De vrijmaking van de Belgische energiemarkt is een klucht geworden. De aftrap had begin 2000 gegeven moeten zijn, maar de spelregels zullen pas begin juli gereed zijn. De scheidsrechter kan het spel daarom niet op gang fluiten.
“Momenteel staan wij machteloos,” zucht Christine Vanderveeren, voorzitter van het directiecomité van de Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas, kortweg de CREG.
De CREG moet toezien op een ordentelijke werking van het al vrijgemaakte deel van de elektriciteits- en gasmarkt. Het advies van de CREG is klaar en duidelijk. “Alles en iedereen onmiddelijk vrij,” zegt Vanderveeren. Ook de Europese Commissie wil trouwens een enorme versnelling van de vrijmaking van de elektriciteits- en gasmarkt.
Op het Belgische terrein is dat voorlopig nog allemaal theorie zolang er geen onafhankelijke netbeheerder is. De regering heeft pas afgelopen vrijdag de agenda ter zake opgesteld: nu zou de onafhankelijke netbeheerder van het hoogspanningsnet in juli worden benoemd. De huidige beheerder is CPTE, een samenwerkingsverband tussen de elektriciteitsproducenten Electrabel en SPE. Omdat Electrabel voor 91,5% in CPTE participeert, kun je deze netbeheerder bezwaarlijk onafhankelijk noemen.
De benoeming sleept al maanden aan. De vertraging maakt de grootverbruikers, die volgens de letter van de wet al kunnen kiezen waar ze stroom aankopen, ziedend. Ook de in theorie machtige CREG moet nagelbijtend de benoeming afwachten om het spel op gang te fluiten.
Voor juli moeten de regering, Electrabel en de gemeenten – die voor 30% willen participeren – tot een akkoord komen over die netbeheerder. Miljardenkwesties en intensief gelobby remmen echter de vooruitgang aan de onderhandelingstafel. Wat is de waarde van het hoogspanningsnet? Hoe onafhankelijk wordt de netbeheerder? Hoe ziet de tariefstructuur eruit? Is er een akkoord, dan kan de vrije stroommarkt eindelijk – anderhalf jaar na de goedkeuring van de wet – van start gaan.
TRENDS. Waarom is de benoeming van een onafhankelijke netbeheerder zo belangrijk?
CHISTINE VANDERVEEREN (CREG). “De elektriciteitsmarkt is zonder onafhankelijke netbeheerder juridisch niet vrij. Concurrenten van Electrabel die zich toch op de markt wagen, lopen immers het zeer grote risico dat CPTE hen zomaar de toegang tot het net weigert. Zomaar! Producenten of traders moeten eerst een contract sluiten met een klant en pas dan wil CPTE overwegen om hen toegang tot het net te verlenen. Weigert CPTE de dag voor de levering de toegang, dan kan de leverancier alleen nog elektriciteit kopen bij Electrabel om zijn contract met de klant te honoreren. Electrabel zal daar een fatsoenlijke prijs voor aanrekenen, daar hoef ik zeker geen tekening bij te maken.”
Is de benoeming van de netbeheerder het startschot van de vrije markt? Zal het dan snel gaan?
VANDERVEEREN. “Ik vrees van niet. Enkele ondernemingen zullen misschien van leverancier veranderen, maar de gewone kleine verbruiker zal – in de hypothese dat zij de komende jaren in aanmerking zullen komen om stroom te kopen bij wie ze willen – de eerste tien jaar niet veel merken van een vrijmaking.”
Tien jaar!
VANDERVEEREN. “Kijk naar de telecomsector, waar de vrijmaking al zo moeizaam verloopt en waar het nog veel makkelijker is om van leverancier te veranderen. Elektriciteit is een basisgoed. Electrabel weet wel dat het zich redelijker zal moeten gedragen dan wanneer de markt, zoals nu, volledig afgeschermd is.”
De statuten die de onafhankelijkheid van de netbeheerder moeten garanderen, worden wel eens als “heiliger dan de paus” omschreven.
VANDERVEEREN. “Dat is schitterend, hé! België gaat zeer ver in de uitvoering van de Europese elektriciteitsrichtlijn. Dat verklaart echter maar voor een stuk de vertraging. Het ligt ook niet aan de bevoegdheidsverdeling tussen federale overheid, gewesten en gemeenten. Dat is een geweldig argument waarachter ze zich kunnen verschuilen, maar samenwerkingsakkoorden tussen de overheden zijn perfect mogelijk.”
Het is geen geheim dat Electrabel het heel moeilijk heeft met deze strenge statuten.
VANDERVEEREN. “Als een elektriciteitsproducent eigenaar is van de netbeheerder én op die manier toegang heeft tot commerciële informatie (over verbruik of over wie waar klant is) én een raad van bestuur van die netbeheerder kan benoemen die het beleid bepaalt, is dat een voordeel dat ze niet graag uit handen geeft.
“Maar de Belgische elektriciteitswet schrijft voor dat het beheer van het hoogspanningsnet in een aparte vennootschap moet worden ondergebracht. Een uitvoeringsbesluit van deze wet schrijft voor dat de helft van de bestuurders onafhankelijk moet zijn. De CREG heeft een vetorecht ten aanzien van de onafhankelijke leden van de raad van bestuur van de netbeheerder. Wij zullen hun onpartijdigheid controleren en ons vetorecht gebruiken indien nodig.”
Hoe onafhankelijk werkt CPTE, de enige kandidaat-netbeheerder, nu al?
VANDERVEEREN. “Op bepaalde punten merk je dat de directieleden van CPTE zich onafhankelijker beginnen te gedragen, op andere punten zie je nog heel duidelijk de hand van Electrabel. Zij zijn ook niet verplicht al onafhankelijk op te treden en deze mensen moeten worden herbenoemd in hun functie in die nieuwe vennootschap. Ik kan me dus wel inbeelden dat ze nog de nodige hand- en spandiensten verlenen aan de sectie Productie van Electrabel. Dat is een normale, menselijke reactie.”
Er is veel discussie over de waarde van het hoogspanningsnet. Wat is een billijke waardering volgens de CREG?
VANDERVEEREN. “Voor ons geldt de waardering die de bedrijfsrevisoren in onze opdracht hebben gemaakt, tenzij we nieuwe informatie zouden krijgen. We zullen onze waardering echter niet wijzigen als blijkt dat die nieuwe informatie werd achtergehouden. We hebben immers vastgesteld dat de revisoren veel problemen hebben ondervonden om informatie te verkrijgen. Op bepaalde punten kregen ze zelfs géén informatie. Het businessplan van de netbeheerder dat ze aan Electrabel hebben gevraagd telt vier bladzijden, waarvan bijna twee bladzijden door de inleiding worden ingenomen. Dat is geen informatie geven. Blijkt er achteraf toch een serieus businessplan te bestaan, dan gaan wij dat zeer moeilijk aanvaarden, zeker als dat leidt tot een opwaardering van het hoogspanningsnet. Het gaat niet op dat Electrabel informatie achterhoudt om dan achteraf met die informatie te trachten tot een andere waardering te komen.”
Op basis van die waardering heeft de CREG een tariefstructuur voorgesteld voor het transport over het hoogspanningsnet die de netbeheerder een billijke winstmarge moet opleveren. Is dat advies gevolgd?
VANDERVEEREN. “Ja, op één fundamenteel verschilpunt na, in verband met de boni en de mali die de netbeheerder bovenop die billijke marge krijgt. Het uitvoeringsbesluit hierover kent de helft van de boni en mali toe aan de netbeheerder. Wij hadden voorzien dat de netbeheerder de mali volledig diende te dragen en dat wij zouden beslissen of de boni volledig of gedeeltelijk ten goede zouden komen aan de eindverbruikers. We zullen daar rekening mee houden in onze richtlijnen betreffende de billijke winstmarge.”
Ondertussen is van de vrijmaking van de aardgasmarkt ook niet veel te merken.
VANDERVEEREN. “Mijn stelling was dat de gasmarkt sneller vrij zou zijn dan de elektriciteitsmarkt. De gasmarkt is makkelijker omdat je geen netbeheerder moet aanstellen, maar enkel vergunningen moet geven aan de vervoersmaatschappijen. De regering draalt echter met de uitvoeringsbesluiten op de gaswet.”
Voor een goede werking van de aardgasmarkt adviseerde de CREG om Distrigas in twee te splitsen naar analogie met de elektriciteitsmarkt: een (onafhankelijke) transportmaatschappij en een verkoopmaatschappij. De regering is u daar niet in gevolgd.
VANDERVEEREN. “Wij blijven bij ons advies om Distrigas in twee te splitsen. Want die Chinese walls werken niet. Dat weet iedereen. De regering heeft een grote fout gemaakt door ons advies niet te volgen. Wij zullen uitvoeringsbesluiten adviseren die een verregaande controle op Distrigas mogelijk maken.”
Daan Killemaes
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier