Recreatie houdt zwembaden uit het rood

S&R Group kon geen betere marketing wensen toen Elio Di Rupo onlangs het nieuwe zwembad in Bergen inzwom. Burgemeester Daniël Termont doet zaterdag de stunt niet over in Gent. Kan concurrent Sportoase deze zomer in Knokke wel burgemeester Lippens strikken? Hoe privégroepen de zwembadbusiness overnemen.

Als lokale overheden investeren in zwemplezier en daarbij kiezen voor publiek-private samenwerking (PPS), staan Sportoase en S&R vaak tot op het einde van de aanbestedingsprocedures tegenover elkaar. Niet alleen ontwerpen, bouwen, financieren en onderhouden ze zwembaden. De sportgroepen exploiteren ze ook gedurende gemiddeld 30 jaar, en nemen zo in heel wat gemeenten en steden de vroegere rol van gemeentepersoneel over.

De nieuwe zwembaden die S&R en Sportoase openen, breken in alles met de stedelijke zwembaden van vroeger. Zo openen de stad Gent en privépartner S&R zaterdag een groot vijftigmeterbad met twee beweegbare bodems en drie scheidingswanden die het bad kunnen onderverdelen in verschillende baden. Daarnaast liggen recreatieve, warmere baden, met golfslag, twee wildwaterrivieren en waterglijbanen. Nog een deur verder belanden we in een wellnesscentrum met hamam en sauna’s. Voorts in het 1 hectare grote gebouw met binnenkort groene gevels: drie sporthallen, een stijlvol horecagedeelte en een indrukwekkende inkomhal. S&R investeert hier 45 miljoen euro. In Knokke werkt concurrent Sportoase een van zijn vier lopende projecten af. Het multidisciplinaire sportcentrum opent er deze zomer. Kostprijs: 24,9 miljoen euro.

Voldoen aan de behoeften

Er zijn weinig cijfers nodig om te zien dat zwembaden runnen een zwaar verlieslatende business is. Bedraagt de echte kostprijs van een zwembeurt ongeveer 15 euro, dan betaalt een gemiddelde zwemmer 3 euro. “Als de Gentse overheid dat verlies zou moeten dekken, moet ze ons een veelvoud betalen van de huidige 2,8 miljoen euro per jaar”, zegt Bernard Van Zeebroek, commercieel directeur bij S&R Group. Ook de lange lijst verplichtingen voor uitbaters van een sportcomplex vreet aan de rendabiliteit: een betaalbaar tarief voor school- en clubzwemmen en de verhuur van zalen, korting voor inwoners en het verenigingsleven, een massa strikte veiligheids- en hygiënenormen enzovoort.

Die verliezen moeten dus elders goedgemaakt worden. Met recreatie en wellness, zegt S&R. Met recreatie, wellness en fitness, stelt Sportoase. Deze activiteiten trekken meer volk en kunnen duurder verkocht worden. Een voorbeeld. Wie als inwoner in het plaatselijke zwembad baantjes komt trekken, betaalt ongeveer 2,5 euro. Sportoase rekent maximaal 6 euro voor een dag toegang tot het sportbad en de recreatiezone met sauna en stoombad. S&R vraagt meer, tot 7,7 euro in het Gentse complex (6,8 euro in Bergen), en het rekent extra voor de toegang tot sauna’s en wellness. “We maken er een winstgevend verhaal van”, zegt Michaël Schouwaerts, operationeel directeur van Sportoase. “Dankzij ruime openingsuren, geen tijdsbeperking, zeven dagen op zeven publiek zwemmen, laagdrempelige activiteiten en onze commerciële werking. In 2011 betaalde een bezoeker gemiddeld 3,5 euro.”

Dat die multifunctionele centra zwemmen combineren met fitness, wellness en ruimte om te vertoeven, prijst Michel Van Espen als een grote meerwaarde. Volgens de Bloso-directeur infrastructuur en logistiek past die aanpak volledig in het toekomstgerichte denken rond sportinfrastructuur. Toch vraagt Bloso zich af of dat alles echt meer mensen aanzet tot zwemmen. De sportgroepen tonen stijgende bezoekerscijfers, “maar het gedrag van mensen in een zwembad is sterk gewijzigd”, weet Van Espen. “Vroeger zwommen we baantjes. Vandaag gaan we voor de recreatie. Daarin beantwoorden Sportoase en S&R aan de behoeften van de Vlamingen. Tegelijk zouden gezinnen wel eens kunnen afhaken als hun zwem-uurtje 5 tot 6 euro per persoon kost.”

Een groot verschil in aanbod tussen S&R en Sportoase is fitness. Voor Sportoase is dat een belangrijk en winstgevend deel van zijn activiteiten. “Omdat dat geen overheidsopdracht is, kunnen we ons commerciëler gedragen”, zegt Schouwaerts. “We zitten met 40 euro per maand in het middensegment en werven met constante begeleiding trouwe leden. Ons centrum in Leuven is met 4700 leden zelfs uitgegroeid tot een van de drukstbezochte fitnesscentra van Vlaanderen.”

S&R richt geen fitnesszalen in. Officieel omdat er steeds voldoende fitnessaanbod in de buurt is. Ook met dat argument houdt Sportoase rekening. “We kijken naar de clubs die al in de buurt liggen. We willen niet tegen lokaal sterk verankerde clubs schoppen.” Verder legt de groep zich geen limieten op. Trends als zumba worden snel in een groepsles aangeboden. In Leuven kan je zelfs klimmen en squashen.

Geleerd uit fouten

De langetermijncontracten van gemiddeld 30 jaar worden gezien als de grootste garantie op kwaliteit. Hoe beter het gebouw, hoe meer zwemmers en hoe meer zwemmers, hoe meer inkomsten, is de redenering. Tegelijkertijd moeten net als in elke andere business de vaste kosten zo laag mogelijk blijven. Zo wordt in Gent onder meer gefilterd regenwater gebruikt als zwemwater, en zijn ook de meestal doorzichtige glijbanen uitgerust met een dikke laag isolatie. “Reken maar uit”, zegt Van Zeebroek. “Anders zou het water in deze 100 meter lange buitenbuizen 30 winters lang sterk afkoelen. Isoleren kost vandaag meer, maar het is goedkoper op lange termijn.”

Een andere oplossing is soms niet bouwen. “Door de lange uitbatingstermijn zijn de sportgroepen wel verplicht mee na te denken over duurzaamheid en over of er wel vraag is naar zwembaden”, zegt VUB-onderzoeker Steven De Schepper, verbonden aan de Chair in Public-Private Partnerships. Vaak dromen burgemeesters van grote zwembaden, maar beseffen ze onvoldoende welke consequenties dat heeft. Een vijftigmeterbad is een geldverslindend monster, met ontzaglijke hoeveelheden water die continu verwarmd en gefilterd moeten worden. Andere dure dromen zijn grote buitenbaden en springtorens, waarvoor extra diep gegraven moet worden en meer water moet worden onderhouden.

Maar fouten worden nu eenmaal gemaakt. Geen enkele betrokkene die niet verwijst naar Sportoase Leuven. De combinatie van sporthallen en zwembaden die er in 2005 werd opgebouwd op de Philips-site, bengelde een paar jaar later op het randje van het faillissement. “Het exploitatieplan van onze Nederlandse operationele partner was niet rendabel. De inkomsten waren overschat en de uitgaven onderschat”, erkent Marc Van Isterdael, de gedelegeerd bestuurder van Sportoase.

De samenwerking werd beëindigd en de Belgische aandeelhouders namen het heft zelf in handen. “In twee jaar pasten we het exploitatieverlies met een kleine 2 miljoen euro bij en verhoogden we het maatschappelijk kapitaal van 200.000 tot 1,2 miljoen euro.” Tegelijkertijd verhoogde de stad haar toelage van 1,26 naar 1,64 miljoen euro per jaar in ruil voor extra faciliteiten in het weekend. Nu is Leuven het best draaiende complex van Sportoase.

“Uit deze case hebben beide groepen veel geleerd”, weet De Schepper. “80 tot 90 procent van de financiering van die projecten komt van investeerders en banken. Maar banken staan weigerachtig tegenover het grote risico van die projecten, onder meer omdat de inkomsten onzeker blijven. Er kunnen bijvoorbeeld technische problemen opduiken, waardoor een zwembad even (gedeeltelijk) moet sluiten. Daardoor bestaat de kans dat de overheid tijdelijk geen of minder beschikbaarheidsvergoeding betaalt aan de uitbater. Onder meer waarborgen van de gemeente kunnen financiers overtuigen.”

Sport als marketingproduct

Zowel Sportoase als S&R beschouwt zijn aanbod als de belangrijkste vorm van marketing. “Wie hier geweest is komt terug”, ervaren ze. Zo krijgen scholen en clubs een paar keer per jaar toegang tot het recreatieve gedeelte, waarna de kinderen hun ouders beïnvloeden. Boven op de dagelijkse werking, worden activiteiten georganiseerd als discozwemmen, springkastelen, filmavonden enzovoort. Kortingacties moeten nieuwe leden lokken.

In marketing wint Sportoase het van zijn concurrent. De naam alleen al zegt wat sportievelingen kunnen verwachten: actie en ontspanning. S&R is minder bekend. Iedereen zal het complex in Gent kennen als het Rozenbroekenbad en niet als S&R Gent. Dat Sportoase een veel sterkere naam is, erkent S&R. Al lijkt het nog niet op een tegenzet te broeden. Vandaag werkt S&R vooral aan lokale netwerken rond de centra, met onder meer flyers in Gentse hotels en B&B’s. “Beide groepen hebben een commerciële maar deugdelijke aanpak”, oordeelt Bloso.

HANS HERMANS

“Het gedrag van mensen in een zwembad is sterk gewijzigd. Vroeger zwommen we baantjes. Vandaag gaan we voor de recreatie”

Michel Van Espen, Bloso