Russische roulette loont

“In Rusland maak je geld, in China loop je met de kudde mee en verlies je centen,” gaat de boutade. Bedrijven die na de wilde jaren negentig gepluimd uit Rusland afdropen, keren enthousiast terug. Tsaar Poetin stelde orde op zaken, soms botweg, maar het zakenklimaat klaart op, zo blijkt uit consumptiedrift en stijgende investeringen. Toch blijft Rusland een zenuwslopende hordeloop. Op 26 juni vertrekt een Belgische handelsmissie onder het voorzitterschap van prins Filip naar Rusland. Welke opportuniteiten vinden de Belgen in het rijk van Poetin?

Rusland zit weer in de lift. De export uit de Europese Unie naar Rusland steeg de jongste jaren met zowat 50 % per jaar. Een jaarlijkse economische groei met 6,4 % sinds het einde van de financiële crisis in 1998 en een sterke roebel slingeren de consumptiemolen aan – niet alleen in de miljoenensteden Moskou en Sint-Petersburg. In elke Russische stad die naam waardig duiken supermarkten, fastfoodketens, videowinkels en modeboetieks op. “Deelnemers aan de handelsmissie zullen ondervinden dat er heel wat opportuniteiten zijn voor consumentenproducten, voedingswaren, diensten, financiële investeringen, vooral in vastgoed. Ook de bouw doet het goed, met alles wat daarmee samenhangt aan binnenhuisinrichting,” vertelt Alexei Korshunov, voorzitter van Triumph-AV, een Russische onderneming die westerse investeerders en zakenlui wegwijs helpt op de Russische markt.

Het Russische bruto binnenlandse product (bbp), de waarde van de totale productie binnen de landsgrenzen, ligt voor het eerst hoger dan bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 – rond 700 miljard euro. “Dat is ongeveer evenveel als de omvang van de Nederlandse economie,” relativeert professor Economie en Ruslandkenner Koen Schoors. “Maar analisten geloven dat president Poetin goed op weg is zijn belofte van 2003 waar te maken: hij wil het bbp tegen 2010 verdubbelen. Returns on investment liggen in Rusland doorgaans hoger dan in China, omdat de concurrentie er nog niet zo heftig is. Vele sectoren zijn er immers nog sterk onderontwikkeld.” Precies om die reden stelt The Boston Consulting Group dat middelgrote ondernemingen die in het Westen 10 % winst op hun omzet realiseren, in Rusland gemakkelijk 25 % mogen verwachten. Belgische kmo’s die we contacteerden, bevestigen dat, maar zien hun naam liever niet afgedrukt.

Stijgende koopkracht

De koopkracht is de voorbije jaren flink gestegen in Rusland. Het aantal armen halveerde zowat van 42 miljoen in 2000 tot 22 miljoen. De reële lonen klommen in 2005 met 9 %. Een vlaktaks van 13 % op de personenbelasting tilde miljoenen Russen uit de informele economie. Ze beginnen een westers koopgedrag te vertonen met bankleningen, creditcards, hypothecaire kredieten en alles erop en eraan. De omzet in de kleinhandel klom in 2005 met 12 %. Alleen al in Moskou gingen zeventien winkelcentra open en tegen eind 2006 komen er nog eens zestien bij. Behalve in strategische energie- en defensiesectoren (waarin alleen minderheidsparticipaties mogelijk zijn), kunnen buitenlanders tegenwoordig in de meest diverse industrietakken meedraaien en profiteren van een levendige consumentenmarkt.

“De 144 miljoen Russen krijgen stilaan een redelijk inkomen. Wie een wereldspeler wil zijn, kan die nieuwe markt niet negeren,” beklemtoont Ivan Ivanov van de Russische Handelskamer in Moskou. Met Brazilië, India en China is Rusland een van de vier BRIC-landen of groeimarkten van morgen. Citibank wil alvast in de komende maanden veertig eigen bankfilialen openen. De Zweedse meubelgigant Ikea is aan zijn vierde vestiging toe en mikt op korte termijn op nog twintig nieuwe winkels over heel Rusland.

Economie veert op

In 1997, net voor de financiële crisis, was Rusland louter chaos. Het land kon nauwelijks lonen uitbetalen of zijn 54 miljard euro binnenlandse schulden aflossen en stopte met terugbetaling van zijn internationale schulden. De economie zakte in elkaar. De voorbije zeven jaar onder president Vladimir Poetin brachten een ommekeer: in plaats van op een schuldenberg, zit het land vandaag op 162 miljard euro aan goud en deviezenreserves. De buitenlandse schuldgraad is geslonken van 90 % van het bbp in 1999 tot 15 %. “De overheid slaagt erin een groter deel van de stijgende olie-opbrengsten binnen te rijven voor de schatkist,” zegt Schoors. Extra olie-inkomsten die terechtkomen in het Stabilisatiefonds, een spaarpot van 47,5 miljard euro (april 2006), die de inflatie helpt afremmen en als buffer dient bij eventuele lagere olieprijzen.

Poetin zette het mes in taksen en beperkingen op grondeigendom, stuurde aan op meer rechtszekerheid en blokte het oligarchenkapitalisme af. De vennootschapsbelasting zakte naar 24 %. Resultaat? De roebel zit opnieuw op het niveau van voor 1998 (rond 27 roebel voor één euro) en zou volgens vicepremier Alexander Zhukov nog deze zomer volledig vrij inwisselbaar worden op de kapitaalmarkt, “wat buitenlandse investeringen in een hogere versnelling moet brengen.”

De directe buitenlandse investeringen (ook gekend als fdi) klommen van 3,2 miljard euro voor het aantreden van Poetin, naar een record van 13 miljard euro in 2005 en stevenen af op 18 miljard euro. De meeste analisten vinden dit nog ondermaats vergeleken met China of Brazilië, maar professor Schoors vindt het onterecht: “Op een totale bevolking van 144 miljoen Russen tegen 1,3 miljard Chinezen, doet Rusland het zelfs beter. Er zijn grosso modo tien maal meer Chinezen dan Russen, terwijl ze slechts drie keer meer fdi aantrekken. Ook tegenover de tien nieuwe lidstaten van de Europese Unie is er een inhaalbeweging. Zes jaar geleden stond Rusland op één vijfde van wat Oost-Europa aan investeringen binnenhaalde, nu op hetzelfde niveau.”

Na een afkoelingsperiode die volgde op Poetins frontale aanval op de oligarchen uit het Yeltsin-tijdperk en de verbanning naar Siberië, begin 2005, van Mikhail Khodorkovsky, de baas van het oliebedrijf Yukos, ontpopte de beurs van Moskou zich vrij snel tot een van de best presterende ter wereld. De internationale ratingbureaus Moody’s en Standard & Poors gaven Rusland in 2005 opnieuw positieve punten wegens de goede budgettaire situatie en vervroegde schuldaflossingen aan het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Club van Parijs. Ze verwachten dat die barometer van het investeringsklimaat verder gunstig evolueert.

Met zoveel goed nieuws, zien buitenlandse investeerders het – na de jaren van wild kapitalisme, waaraan menig westerling zijn broek scheurde – weer helemaal zitten. Niet dat Rusland een investeringsparadijs is, blijkt uit alle getuigenissen. De meesten vinden Rusland nog altijd moeilijk en frustrerend om zaken te doen, “maar je kunt er goed geld verdienen.”

Steeds meer Belgen

De Belgische export naar Rusland steeg in 2005 met 22 % tot ongeveer 2 miljard euro. Dat is minder dan het Europese gemiddelde en op het vlak van directe investeringen blijven we ook achter op onze buurlanden. Niettemin voelt Arkady Arianoff van de Belgisch-Russische Handelskamer in Brussel toenemende belangstelling: “Na de pioniers, zoals Solvay, InBev, Bekaert en Barco, doen niet minder dan duizend Belgische bedrijven momenteel zaken met Rusland en zeventien hebben concrete plannen voor een eigen productie op korte termijn.” Een ervan is Teco uit Dendermonde, dat profielen maakt in pvc voor gevelbekleding. Een andere, uit dezelfde buurt, is Ontex, de producent van hygiënische wegwerpartikelen.

Vergokan, een fabrikant van draagsystemen voor elektrische bekabelingen uit Oudenaarde, overweegt na bijna tien jaar ervaring met export ook lokaal te produceren. “We hebben ondertussen een stevige klantenbinding, marktkennis, betrouwbare partners en een distributienetwerk tot ver in Siberië,” zegt exportmanager Luk Ivens. “Een 100 % eigen productie wordt noodzakelijk om transportkosten en leveringstermijnen te reduceren, maar vooral om als Russisch bedrijf sterker te staan tegenover de groeiende competitie.” Ivan Ivanov wijst op het bestaan van “ten minste één miljoen Russische kmo’s die op zoek zijn naar samenwerking. Ons industrieel apparaat is verouderd en aan vernieuwing toe.”

Twee jaar geleden stapte de Belgische multinational Sibelco in een joint venture en bouwde, inspelend op de stijgende vraag van de chemie-, glas- en ceramische industrie, een fonkelnieuwe zandwinninginstallatie bij Moskou. Met ervaring in het bouwen van 200 fabrieken wereldwijd, deed Sibelco de complete engineering in België. De fabriek ging in onderdelen naar Rusland, zodat lagere invoerheffingen betaald moesten worden. Ondanks aanslepende vergunningen en telkens nieuwe onvoorziene noodgedwongen bijsturingen van budgetten, heeft Sibelco een tweede investering gepland in de buurt van Sint-Petersburg en ambitie om in verder afgelegen deelrepublieken van de Russische federatie aan de slag te gaan.

Weg van het dure Moskou

Ivan Ivanov van de Russische Handelskamer in Moskou raadt investeerders aan “om inderdaad verder landinwaarts te trekken, naar opkomende industriesteden als Nizhny Novgorod, Yekaterinburg, Novosibirsk, Samara of Kazan in de republiek Tatarstan met zijn olie en gas, zijn automobiel- en luchtvaartindustrie, waar een deel van de handelsmissie (vooral Agorialeden) op verkenning trekt. “Weg van het oververzadigde en dus dure Moskou en Sint-Petersburg.” De uit haar voegen barstende hoofdstad is op zowat alle vlakken de duurste stad ter wereld na Tokio.

“Vestigingen binnen de ring van Moskou worden onbetaalbaar, maar honderd kilometer verderop zakken vastgoedprijzen en lonen soms spectaculair,” weet Ivanov. En er zijn grote regionale verschillen qua investeringsklimaat, afhankelijk van de mentaliteit van lokale machthebbers. Transportinfrastructuur is overal aan het verbeteren, zeker de geprivatiseerde treinen en luchtvaartmaatschappijen. Energievoorziening is niet duurder dan in West-Europa, maar kan problematisch zijn. Of privébedrijven ondervinden dat een door hen aangevraagd substation ook door anderen wordt ‘afgetapt’. Terwijl China uitmuntend is in nutsvoorzieningen, moeten bedrijven in Rusland ze vaak nog zelf installeren.

Grote risico’s?

Delcredere en de meeste kredietverzekeraars schatten het commerciële risico hoog (politiek dan weer laag). “In tien jaar export hebben we bij Vergokan niet één wanbetaling gehad,” getuigt Luk Ivens. Nochtans kent iedereen (wilde) verhalen over afpersingen, dwarsliggende zakenpartners en concurrenten. Tot zelfs het moeten betalen van ‘beschermingsgeld’ aan misdaadsyndicaten. Om nog te zwijgen van een alomtegenwoordige corruptie (zie kader: Omgaan met smeergeld en corruptie).

Het zijn delicate onderwerpen waar bedrijfsleiders liefst omheen fietsen, hoewel ze allen zeggen het been stijf te houden – “want eenmaal je daaraan begint, ben je uitermate kwetsbaar.” Ze nemen er administratieve pesterijen, vertragingen in toeleveringen of voor het verkrijgen van de nodige vergunningen dan maar bovenop. “Hoe je ook je best doet, zakendoen duurt in Rusland altijd langer dan verwacht,” filosofeert Guy De Coninck van Sibelco.

“Het is een markt waar je veel leergeld betaalt als je je niet vooraf goed laat adviseren,” waarschuwt Alexei Korshunov (Triumph-AV). “De wetgeving verandert en is vatbaar voor uiteenlopende interpretaties, maar doorgaans zijn de problemen niet anders dan in andere opkomende markten.” Het management wordt daarom best overgelaten aan lokale partners.

“Al blijf je voortdurend in contact via e-mail, niets gaat boven persoonlijke contacten met uitgebreide diners om het wederzijdse vertrouwen te voeden,” lacht De Coninck. Luc Verstuyft, chief financial officer van Resilux, wijst op de introductie van de Vlaamse familiale bedrijfscultuur in de Russische productie-eenheid voor petflessen op 400 kilometer van Moskou: “Dat werkt. De hele benadering is een replica van Resilux in Wetteren.” Het dagelijks beleid van het 100 %-dochterbedrijf is volledig in handen van Russisch management, maar er wordt veel op en af gereisd. “Toen iedereen in 1998 uit Rusland wegliep, zijn wij zeer low cost begonnen met afgeschreven machines. Stap voor stap hebben we uitgebreid tot een marktaandeel van 7 %. Dat is niet veel, maar we willen bewust gecontroleerd groeien, al zouden we dat gemakkelijk sneller kunnen.” Verstuyft bevestigt dat de bureaucratie, ook in contracten met privépartners, op alle niveaus ingebakken zit.

‘Simpel’ bestaat niet

Sceptici vrezen dat Poetins hervormingsdrang van de economie nu stilvalt in het vooruitzicht van de parlementsverkiezingen van 2007 en presidentsverkiezingen in 2008: de btw-verlaging, de oprichting van speciale economische zones, de consolidatie van de versnipperde banksector, de herstructurering van energiemonopolies. Die laatste lijken zelfs teruggeschroefd te worden, nadat Rosneft activa van Yukos verwierf en Gazprom Sibneft overnam. Minister van Financiën Alexei Kudrin liet zich onlangs zelfs ontvallen dat een nieuwe bankcrisis niet uitgesloten is.

“Omdat vele banken onvoldoende eigen kapitaal hebben. Niettemin is de kans op een bankcrisis sterk verminderd,” meent professor Schoors. Er werden depositoverzekeringen ingevoerd en het aantal banken is teruggebracht van 2400 in 1994 tot minder dan de helft in 2006. De convertibiliteit van de roebel zou vooral het leven vergemakkelijken van buitenlandse kmo’s. “Intussen verlopen al onze aan- en verkopen in dollar,” zegt Verstuift van Resilux. “Zelfs de lonen worden in dollar uitgedrukt en bij uitbetaling in roebel omgewisseld tegen de koers van de dag.” Rusland is voorlopig nog altijd een dollareconomie.

Bedrijfsleiders zien de hervormingstrein wel vertragen, maar niet stilvallen. Rusland streeft naar lidmaatschap van de Wereldhandelsorganisatie en plooit zijn wetgeving steeds meer naar westerse standaarden en normen. “Alleen, hoe meer westerse normen ze implementeren, hoe meer regels erbij komen. Simpel bestaat niet in Rusland,” schampert Verstuyft.

Erik Bruyland