Zal dit nieuwe stikstofakkoord wel standhouden? De eerste reacties

Overzicht: reacties van experts, belangenorganisaties en de politieke oppositie op het nieuwe stikstofakkoord dat maandagnacht bereikt werd door de Vlaamse regering.

Lees hier wat er veranderd is in het nieuwe stikstofakkoord ten opzichte van dat van maart, dat door de Raad van State werd teruggefloten.

Kurt Deketelaere, milieujurist (KU Leuven): “Windowdressing en face-saving“

Volgens Kurt Deketelaere, hoogleraar milieu-, energie-, klimaat- en bouwrecht, is het nieuwe akkoord niets meer dan windowdressing. “Het N-VA-gelek van de voorbije dagen geeft aan dat de N-VA een beproefde politieke onderhandelingstechniek gebruikt : zaken die onwettig bevonden zijn en niet te remediëren zijn, worden opgegeven en dan voorgesteld als toegevingen, in ruil waarvoor de coalitiepartners dan weer een aantal andere toegevingen moeten doen.

“Typisch voorbeeld is de zogenaamde ‘absolute onvergunbaarheidsdrempel’: in tegenstelling tot wat Bart De Wever & co voorstellen, kan en mag iedereen een vergunning aanvragen (dat kan immers niet verboden worden), en als er een passende beoordeling bij zit die bewijst dat de geplande activiteit geen significante impact heeft op beschermde natuur, zal een alsnog weigering een bijzonder sterke motivatie van de bevoegde overheid behoeven”, stipt de jurist aan. “Idem voor de discriminatie van en tussen ‘rode bedrijven’: lange tijd onbespreekbaar, nu wel blijkbaar, omdat de onwettigheid van de voorgestelde regeling natuurlijk evident is en blijkbaar niet langer verdedigbaar voor en door de voorstellers ervan.”

Hetzelfde geldt, volgens Deketelaere, voor de “keiharde” aanpak van het Turnhouts Vennengebied: “ongerechtvaardigd, is het oordeel van de Raad van State inzake die voorgestelde discriminatie.”

Boerenbond: “Moeilijk om uitspraken te doen”

Boerenbond reageert terughoudend op het stikstofakkoord dat de Vlaamse regering vandaag gesloten heeft. “Zolang er geen teksten zijn, is het moeilijk om uitspraken te doen over de nieuwe politieke beslissingen. Maar het is nu al duidelijk dat de opgave voor de landbouwsector zeer groot zal zijn en dat het perspectief waarvan sprake zeer voorwaardelijk is. Wij hebben steeds gesteld dat onze bedrijven al veel inspanningen gedaan hebben en dit willen we blijven doen. Voorwaarde is wel dat er een juridisch robuust perspectief komt voor onze toekomstgerichte bedrijven en voor onze jonge boeren. We zullen de teksten en de vertaling in het decreet dan ook grondig bestuderen en hieraan toetsen”, zegt Lode Ceyssens, voorzitter van Boerenbond.

Bram Van Hecke, voorzitter Groene Kring: “Perspectief mogelijk”

Volgens Bram Van Hecke, voorzitter van Groene Kring, de belangenvertegenwoordiger van jonge boeren en tuinbouwers in Vlaanderen, kan er perspectief zijn met dit akkoord. “Het komt tegemoet aan een aantal opmerkingen van de Raad van State. Wij gaan ervan uit dat dit iets is voor de langere termijn.

“Met perspectief bedoelen we: de mogelijkheid en flexibiliteit om een bedrijf te ontwikkelen. Dat zien we wel sterker, waardoor veel meer jonge boeren eventueel zouden kunnen instappen.” Van Hecke verwijst naar het feit dat het ‘extern salderen’ (of: de mogelijkheid tot het verhandelen van uitstootrechten) in het akkoord is opgenomen, alsook het verdwijnen van de onvergunbaarheidsdrempel.

Ineos: “We vertrouwen erop dat dit zal resulteren in de goedkeuring van de vergunning”

Ineos zegt het stikstofakkoord van de Vlaamse regering te verwelkomen. In een reactie zegt het chemiebedrijf dat het erop rekent dat er voor het einde van 2023 een beslissing wordt genomen over de vergunning van de ethaankraker.

Na de vernietiging van de vergunning door het arrest van 20 juli moest Ineos aan de slag met de opmerkingen van de Raad van Vergunningsbetwistingen. Op 4 oktober werd de lopende vergunningsaanvraag daarop ingediend. “We vertrouwen erop dat dit zal resulteren in de goedkeuring van de vergunning en kijken uit naar een spoedige realisatie van Project One, de meest klimaatvriendelijke ethaankraker op het Europese continent”, stelt het chemiebedrijf.

De Gewestelijke Omgevingsvergunningscommissie (GOVC) zal samenkomen op 12 december over de ethaankraker. Of de bevoegde minister, Zuhal Demir (N-VA), dit jaar nog aan de slag gaat met het dossier, is koffiedik kijken. “Project One is niet alleen de enige grootschalige investering in zijn soort in Vlaanderen, maar ook de grootste investering in de Europese chemie in de afgelopen 25 jaar”, besluit Ineos. “Deze toekomstbestendige installatie kan klimaatneutraal opereren zodra de diverse technologieën rond kool- en waterstof bruikbaar worden.”

Aube Wirtgen (VUB): “Openingen gecreëerd”

Aube Wirtgen, professor Klimaat- en Omgevingsrecht (VUB) is voorzichtig. “De Raad van State was vooral kritisch omdat er geen enkele onderbouwing werd gegeven voor het onderscheid dat werd gemaakt tussen landbouw en industrie. Dat onderscheid is volgens mij zeker te verantwoorden. Er is nu eenmaal een verschil tussen ammoniak en stikstofoxide (NOx); de natuur reageert daar anders op. Maar je moet het natuurlijk wel ook toelichten in je amendement.”

“Verder begrijp ik dat men minder streng gaat zijn voor het Turnhoutse Vennengebied. Dat is er heel slecht aan toe; blijkbaar het slechtste van alle natuurgebieden. Daar zou men nu wat druk van de ketel nemen en een onderbouwing moeten geven waarom we daar voor bijzondere regels zijn.”

“In het tweede akkoord (van maart, nvdr.) was gezegd dat er voor bepaalde landbouwbedrijven sowieso geen vergunning meer mogelijk zou zijn als hun uitstoot boven een bepaalde drempel lag. Nu heeft men ook voor die landbouwbedrijven weer een opening gecreëerd. Daar was de Raad van State heel kritisch over. Die zei dat je niet per definitie al die landbouwbedrijven kunt uitsluiten. Misschien kunnen zij met een passende beoordeling wel aantonen dat er nog een exploitatie mogelijk is. Die uitsluiting, per definitie, was niet verenigbaar met ons natuurdecreet en met de habitatrichtlijn.”

Tessa Avermaete (KU Leuven): “Geen structurele oplossing voor de sector”

Tessa Avermaete, bio-econome (KU Leuven), is erg kritisch. “Dit is geen structurele oplossing voor de sector”, klinkt het. “Een oplossing voor de sector is er pas als men een aantal zaken erkent. Een van de zaken die men momenteel nog veel te weinig erkent, is dat de veestapel in Vlaanderen veel te groot is voor de oppervlakte die we hebben. Dat komt te weinig naar voren. Zo blijven we steeds tegen dezelfde problemen opbotsen en geef je ook geen eerlijk perspectief.

“Men stopt al jaren miljoenen in de verduurzaming van de landbouwsector en de emissies gaan niet naar beneden. Ik denk dat die emissies met dit akkoord nog steeds niet naar beneden zullen gaan. Het probleem is dat men veel te veel verwacht van technologie en innovatie en veel te weinig inzet op structurele veranderingen.”

Over het ‘extern salderen’: “Ik ben daar heel kritisch over, omdat het een probleem doorschuiven is. Het probleem dat we in onze landbouwsector hebben, is nu eenmaal zeer complex. En je moet dan ook naar die socio-economische aspecten gaan kijken. Je kan je niet blind staren op dat stikstof-aspect.”

Groen: “Akkoord op maat van Jim Ratcliffe”

Volgens Groen is het nieuwe stikstofakkoord er een op maat van Ineos, het Britse chemiebedrijf dat in de Antwerpse haven een ethaankraker wil bouwen. Op basis van wat al geweten is, rijdt de Vlaamse regering de “natuur verder in de prak”, klinkt het. De oppositiepartij stelt dat de kans groot is dat het Grondwettelijk Hof de deal opnieuw vernietigt.

Groen zegt dat de druk voor een nieuw akkoord de voorbije weken werd opgevoerd. “De hete adem van Ineos-topman Jim Ratcliffe in de nek van de Vlaamse regering zorgde ervoor dat er een deal is, iets waar (minister-president Jan) Jambon jaren niet in slaagde. De vergunning voor Ineos wordt veiliggesteld, of toch zolang er geen nieuwe vernietiging is”, stelt Groen. “Dat natuur en landbouwers daarvoor opnieuw de prijs betalen, dat kan de Vlaamse regering niets schelen.”

Vlaams Belang: “Enkel cosmetische ingrepen”

Het nieuwe stikstofakkoord verandert in essentie weinig aan wat eerder al beslist was, zegt Vlaams Belang. De partij vreest vooral de gevolgen voor de landbouwsector. “De essentie van het akkoord blijft hetzelfde”, zegt Janssens, die over “cosmetische ingrepen” spreekt. “De drempelwaarden blijven maar liefst 40 keer strenger dan voor de industrie. Landbouwbedrijven gaan een onzekere toekomst tegemoet. Het wordt hen zo goed als onmogelijk gemaakt om nog een vergunning te krijgen.”

In het kader van het akkoord werd beslist dat wat de zogenaamde ‘piekbelasters’ betreft, de veelbesproken lijst met rode bedrijven, de verplichte sluiting in 2030 verdwijnt. “Ze krijgen de keuze tussen sluiten tegen 2030 of extreme investeringen doen om de stikstofuitstoot te reduceren”, zegt Vlaams parlementslid Stefaan Sintobin. “Ook hier wordt voor de cosmetische ingreep gekozen. Ze moeten niet langer verplicht sluiten, maar mogen kansloos investeren.”

Dat het zogenaamd extern salderen enkel via een extra milieuonderzoek kan, is volgens Vlaams Belang een garantie op een flop. “Dit zal op alle mogelijke manieren vanuit de overheid zelf worden tegengewerkt. Minister Zuhal Demir heeft zelf al aangetoond dat ze vooral zo veel mogelijk vergunningen wil weigeren.”

Vooruit: “Verplichting tot reducties is opnieuw versoepeld”

Ook Vooruit is niet onder de indruk van het nieuwe stikstofakkoord. “Slappe reductiemaatregelen voor gigantische veebedrijven in ruil voor grote investeringen”, vat Vlaams parlementslid Bruno Tobback samen. Volgens hem is de verplichting tot reducties opnieuw versoepeld.

De soepelere houding ten aanzien van de landbouw valt Tobback op. “Inzetten op technologie zoals luchtwassers is bovendien een valse oplossing. We weten al lang dat het toezicht daarop mank loopt en dat ze vaak niet meer zijn dan een (dure) stalversiering. Passende beoordelingen die op basis daarvan vergunningen zouden afleveren, zijn ook juridisch extreem wankel”, waarschuwt hij.

Volgens het Vooruit-parlementslid is het met dit nieuwe akkoord nog minder zeker dat het stikstofbad voldoende leeggemaakt wordt om nieuwe projecten te vergunnen, “waardoor er een groot zwaard van Damocles blijft hangen boven de industrie en de landbouw”. Er wordt ter plaatse getrappeld, aldus Tobback. “De Vlaamse regering heeft hiermee maar één probleem willen oplossen: het probleem van het eigen imago. Maar de boeren en de natuur blijven met lege handen achter.”

Voka: “Eindelijk perspectief voor haven en industrie”

Met het stikstofakkoord krijgt de industrie in het Antwerpse havengebied na drie jaar eindelijk wat perspectief. Dat stelt werkgeversorganisatie Voka – Kamer van Koophandel Antwerpen-Waasland.

“Vooral de chemiebedrijven hebben al drie jaar onzekerheid achter de rug”, klinkt het bij Voka. “Elk groot bedrijf in de haven heeft vergunningen nodig voor hun installaties die constant vernieuwd worden.”

Ook de havenkoepel van Voka (Alfaport) zegt opgelucht te zijn, vooral met oog op de havenuitbreiding.  Volgens Voka reageren de bedrijven in het Antwerpse havengebied voorzichtig positief op de deal die binnen de Vlaamse regering is onderhandeld. Vooral naar rechtszekerheid toe, zou het een belangrijke stap zijn. Bedrijven zouden echter nog even de kat uit de boom willen kijken, tot alles wettelijk verankerd is en toegepast wordt. 

De geplande uitbreiding van het Antwerpse havengebied (Extra Containercapaciteit Antwerpen, red.) zou zwaar in de problemen zijn gekomen zonder een akkoord. “Ook naar de terminals en de uitbreiding van die containercapaciteit, komt het stikstofakkoord geen dag te vroeg”, meent de werkgeversorganisatie.  “Er blijven echter nog wel wat vragen onbeantwoord”, merkt bestuurder Luc Luwel op. “Al is het akkoord alvast hoopgevend op de essentiële punten.” Luwel hoopt dat de tekst nog voor de kerstvakantie kan gestemd worden in het Vlaams parlement. 

“Vooral dit element is belangrijk”, gaat de bestuurder verder. “Het akkoord bevestigt een gedifferentieerde behandeling van de uitstoot van ammoniak (NH3) en stikstofoxiden (NOx) en voorziet dus verschillende stikstofdrempels. Hopelijk komen nu een aantal industriële projecten, zoals de nieuwe ethaankraker van Ineos, in een stroomversnelling.”

Tot slot hoopt Voka dat de achterstand in vergunningen snel wordt weggewerkt. Bij gebrek aan een toetsingskader besliste de provincie Antwerpen begin september om vergunningsdossiers waarin stikstof een rol speelt, op de lange baan te schuiven. “Wij roepen all vergunningverlenende overheden op om opnieuw vergunningsaanvragen te behandelen en niet langer uit te stellen.”

Unizo: “Stikstofakkoord moet leiden tot rechtszekerheid in vergunningsbeleid”

Het belangrijkste is dat er rechtszekerheid komt voor de vergunningverlening in alle sectoren, zegt ondernemersorganisatie Unizo.

“De dreiging van de vergunningenstop voor landbouw en industrie, bouwprojecten, infrastructuur, kmo-uitbreidingen en recreatieprojecten wordt een halt toegeroepen”, klinkt het bij Unizo. Topman Danny Van Assche is “tevreden dat de loopgraven werden verlaten en er een oplossing is die rekening houdt met zowel landbouw, industrie en kmo’s uit andere sectoren.” 

De ondernemersorganisatie benadrukt, net zoals Voka, dat de juridische uitwerking nog dient te gebeuren. Het stikstofakkoord moet volgens Unizo gevolgd worden door een wetenschappelijk onderbouwd en juridisch robuust kader. “Een kader dat niet onderuit gehaald kan worden door een hoog rechtscollege zoals de Raad voor Vergunningsbetwistingen, de Raad van State of het Grondwettelijk Hof”, aldus Unizo. 

Voor de kleine bedrijven blijven de drempels die hen moeten vrijwaren van zware administratie behouden. “Het gebruik van drempels blijft behouden om te vermijden dat kmo’s een complexe en dure ‘Passende Beoordeling’ moeten uitvoeren bij een nieuwe vergunningsaanvraag”, stelt Van Assche nog.  “Een dergelijke beoordeling is een wetenschappelijke studie die moet aantonen dat het project en zijn stikstofuitstoot geen schadelijke gevolgen heeft. In de praktijk zijn er maar een beperkt aantal bedrijven die zo’n studie kunnen uitvoeren. Daarom is het goed dat kmo’s hiervan vrijgesteld worden.”