Pieter Paul Pacifist

Pieter Paul Rubens is onze bekendste schilder aller tijden. In Wuppertal loopt een frisse tentoonstelling die een overzicht biedt van zijn oeuvre vanuit het perspectief van Rubens als diplomaat.

‘Pieter Paul Rubens’ in het Von der Heydt-museum in Wuppertal loopt tot 28 februari.

Rubens is zonder twijfel de meest invloedrijke kunstenaar van de westerse schilderkunst”, poneert Gerhard Finckh, directeur van het dynamische Von der Heydt-museum in Wuppertal. “Maar was hij niet de geschiedenis ingegaan als grootste kunstenaar van zijn tijd, dan was hij bekend geworden als een van de belangrijkste diplomaten van de zeventiende eeuw.” Precies die twee facetten vormen de insteek van de Rubens-tentoonstelling die loopt in de Duitse stad, op een goede twee uur rijden van Brussel.

De expo is geen gratuite best of, maar focust in acht biografische episodes op Pieter Paul Rubens als diplomaat, ambassadeur van de vrede en Europeaan. Hij verbleef acht jaar in Italië, werkte in opdracht van de aartshertogen Albrecht en Isabella, en verbleef aan de hoven van Madrid, Parijs en Londen. Met zijn schilderijen probeerde de bekende Antwerpenaar daadwerkelijk mee te helpen om de Dertigjarige Oorlog te beëindigen.

Speciaal behangpapier

In een bevattelijke expositie met goed gekozen werken uit musea van over de hele wereld komen al die Europese aspecten aan bod. En als die werken niet ter plekke konden komen, liet het Von der Heydt-museum een reproductie maken. Zelfs van plafondschilderingen. Zo siert een gigantische foto van de zoldering van het Banqueting House in Londen de tentoonstellingshal in Duitsland. Op de expo zie je wel wat meer dan gigantische schilderijen van volumineuze, halfnaakte vrouwen. Een opzet waar heel wat duffe vaderlandse musea een puntje aan kunnen zuigen.

“Speciaal voor de tentoonstelling ontwierp het behangpapierbedrijf Erfurt, dat in onze stad ontstond, wandbekleding die er precies uitziet als het leder dat sommige ruimten in het Rubenshuis in Antwerpen siert”, vertelt Petra Schumacher van het Von der Heydt-museum. “Ook verderop gebruikten we speciaal behang om de gevel van de Jezuïetenkerk te ensceneren, die Rubens mee hielp te ontwerpen. Door de deuropening kan je Rubens’ altaarstuk zien schitteren.” Tussen andere expositieruimtes hangen donkerrode gordijnen in velours, waardoor je je meteen in de barok waant.

“Rubens was dé barokkunstenaar bij uitstek”, vult curator Nicole Hartje-Grave aan. “Zowel zijn leven als zijn werk is een weerspiegeling van een veelbewogen tijdperk. Hij is het typevoorbeeld van de ge-niale kunstenaar. De Vlaming kreeg een veelzijdige opleiding en streefde in zijn werk naar allesomvattende inzichten. Dat humanistische wereldbeeld uit zich in het volmaakte gesamtkunstwerk.”

In zijn Antwerpse stadspaleis bij de Meir – het was rijkelijk gedecoreerd zodat hij vorstelijk bezoek zonder schaamrood op de wangen kon ontvangen – had Rubens niet alleen een groot atelier en woonhuis, maar legde hij ook een unieke bibliotheek aan. “Hij las alles wat te maken had met politiek en economie, maar onderlegde zich ook in volkenkunde, recht en geschiedenis. Daarmee vormde hij zich een beeld van de conflicten uit zijn tijd.”

En dat waren er nogal wat. “De godsdienstoorlogen tussen katholieke en protestantse vorsten verdeelden het oude continent. In de Zuidelijke Nederlanden herstelden de aartshertogen Albrecht en Isabella het Spaanse gezag en het katholieke geloof. Voor beide opdrachten rekenden ze op Rubens. Ze betaalden hem rijkelijk om zowel religieus werk als portretten van hoogwaardigheidsbekleders te schilderen.” Dat viel zodanig in de smaak dat niet alleen de andere Europese vorstenhoven bestellingen plaatsten, maar ook de bourgeoisie die zich een Rubens kon veroorloven.

Oorlog en vrede

“Het grootste diplomatieke succes van Rubens was de voorbereiding van het vredesverdrag tussen Spanje en Engeland, dat in 1630 werd ondertekend. Hij kreeg instructies van de Spaanse koning, die hem tot secretaris van de Geheime Raad benoemde. In die hoedanigheid onderhandelde hij rechtstreeks met de Engelse vorst. Charles I was zo tevreden dat hij hem tot ridder sloeg. In ruil schonk de Vlaming hem het schilderij ‘Oorlog en vrede’. Dat was een allegorie op zijn diplomatieke opdracht: het leven in vrede en welvaart als de oorlog voorbij was”, zegt Hartje-Grave.

Rubens’ visioen van een verenigd Europa verspreidde zich over de hele wereld. Niet alleen schilderijen, maar ook tekeningen, tapisserieën, boekillustraties, prenten en brieven verkondigden zijn politieke ideeën. “Ondanks zijn intensieve inspanningen beleefde Rubens het einde van de Dertigjarige Oorlog niet. Daarvoor was het wachten op de Vrede van Westfalen in 1648 die het uitzicht van Europa voor de volgende 150 jaar grotendeels bepaalde.”

Frederic Eelbode

“Rubens is het typevoorbeeld van de geniale kunstenaar”

Nicole Hartje-Grave, Von der Heydt-museum