Reaganomics is dood, leve Bushonomics

De auteur is hoofdeconoom bij vermogensbeheerder Petercam.

Reacties: visienoels@trends.be

Behalve zijn films houden we vandaag nog twee tastbare dingen over aan Ronald Reagan: enerzijds de Amerikaanse schuldenberg en anderzijds Alan Greenspan.

Reaganomics. De media omschreven vorige week de economische filosofie van de gewezen Amerikaanse president (en van zijn adviseurs) ruwweg met de termen: lagere belastingen, deregulering, minder administratie en meer overheidsinvesteringen (vooral in defensie). Kortom: Reagan wou meer vrije markt en minder overheid.

Dat klinkt in theorie beter dan het in de praktijk was. Reaganomics zou je ook kunnen omschrijven als: meer aandacht voor de lusten en minder voor de lasten. Terugverdieneffecten was daarbij het codewoord. Slogans als ‘we groeien ons wel uit de schulden’, of ‘de overheidsschuld heeft geen belang, want het zijn verplichtingen aan onszelf die even snel zullen verdwijnen als ze zijn gekomen’ zijn kenmerkend voor die economische filosofie.

Reagan wou van bij de start een balanced budget behalen, maar in de praktijk werd er nooit genoeg terugverdiend en groeide het overheidstekort stevig. Daardoor moest hij tijdens zijn tweede ambtstermijn de belastingen verhogen. Net als de andere ‘terugverdieners’ wilde hij het woord belastingverhoging evenwel nooit gebruiken, en zocht hij naar allerhande camouflagemethoden (heffingen, een kruipende verhoging van de belastingschalen, betere belastingcontroles enzovoort). Klinkt het u bekend in de oren?

Schuldenwedloop. Reagan zal bij het brede publiek nog het meest worden herinnerd voor zijn wapenwedloop (met als hoogtepunt de absurde Star Wars-plannen), die uiteindelijk de Russen van pure gelduitputting op de knieën dwong. Maar hij is ook de architect van de schuldenwedloop.

De totale schuld van de Amerikaanse economie kreeg onder impuls van de Reagan-administratie een eerste belangrijke zweepslag: aan het einde van zijn regeerperiode stond de schuldenteller 64 %-punt van het bruto binnenlands product (BBP) hoger dan bij het begin, op 234 % van het BBP. De schuldenwedloop was daardoor definitief ingezet, en de Amerikaanse economie werd in de jaren negentig van de vorige eeuw almaar afhankelijker van nieuwe schulden om de consumptietrein op snelheid en op de rails te houden.

De huidige president George Bush toont zich een waardige opvolger van Reagan. Sinds de eedaflegging van Bush klom de Amerikaanse schuld al met 35 %-punt van het BBP. De schulden braken zelfs door de magische kaap van 300 % van het BBP (315 % eind 2003).

Net als vandaag miste Reagans politiek zijn effect op de groei níét. De Amerikaanse economie maakte onder het presidentschap van de gewezen Hollywood-ster de langste expansie door sinds de Tweede Wereldoorlog, een record dat in de jaren negentig werd gebroken. Die groei zorgde voor jobs en een revival van het in slaap gesukkelde Amerikaanse entrepreneurship.

Vader van de Tweelingtekorten. Reagans beleid zorgde echter ook voor het tweekoppige monster van de tekorten: een toenemend overheidstekort en een financieringstekort met het buitenland. Die werden – net als nu trouwens – afgedaan als een teken van dynamisme (‘wij groeien sterker’, ‘buitenlanders vinden onze activa aantrekkelijk’…).

De onevenwichten in de Amerikaanse economie waren mee de aanleiding van de krach van 1987 en de daaropvolgende Amerikaanse bankencrisis. Ze werden door de ‘jonge’ Greenspan – hij was toen 61 – teruggedrongen, ten koste van een recessie, een dollardepreciatie en enkele financiële katers. Uiteindelijk zou George Bush sr. door dit puinruimen de verkiezingen verliezen.

De ironie wil nu dat zijn zoon al dat werk opnieuw ongedaan heeft gemaakt. De zogenaamde twin deficits doken immers al snel na het aantreden van George Bush jr. weer op. Het overheidstekort verslechterde op enkele jaren tijd met 6 % van het BBP, en het financieringstekort met het buitenland zwol aan tot meer dan 5 % van het BBP. De tweelingtekorten zijn nog nooit zo groot geweest als vandaag en de daling van de dollar werd alleen maar afgeremd door massale interventies van de Aziatische centrale banken (China en Japan financierden vorig jaar het tekort bijna volledig!).

Maakt Bush de cirkel rond? De economische politiek van de Bush-administratie heeft veel weg van die tijdens het Rea-gan-tijdperk (zie grafiek). Beiden begonnen trouwens hun presidentschap tijdens een recessie (1981 en 2001). Maar er zijn ook verschilpunten: Reagan verhoogde de belastingen, zorgde voor een dooi in de internationale relaties (het einde van de Koude Oorlog) en hij (of liever: Paul Volcker, de gouverneur van de centrale bank) bestreed de inflatie.

De cirkel zou rond zijn als Bush – net zoals Reagan, die al deze zaken tijdens zijn tweede ambtstermijn realiseerde – ook dit plan na zijn herverkiezing uitvoert. Een herverkiezing is trouwens nog altijd zeer waarschijnlijk: de belangrijkste verdienste van een terugverdienpolitiek is immers dat je er makkelijker de verkiezingen mee kunt winnen. Geen wonder dat dit soort politiek vandaag ook aanlokkelijk is voor heel wat politieke families die anders niet zo snel met de zogenaamde liberaal-economische ideeën willen worden verbonden.

Reagan is dood, maar Reaganomics leeft voort. Dankzij George Bush en vooral dankzij Alan Greenspan.

Geert Noels