Het overlijden van Lode Van Outrive heeft me niet onverschillig gelaten. Ik ben nochtans geen specialist criminologie noch heb ik bijzondere sympathieën voor een alternatief socialisme. Maar Lode van Outrive was mijn eerste en enige prof sociologie. In het beruchte jaar 1968 was ik eerstejaars psychologie. En van Outrive doceerde sociologie. Hij had zich in het hol van de leeuw gewaagd. Want psychologen houden niet van sociologen. En sociologen, zo vertelde Van Outrive, waren jaloers op psychologen. Omdat er zoveel moppen zijn over psychologen en zo weinig over sociologen. Ondertussen heb ik er al eentje gevonden. Mag ik u voorstellen, mevrouw Mieke Peeters, sociologe, en dit is de heer Jan Vandam, haar tolk.
Van Outrive moet een uitzonderlijk didactisch talent gehad hebben, want meer dan veertig jaar later herinner ik mij nog levendig hoe hij trachtte aartsmoeilijke concepten uit de sociologie aan achttienjarigen te verduidelijken. Om te beginnen, moest hij duidelijk maken wat sociologie nu eigenlijk was. Stukken van die definitie zal ik nooit vergeten. Sociologie bestudeert de resultante van het definiërings- en herdefinieringsmoment. Als u dat begrijpt, bent u ofwel… socioloog, ofwel een genie. Maar Van Outrive gaf een voorbeeld dat het snel duidelijk maakte. De prof ‘definieert’ het uurrooster en wil dat de les stipt om 14 uur begint. De studenten vinden 14.10 al welletjes, eerst nog een koffie, een babbel met het lief. Zij willen het zaakje wat ‘herdefiniëren’. De sociologie bestudeert dus wanneer de lessen effectief beginnen. Toen ik zelf les ben gaan geven, heb ik de sociologie nog veel scherper aan het werk gezien bij het moment dat lessen ‘moeten’ stoppen. Mappen worden manifest dichtgeklapt, men schuifelt eerst wat discreet, vervolgens wat luider, de lichaamshouding van de student verandert, enzovoort. Eens je die definitie van sociologie hebt aanvaard, zie je ze overal. Hoe veel werk je? Hoe snel rijd je met de auto? Voor een psycholoog is dat een kwestie van persoonlijkheid, of stijl. Maar sociologen hebben hier betere modellen. De Japanner en de Amerikaan werken langer dan de Fransman omdat de andere Japanners harder werken. Zo eenvoudig is dat. Het definiërings/herdefinië- ringssmoment ligt gewoonweg anders in Japan dan in Frankrijk.
Ook het verschil tussen ‘Gemeinschaft’ en ‘Gesellschaft’ wist Professor Van Outrive ons uit te leggen. Een Gemeinschaft is een echte gemeenschap, waar iedereen om iedereen geeft, waar de sociale normen gericht zijn op wederzijdse hulp, samenhorigheid, solidariteit: een clan, een klein dorp, een ploeg, etc. Maar deze gemeenschap dreigt verpletterd te worden door de koele, berekende, anonieme, transactiegerichte ‘samenleving’. Zoals vele grote concepten heeft ook dat onderscheid de tand des tijds overleefd.
Heden ten dage heb je het persoonlijke – Gemeinschaftachtige – Facebook, waar jonge mensen heel persoonlijke dingen op plaatsen, zelfs hun fierheid dat ze de prof liggen hebben gehad. En de ‘Gesellschaft’ gebruikt dat dan als bewijs van fraude. Dat onderscheid ligt aan de basis van de grote sociale conflicten, waar de anonieme marktefficiënties zich geplaatst weten tegenover solidariteitsbewegingen, lokale tradities, en zorg voor anderen. Lees gelijk welke krant, gelijk welk artikel over economie, over onze samenleving en wat er allemaal moet gebeuren, en u zult er snel het etiket ‘gemeinschaftdenken’ of ‘gesellschaftdenken’ op kunnen plakken. Romantici zien overal ‘Gesellschaften’, terwijl economen die de prijs van alles maar de waarde van niets kennen, alles buiten de Gesellschaft prietpraat vinden.
Het laatste grote begrip dat professor Van Outrive ons wou meegeven was, vooral aan een Katholieke Universiteit, toch wel wat controversië- ler. Hij verwees namelijk met veel genoegen naar theorieën die de ontwikkeling van een maatschappij zagen als lineair evoluerend van primitief, vol legenden en bijgeloof, via een maatschappij die zich moest structuren via religies tot een maatschappij die gebaseerd is op wetenschap (en techniek).
Wetenschap was de facto bezig religie overbodig te maken. Ik vond dat als achttienjarige een fascinerende stelling. Sindsdien heb ik geleerd dat weinig debatten zo verhit kunnen worden als juist dit debat, dat heel weinig dingen in een maatschappij zich lineair ontwikkelen, en dat dergelijke stellingen bijna niet te bewijzen zijn. Veronderstel dat men een sterk verband zou vinden tussen vooruitgang en afbrokkeling van religie, dan is het misschien gewoon de materiële welvaart die mensen minder gelovig maakt, niet de wetenschappelijke vooruitgang.
Lode van Outrive zal uiteraard niet meer weten dat een anonieme psychologiestudent hem steeds een speciale plaats in zijn hart heeft toegedragen, maar deze mijmeringen wezen een troost voor alle docenten ter wereld: je weet nooit waar je woorden blijven hangen.
DE AUTEUR IS HOOFDDOCENT AAN DE UNIVERSITEIT GENT EN PARTNER VAN DE VLERICK LEUVEN GENT MANAGEMENT SCHOOL.
Marc Buelens
Economen die de prijs van alles maar de waarde van niets kennen, vinden alles buiten de ‘Gesellschaft’ prietpraat.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier