RUSSEN BREKEN WESTERSE MONOPOLIES. Gas te gast

Het Duitse Wintershall doorbrak in eigen land met bravoure het monopolie van Ruhrgas, en wil nu dat huzarenstukje nog eens overdoen in West-Europa. Dag Distrigas.

Locatie : Kassel.

In de statige inkomhalle van BASF-dochter Wintershall, in Kassel, krijgt elke bezoeker dezer dagen een dokument toegeschoven dat de toekomst van het Westeuropese energielandschap gevoelig kan beïnvloeden : Der großte Erdgasproducent der Welt stellt das großte erdgasprojekt der Welt vor. Het is een kleurrijke, informatieve brochure van de Russische gasmaatschappij Gazprom, veruit de grootste aardgasmaatschappij ter wereld (258.000 werknemers). Gazprom stelt er zijn nieuwste paradepaardje in voor : het Jamal-projekt, de grootste aardgasdbel uit de geschiedenis. Jamal is nog niet aan produktie toe, maar lang zal dit niet meer op zich laten wachten. “Samen met Gazprom zijn we volop bezig aan de voorbereiding, ” zegt de Duitser Rolf Lilienfeld, woordvoerder bij Wintershall. “De lat ligt hoog. Met Jamal willen de Russen, samen met ons, de Westeuropese en nog grotendeels gemonopolizeerde aardgasmarkt definitief openbreken. “

Een rondje blufpoker ? Of keiharde realiteit ? BASF-dochter Wintershall, dat zich sinds jaar en dag toelegt op het commercializeren van olie en aardgas, is bepaald van geen kleintje vervaard. Sinds 1990 heeft het Duitse bedrijf, met standplaats in Dokumenta-stad Kassel, meer dan voordien gefocust op aardgas. Daarbij zorgde Wintershall zelfs voor een ophefmakende stunt, door het bestaande monopolie van Ruhrgas (dat zich in de Bondsrepubliek de enige distributeur van Russisch aardgas mocht noemen) koudweg te doorbreken.

In het geval Wintershall spreken we uiteraard over geen klein bier, zoals de omzet alleen al (ruim 80 miljard frank in 1994) aangeeft. In 1991 zag een nieuwe Duits-Russische kombinatie het levenslicht : Wintershall zocht en vond kontakt met Gazprom. Dit leidde naar de oprichting van een joint venture met de naam Wingas, waarin Wintershall voor 65 procent tekende en Gazprom voor 35 procent. Volgens Rolf Lilienfeld gold daarbij een duidelijke afspraak : exploratie en exploitatie was een Russische aangelegenheid (hoewel Wintershall ook helpt bij modernizeringswerken in Rusland), terwijl de Duitsers zouden instaan voor de afname van het Russisch gas en de distributie en commercializatie. Op wetgevend vlak was er een geruststellende zekerheid : een nieuw netwerk van pijpleidingen aanleggen op het grondgebied van de Bondsrepubliek mocht, mits het projekt vooraf werd aangemeld en toegelicht. “

GROOT-EUROPEES NET.

Wintershall tekende begin de jaren negentig voor een reusachtige Baustelle in alle Länder van de Bondsrepubliek. Naast de reeds bestaande pijpleidingen van Ruhrgas, werden nieuwe leidingen aangelegd luisterend naar de namen Midal en Stegal, die ondergronds heel Duitsland doorkruisen, virtueel tot aan de Belgisch-Duitse grens. Het Gazprom-gas komt Duitsland binnen ter hoogte van Olbernhau, pal aan de Tsjechisch-Duitse grens. Het centrale dispatchingcentrum voor het Gazprom-gas bevindt zich in Kassel, terwijl in Rheden (Niedersachsen) een kolossale gasopslagplaats (kapaciteit : tot 4 miljard kubieke meter aardgas) ter beschikking staat. Gazprom is, los van de “operatie-Jamal”, kontraktueel gebonden om tussen 1992 en 2012 reeds 13,5 miljard kubieke meter Russisch aardgas te versluizen. Zegt Rolf Lilienfeld : “Het projekt miste zijn effekt bepaald niet. Ruhrgas reageerde eerst geschrokken, maar heeft ons nu als konkurrent leren dulden. Dé grote winnaar was echter de Duitse aardgaskonsument die de prijs voor aardgas gevoelig zag inkrimpen. “

Wingas is vandaag met zijn Russische gasleveringen “binnen” bij tientallen industriële klanten en een hele pleiade privé-konsumenten in de Bondsrepubliek. De eerste kategorie van klanten wordt verondersteld om lange termijnkontrakten (minimum looptijd van vijftien jaar) af te sluiten. “Dat was een must gezien de hoge investeringskost, geschat op 80 miljard Belgische frank, die wij moesten dragen voor de nieuwe infrastruktuur, ” zegt Lilienfeld. Wingas beklaagt zich niet met verkoopcijfers die, alleen in Duitsland, de pan uitrijzen : 1,3 miljard kubieke meter in 1994, 5 miljard in 1995, vermoedelijk 7 miljard tegen de eeuwisseling. Het nieuwe nutsbedrijf Wingas beperkte zijn gezichtsveld overigens niet alleen tot Duitsland. De Duits-Russische kombinatie ging inmiddels ook met sukses aardgas aanbieden in Oost-Europa, meer bepaald in Polen en Roemenië. Het voordeel daar was dat er Russisch aardgas kon worden gepompt in het voorhanden zijnde netwerk. Met Tsjechië, Hongarije en Bulgarije wordt momenteel onderhandeld voor nieuwe leveringen. Wingas richtte een apart filiaal op (Wintershall Erdgas Handelshaus) voor zijn Oosteuropese gasaktiviteit.

WEST-EUROPA.

Van Oost-Europa, via de Bondsrepubliek, naar West-Europa is voor de dirigenten van Wintershall de logika zelf. De ambities richting Nederland, België, Frankrijk en zelfs Zuid-Europa zijn heel expliciet. “Wij weten ook wel dat in de Europese kontekst de hele diskussie rond Third Party Access nog steeds niet rond is, ” zegt Rolf Lilienfeld namens Wintershall. “Europa praat al jaren zonder resultaat. Wij van onze kant hebben besloten niet langer te wachten op de uitkomst van deze Europese gesprekken. Wij staan letterlijk klaar om ons thans bestaand netwerk in Duitsland een verlengstuk te bezorgen voor de aanvoer van Jamal-aardgas. Als Europa niet zou dulden dat er nieuwe pijpleidingen aangelegd worden in de Westeuropese landen, dan passen we dezelfde taktiek toe als in Oost-Europa : dan voeren we het Russisch aardgas wel aan via de bestaande netwerken. Maar dat we commercieel willen doorbreken in België, Nederland of Frankrijk, staat vast. “

België, Nederland en Frankrijk zijn tot op vandaag monopoliemarkten. De dominante partners heten respektievelijk Distrigas, Gasunie en Gaz de France. Maar voor hoelang nog ? Studies van energie-experts geven aan dat de Westeuropese landen vanaf het jaar 2010 niet langer in staat zullen zijn om alleen te putten uit eigen reserves (zie ook grafiek). Nederland, Noorwegen en Groot-Brittannië zijn vandaag de belangrijkste gasproducerende landen in West-Europa. Maar hun voorraden verzinken in het niets vergeleken met wat Rusland aan aardgas te bieden heeft. Het land van Boris Yeltsin beschikt vandaag over 36 procent van de bewezen aardgasreserves in de wereld. Tegen die lange-termijnachtergrond bekeken, heeft Wintershall kennelijk een “winnende kaart” getrokken met Gazprom. Sinds begin de jaren zeventig ontdekten de Russen de ene gasbron na de andere, vooral in het onherbergzame Siberië. Jamal is de recentste en gelijktijdig meest spectaculaire put, waar tussen nu en 1997 kolossaal wordt geïnvesteerd. Vanaf 1997 ten laatste moet Jamal tot 200 miljard kubieke meter aardgas op jaarbasis kunnen spuien. De helft van dat aanbod blijft in Rusland, de andere helft is bestemd voor Europa. Ter hoogte van Torschok, even ten noorden van Moskou, zal de vertakking richting Europa vorm krijgen. In de Bondsrepubliek zelf is de infrastruktuur al grotendeels voorhanden om het “Russisch goud” ter bestemming te brengen : een westelijke route van 770 kilometer moet West-Europa van Jamal-aardgas voorzien, en een zuidwestelijke route van 980 kilometer leidt naar Zuid-Europa. “Waar nodig bouwen wij ook nieuwe leidingen, ” zegt Lilienfeld.

VRAGENDE PARTIJ.

Volgens rapporten van de Europese Kommissie zou het jaarlijks gasverbruik van West-Europa tegen het jaar 2010 oplopen tot 450 à 480 miljard kubieke meter. Als Yamal alleen, zoals voorzien, over pakweg vijftien jaar de bagatelle van 200 miljard kubieke meter per jaar produceert, dan wordt de rest van het verhaal zo klaar als een klontje. Wintershall en Gazprom leven alvast in de overtuiging dat West-Europa vroeg of laat vragende partij zal zijn voor het aardgas dat zich nu nog op een diepte van 2000 tot 4000 meter onder de Siberische grond bevindt. De Duitse chemiereus BASF, de “moedermaatschappij” van Wintershall, mag zich in eigen land, en meer bepaald in de fabriek van Ludwigshafen, één van de grote winnaars noemen. De Belgische dochter van de Duitse groep (zie kader : BASF contra Distrigas) kijkt op haar beurt verlangend uit naar de “operatie Jamal”. Zegt Rolf Lilienfeld, veelbetekenend : “In de chemie is het meer dan ooit een kwestie van konkurrentieel te zijn en ook te blijven. En de grondstofprijzen spelen daar een sleutelrol in”.

KAREL CAMBIEN

HET JAMAL-EUROPA PROJEKT. 4107 kilometer van Yamal (aan de Noordelijke IJszee) tot Frankfurt.