekering voedt de kwalijke gewoonte die de burger de voorbije decennia heeft ontwikkeld om voor alles op de overheid te rekenen. Iedereen wil een goed pensioen, kwalitatieve gezondheidszorg en degelijk onderwijs, maar te weinigen staan nog bij stil hoe dat allemaal moet worden betaald. De afhankelijkheidscultuur heeft al geleid tot een onhoudbaar overheidsbeslag en voedt een afwentelingsmaatschappij, waarbij de kosten en de risico’s worden doorgeschoven naar de overheid — dus naar elkaar. Dat creëert een groeiend wantrouwen en doet de burgerzin aftakelen. Want als te velen het systeem bespelen, wordt het voor de rest lastiger om dat systeem te financieren.

De verzekering die de overheid onder ons leven spant, is uiteindelijk maar zo sterk als de solvabiliteit van de overheid dat toelaat. De optelsom van alle impliciet uitgeschreven verzekeringen en beloftes laat er weinig twijfel over bestaan: bij ongewijzigd beleid is het failliet van de overheid slechts een kwestie van tijd. Nu al is de druk zo hoog, dat mensen die het echt nodig hebben, in de kou blijven staan.

Dit is geen zuur of asociaal pleidooi om mensen die werkloos of ziek worden uit hun huis te zetten. Wel pleiten we voor een meer duurzame financiering van de bestaande verzekeringsmechanismen. Trek bijvoorbeeld de werkloosheidsuitkering in de eerste zes tot twaalf maanden fors op, en investeer in de werkgelegenheidskansen van wie zijn baan heeft verloren. Dat is efficiënter dan mensen via een gratis woonverzekering te betalen om thuis te blijven. Ook het vervangingsinkomen bij ziekteverzekering kan, met een strikte controle, best genereuzer, want nergens is solidariteit meer nodig. Dat is een lunch die iedereen graag betaalt.