Sociaal is niet gewoon

Het vrij aanvullend pensioen is voor een zelfstandige een fiscaal interessante manier om zijn wettelijk pensioen aan te vullen. De sociale formule biedt meer voordelen dan het gewone aanvullend pensioen.

Het wettelijk pensioen van een zelfstandige hangt voor een belangrijk deel af van het aantal jaren dat hij heeft gewerkt en van de sociale bijdragen die hij gedurende zijn professionele carrière heeft afgedragen. Een zelfstandige betaalt minder sociale bijdragen dan een werknemer. Dat betekent dat zijn wettelijk pensioen lager is dan dat van een bediende of een arbeider. Door een vrij aanvullend pensioen voor zelfstandigen (VAPZ) af te sluiten, kan hij dat min of meer compenseren.

Het VAPZ is een vorm van extralegale pensioenopbouw. Als u zelfstandige bent en zo’n contract afsluit, stort u premies die op een spaarrekening worden gezet. De bedragen worden gekapitaliseerd tegen een vaste intrestvoet, die wordt gewaarborgd op de datum van storting. Eventueel kan die opbrengst worden verhoogd met een winstdeelneming. Als u vóór uw 65ste zou overlijden, gaat het kapitaal naar uw nabestaanden. U kunt opteren voor een verhoogde waarborg bij overlijden. Daardoor wordt al een behoorlijk kapitaal uitbetaald als u vroegtijdig zou overlijden, zelfs als dat kort na de start van het VAPZ zou gebeuren.

Verschillen in waarborgen

Als u een aanvullend pensioen wilt afsluiten, hebt u de keuze tussen een gewoon en een sociaal VAPZ. De waarborgen en de fiscale behandeling van beide soorten verschillen. Een sociaal VAPZ biedt extra sociale waarborgen. De solidariteitsprestaties van de contracten verschillen van pensioeninstelling tot pensioeninstelling. Een vrouwelijke zelfstandige heeft bijvoorbeeld na een bevalling recht op een periode van moederschapszorg. Met het sociale VAPZ wordt de maximale VAPZ-bijdrage gedurende twee of meer kwartalen doorbetaald. Ook bij arbeidsongeschiktheid door ziekte of een ongeval wordt de bijdrage doorgestort, uiterlijk tot 65 jaar. Bovendien krijgt u boven op uw wettelijke invaliditeitsuitkering een extra vergoeding in de vorm van een rente, zolang de arbeidsongeschiktheid duurt of maximaal tot aan de opname van het pensioenkapitaal. Houd er rekening mee dat volgens de wet minstens 10 procent van de betaalde premies van een sociaal VAPZ moet dienen om die extra sociale voordelen te betalen. Dat bedrag wordt dus niet gebruikt om uw wettelijk pensioen aan te vullen.

Fiscale verschillen

Zowel een gewoon als een sociaal VAPZ zijn een fiscaal interessante aanvulling van het wettelijk pensioen. In beide gevallen zijn de betaalde premies voor 100 procent fiscaal aftrekbaar als beroepskosten. Het bijdragepercentage verschilt echter. Voor een gewoon VAPZ bedraagt de maximumbijdrage 8,17 procent van het beroepsinkomen waarop de sociale bijdragen worden betaald, met een maximum van 3017,73 euro voor 2013. Voor een sociaal VAP is de maximumbijdrage vastgesteld op 9,40 procent van het beroepsinkomen waarop de sociale bijdragen worden betaald, met een maximum van 3472,05 euro voor 2013.

Het sociale VAPZ levert dus een grotere belastingbesparing op dan het gewone VAPZ, want u kunt tot 15 procent van de betaalde premies meer inbrengen als werkelijke beroepskosten. Door die fiscale aftrek daalt uw beroepsinkomen, en meteen ook het bedrag van de sociale bijdragen die u drie jaar later moet betalen.

Eindbelasting

Het kapitaal dat een zelfstandige als extralegaal pensioen opbouwt, wordt belast als hij de pensioenleeftijd bereikt. Dat is de vergoeding die hij betaalt voor het feit dat hij de betaalde premies tijdens zijn actieve carrière heeft kunnen aftrekken als beroepskosten.

Het gespaarde pensioenkapitaal wordt niet rechtstreeks belast, maar omgezet in een fictieve rente. Dat betekent dat u gedurende een beperkte termijn jaarlijks een deel van het gespaarde kapitaal moet opgeven bij uw belastingaangifte, afhankelijk van de leeftijd waarop u stopt met werken. Gaat u bijvoorbeeld op 65 jaar met pensioen, dan moet u gedurende tien jaar 5 procent van het gespaarde kapitaal aangeven (zie tabel Belasting op het eindkapitaal van een VAPZ). Dat fictieve inkomen komt bij uw wettelijk pensioen, maar omdat u als gepensioneerde aanspraak kunt maken op een zogenoemde belastingvermindering wegens vervangingsinkomen, betekent dat doorgaans dat u op dat inkomen geen belastingen hoeft af te dragen.

Er is nog een bijkomend voordeel voor zelfstandigen die het kapitaal van een VAPZ opvragen op hun 65ste en tot die leeftijd zijn blijven werken. In dat geval wordt de fictieve rente van 5 procent slechts berekend op 80 procent van het eindkapitaal in plaats van op 100 procent. Los daarvan wordt voor de berekening van de fictieve rente enkel een Riziv-bijdrage van 3,55 procent afgehouden.

Een voorbeeld. Stel dat het opgebouwde brutopensioenkapitaal van uw VAPZ op uw 65ste 50.000 euro bedraagt, waarvan 7500 euro bestaat uit winstdeelnemingen. U bent actief gebleven tot uw 65ste. Op het opgebouwde pensioenkapitaal wordt dus een Riziv-bijdrage van 3,55 procent ingehouden, of 1775 euro (3,55 % van 50.000 euro). De bedrijfsvoorheffing, die wordt afgehouden van de fictieve rente, beloopt 182,17 euro (1639,65 euro x 11,11 %).

De fictieve rente is 1639,65 euro, of 80 procent van het kapitaal zonder winstdeelnemingen, na aftrek van de Riziv-bijdrage van 3,55 procent, te vermenigvuldigen met 5 procent. Aangezien u bent blijven werken, blijft de berekeningsbasis van de fictieve rente beperkt tot 80 procent. Het bedrag van de fictieve rente moet u gedurende maximaal tien jaar fiscaal aangeven bij uw pensioeninkomen. Het netto-eindkapitaal bedraagt in dit voorbeeld dus 48.042,83 euro.

De fiscaliteit van een VAPZ valt voordeliger uit dan die van andere pensioensystemen, zoals een groepsverzekering of een individuele pensioentoezegging (IPT), waarvan het eindkapitaal tegen 10 à 20 procent wordt belast, met daarbovenop een Riziv-inhouding van 3,55 procent en een solidariteitsbijdrage van 2 procent.

Beste keuze

“Het sociale VAPZ is interessanter dan het gewone VAPZ”, zegt Jannick Beyens, specialist in aanvullende pensioenen van Unizo en het socialeverzekeringsfonds Zenito. “Om te beginnen kan de zelfstandige 15 procent meer fiscaal aftrekbare premies betalen. Bovendien blijft de pensioeninstelling de bijdragen van het VAPZ doorbetalen als hij niet meer kan werken door ziekte of een ongeval, desnoods tot de leeftijd van 65 jaar. Bij een gewoon VAPZ is dat niet het geval. Daar mag de zelfstandige geen VAPZ-bijdragen meer storten, zelfs als hij dat zou willen. Bij arbeidsongeschiktheid wordt hij vrijgesteld van het afdragen van sociale bijdragen, maar dat heeft ook tot gevolg dat hij geen bijdragen voor het VAPZ meer kan betalen.

“Door de solidariteitswaarborg van het sociale VAPZ krijgt de zelfstandige een maandelijkse rente zolang de arbeidsongeschiktheid duurt”, aldus Beyens. “Maar verwacht daar geen wonderen van: van de betaalde bijdrage wordt slechts 10 procent als maandelijkse uitkering betaald.” Die rente komt wel boven op de wettelijke invaliditeitsuitkering waarop de zelfstandige recht heeft.

Is een sociaal VAPZ een goede reden om geen verzekering gewaarborgd inkomen af te sluiten? Jannick Beyens: “Nee. De mogelijke uitkering van een sociaal VAPZ in geval van arbeidsongeschiktheid is veel lager dan die van een volwaardige verzekering gewaarborgd inkomen. Maar voor wie nog geen polis gewaarborgd inkomen heeft, vindt dat hij die ook niet nodig heeft, maar toch iets achter de hand wil houden voor het geval dat hij arbeidsongeschikt zou worden, is het zeker te overwegen dat via een sociaal VAPZ te doen.”

Maar ook als een zelfstandige al een verzekering gewaarborgd inkomen heeft, is dat geen reden om geen sociaal VAPZ af te sluiten. ?

Johan Steenackers

Een sociaal VAPZ heeft het voordeel dat de zelfstandige meer fiscaal aftrekbare premies kan betalen. De formule biedt ook extra solidariteitswaarborgen.