Amper groei en een politiek die voor zware keuzes staat. Voor de Franse ingenieur Jean-Marc Jancovici is het duidelijk: het klimaatprobleem oplossen zonder kernenergie zal niet lukken.
De Arabische lente, de klimaatproblematiek, de schuldencrisis en de opkomst van populistische politici: al die thema’s zijn gerelateerd aan onze energiehuishouding. Dat vindt Jean-Marc Jancovici. De ingenieur is in Frankrijk al jaren een gewichtige stem in het klimaat- en energiedebat.
Bij het overheidsagentschap voor milieu en energiebeheer (Ademe) was Jancovici vanaf 2001 een van de grondleggers van de ecologische voetafdruk, een indicator voor de berekening van de milieuschade van individuen en organisaties. Hij was medeauteur van het Pacte écologique dat door de Franse presidentskandidaten in 2007 werd ondertekend, en stichtte in datzelfde jaar Carbone 4, naar eigen zeggen het eerste adviesbureau gespecialiseerd in strategieën voor minder CO2-emissie en de aanpassing aan de klimaatverandering.
Dat hij enkele weken geleden door het Nucleair Forum werd uitgenodigd om zijn visie te geven op de energie- en klimaatuitdagingen voor Europa, is geen toeval. De ware vijand in het klimaatdebat zijn de fossiele brandstoffen: kolen, olie en gas. De wapens die hij daartegenover stelt, zijn hernieuwbare energie en kernenergie. “Het is de enige manier om de klimaatdoelen te bereiken, binnen de budgettaire beperkingen waarin het Westen moet opereren.”
De start van de problemen situeert hij bij de olieschokken van de jaren zeventig. “Toen is in de westerse landen de energieconsumptie per hoofd van de bevolking beginnen te stagneren. Vóór de olieschokken bedroeg de groei van het bruto nationaal product per persoon in de OESO-landen gemiddeld 4 procent per jaar, nu minder dan 1 procent. Sinds 2006 daalt het energieverbruik per persoon. Dat veroorzaakt een industriële krimp en een soort structurele recessie. In die wereld kunnen kernenergie en hernieuwbare energie helpen die neergang te milderen.”
“Als er groei is, is beleid gemakkelijk”, zegt Jancovici. “Je hebt geld voor de bestaande problemen, en met het extra geld uit de groei pak je de nieuwe problemen aan. Maar nu gaan we naar een wereld waarin we minder geld hebben om meer problemen op te lossen. Dat botst met de hoop en de verwachtingen van mensen, en geeft populisten vrij spel.”
Voor u is het klimaat probleem nummer één?
JEAN-MARC JANCOVICI. (Diept een wereldkaart op van de jongste ijstijd, 20.000 jaar geleden) “Kijk: Finland, Canada en grote delen van Duitsland lagen onder kilometers ijs. Het Belgische ecosysteem was dat van Siberië nu. De gemiddelde mondiale temperatuur was nochtans maar vijf graden lager dan in 1900. De opwarming gebeurde in een tempo van 0,1 graad per eeuw. Nu stijgt de temperatuur vijftig keer sneller.
“Enkele graden meer zullen wereldwijd oorlogen veroorzaken. De Arabische Lente en Syrië zijn daar twee voorbeelden van. Die werden mede veroorzaakt door de toenemende droogte in het Middellandse Zeebekken, door een explosie van de prijzen van het geïmporteerde voedsel, als gevolg van klimaatproblemen in Rusland en China, en door een gebrek aan inkomsten na de financiële crisis van 2008, die tot stand kwam door een olieschok. Net zoals tijdens de Franse Revolutie, kwamen de mensen in de eerste plaats op straat tegen de honger.”
U voorspelt moeilijke tijden voor het Europese klimaatbeleid.
JANCOVICI. “Om de doelstelling van een temperatuurstijging van maximaal twee graden tegen het einde van deze eeuw te halen, moeten de emissies tussen nu en 2050 tot een derde worden gereduceerd. Dat impliceert dat er geen nieuwe kolencentrales worden gebouwd, en dat alle bestaande in de komende 35 jaar worden gesloten.
“Tegelijk botsten de politici op een ander probleem. In onze industriële samenlevingen wordt de productie verzekerd door machines. Die hebben energie nodig. Hoe meer energie, hoe meer machines die nog meer produceren, en dus meer koopkracht. Als er minder energie beschikbaar is, dan loopt onze industriële productie terug, wat in Europa sinds 2007 het geval is. Reden: het Europese gas haalde zijn piekproductie in 2008, onze steenkolen al in 1985. De wereldwijde olieproductie is dan weer sinds 2005 amper gestegen, en die groei wordt opgeslorpt door de opkomende economieën zoals India en China. Er is met andere woorden minder olie beschikbaar voor het Westen.
“De dalende industriële productie zal zich vroeg of laat laten voelen in het bruto binnenlands product. Ik voorspel dat het Europese bbp nog een aantal jaren, misschien decennia, gestaag zal afnemen, met gemiddeld 1 tot 2 procent per jaar. Politici die groei beloven, kunnen hun kiezers alleen ontgoochelen.
“Bovendien daalt het energieverbruik alleen in de OESO-landen. Om de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs te halen, zou het verbruik van fossiele energie overal moeten dalen. Als dat niet gebeurt, dan dreigen er klimatologische rampen in het Midden-Oosten en Afrika, wat de migratiedruk alleen maar zal versterken.”
Welke gevolgen heeft dat?
JANCOVICI. “Er zal minder en minder geld zijn, terwijl de problemen groter en groter worden. De klimaatproblemen kosten enorm veel. Er moeten keuzes worden gemaakt.
“Daarom moeten we goed kijken naar de efficiëntie van de investeringen voor minder emissie. Neem Duitsland. Dat wordt voorgesteld als het gidsland. Het heeft tot eind 2015 tussen 300 en 350 miljard euro besteed aan hernieuwbare-energieproductie en de versterking van het elektriciteitsnet. Maar de emissies zijn ongeveer even hoog gebleven. Wanneer het waait, exporteert Duitsland elektriciteit, c’est tout.
“Kernenergie is de enige technologie die ons kan helpen de klimaatdoelen te bereiken. Er wordt dikwijls verwezen naar de hoge bouwkosten van nieuwe reactoren. Maar de kapitaalkosten van hernieuwbare energie liggen tien tot twintig keer hoger. Een keuze voor 100 procent groene stroom komt neer op het verdiepen van de crisis.
“Maar als wij democratisch beslissen daarvoor te kiezen, dan is dat voor mij geen probleem. Maar dan moet je de gevolgen erbij nemen. Als alle kolencentrales uit productie worden genomen, dan verdwijnt 1800 gigawatt aan productiecapaciteit, goed voor 20 procent van de wereldwijde emissies. Dat kun je alleen vervangen door nucleaire energie.”
Aan kernenergie kleven toch ook veel risico’s?
JANCOVICI. “Kernenergie maakt het mogelijk meer risico’s te vermijden dan ze creëert. Zonder kernenergie stijgt het risico op militaire conflicten, sociaal-economische problemen en de implosie van de Europese Unie. Het grote publiek denkt dat het kan kiezen, maar wordt gevoed door informatie van de antinucleaire lobby. De eisen die aan kerncentrales worden opgelegd, zijn vele malen strenger dan de eisen die we stellen aan het wegverkeer of de kolencentrales. Elk jaar zorgen die voor tienduizenden doden, maar niemand zegt dat we daarmee moeten stoppen. Hetzelfde voor alcohol en tabak.”
De nieuwe kerncentrale in Hinkley Point vraagt een gegarandeerde stroomprijs die hoger is dan de subsidies van sommige offshore-windparken.
JANCOVICI. “Die vergelijking kun je niet zomaar doortrekken. Als we naar 100 procent hernieuwbare energie gaan met wind en zon, dan wil dat zeggen dat ik naar Brussel kom met de trein, maar alleen als er wind is. Dat vergt een enorme reorganisatie van de samenleving. Het zal leiden tot aanzienlijke productieverliezen en tot een verveelvoudiging van back-upsystemen voor bijvoorbeeld ziekenhuizen.
“Een goede vergelijking is die tussen hernieuwbare energie met de kosten van opslag, en kernenergie, waar je die kosten niet hebt. Vandaag wordt de onderbreking niet betaald door de groenestroomproducent, maar door de andere nutsbedrijven, die hun centrales moeten stilleggen als het waait of de zon schijnt. Dat vind ik prima voor de kolencentrales, maar niet voor de kernreactoren. De waarde van E.ON, RWE, Vattenfall en EDF is gekelderd.
“In Europa is meer dan 1000 miljard euro gepompt in groene energie en de versterking van het stroomnet. Ondanks al dat geld is hernieuwbare energie goed voor 18 procent van de stroomproductie en nucleaire energie voor 26 procent. Met 1000 miljard kun je drie keer het Franse nucleaire park bouwen. Zelfs tegen de prijzen van Hinkley Point kun je dan alle kolen- en gascentrales sluiten, en de Europese CO2-emissies met een kwart verminderen.”
Maar de bouw van een kerncentrale kost net zo goed miljarden.
JANCOVICI. “Voor kerncentrales zijn de kapitaalkosten belangrijker dan de bouwkosten. Voor een kerncentrale die zestig jaar stroom levert, bedragen die 8 tot 9 miljard euro. Als ik een centrale kan bouwen met 2 procent kapitaalkosten, zoals bij een goede staatsobligatie, dan zal die elektriciteit leveren tegen 43 euro per megawattuur. Maar als ik mijn financiers en bankiers gemiddeld 10 procent moet uitkeren, dan kost een megawattuur 100 euro. Dat is het probleem.
“Bovendien is de huidige technologie niet het eindpunt. Er wordt gewerkt aan reactoren van de vierde generatie, met minder afval. Die kunnen er binnen 25 jaar al zijn.”
Moeten we niet in de eerste plaats inzetten op energie-efficiëntie? Kan de toenemende verstedelijking daarbij helpen?
JANCOVICI. “Historisch gezien is eerder het omgekeerde het geval. Hoe meer mensen in steden kwamen wonen, hoe hoger hun energieconsumptie. Steden zijn maar leefbaar als er genoeg voeding en andere producten worden aangevoerd, en het afval goed wordt beheerd. Dat kost veel energie. Een stadsbewoner verbruikt dus meer. Dat wil niet zeggen dat je de energie-efficiëntie niet kunt verhogen.”
Begrijpen onze politici het probleem voldoende?
JANCOVICI. “Onze politici kunnen geen visionaire beslissingen meer nemen. Degenen die je moet overtuigen, zitten in de niveaus daar net onder: academici, economen, vakbonden, … Daaraan probeer ik in Frankrijk te werken met The Shift Project, waarmee we de economische leiders willen aanmoedigen zo snel mogelijk werk te maken van de verlaging van de CO2-emissie.”
De Amerikaanse president Donald Trump staat niet bekend om zijn groene sympathieën.
JANCOVICI. “Veel zal hij niet veranderen. Dat de Verenigde Staten hun gebruik van kolen hebben verminderd, is niet de verdienste van Obama, maar het gevolg van de opkomst van schaliegas. Zolang dat goedkope gas er is, zie ik kolen niet terugkeren.
“Ik vermoed zelfs dat Trump niet onder het klimaatakkoord van Parijs uit zal willen. Hij zou er onrust en protestacties mee kweken, zonder dat het voordelen oplevert. Bovendien is het eenvoudiger niets te doen, want aan het akkoord van Parijs kleven geen sancties. Parijs is voor Trump een non-issue.”
Ook in Frankrijk staan presidentsverkiezingen gepland. Zullen die het klimaatbeleid beïnvloeden?
JANCOVICI. “De politieke kleur is geen garantie voor de klimaatkoers. De CO2-taks werd ingevoerd door een linkse president, nadat zijn rechtse voorganger die had gevraagd. Of het nu François Fillon of Marine Le Pen wordt, geen enkele toekomstige president heeft al begrepen dat hij of zij een land in recessie zal erven.”
Luc Huysmans
“Kernenergie maakt het mogelijk meer risico’s te vermijden dan ze er creëert”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier