Pensioenen betaalbaar als ‘t God belieft

Het leven is wat je gelooft dat het is. Eindelijk een dorpsfilosoof aan het woord! Maar als de filosoof nu eens gelijk had? Hoe is het gesteld met het geloof? Veel traditioneel geloof is teloorgegaan, maar hét geloof daarom niet. We geloven in meer dan we willen weten. We geloven gretig, omdat het ons helpt te overleven. Hersenwetenschappers brengen almaar beter de fysieke processen in kaart die de ‘narratieve 98 procent’ van onze hersenen vormen, ons goedgelovig, reflexief overlevingssysteem. Voor de reflectie, voor wat psycholoog Daniël Kahneman ‘System2’ noemt, blijft 2 procent over. Ik neem aan, ik geloof zelfs, dat dit bij de lezers van Trends iets meer is.

Neem nu het geloof dat onze pensioenen betaalbaar zijn. Als gepensioneerde wil ik dat graag geloven. Ik ben dan ook spontaan geneigd iedereen te volgen die mij daarover geruststelt. In Frank Vandenbroucke, I trust. Alleen speelt System2 soms op, dat zijn de vervelende neuronen en synapsen die aan slow thinking doen en spijkers op laag water zoeken. Is de stelling dat onze pensioenen betaalbaar zijn, wel geloofwaardig, luidt het dan in een luie hersenkwab. Extrapoleren de experts hun statistische reeksen uit het verleden correct naar de toekomst?

Of rekenen ze in hun prognoses op een deus ex machina, op een onwaarschijnlijke en dus ongeloofwaardige verrassing? In alle pensioenrapporten zit zo’n ongeloofwaardige deus. De vergrijzingscommissies nemen een vrome wens voor werkelijkheid. De media en de politici gaan daar gewillig in mee en haast niemand zegt dat de grijze keizer geen kleren aan heeft. Of toch één iemand, schuchter in een hoekje op de opiniepagina van De Tijd in volle vakantie. Edwin De Boeck, hoofdeconoom van KBC, wees voorzichtig op de wel bijzonder optimistische groeihypothese die de vergrijzingscommissie hanteert. De bijkomende kosten van de vergrijzing voor de overheid lopen tegen 2060 op tot 4,2 procent van het bruto binnenlands product (bbp), zo stelt de commissie, tenminste — en nu komt de deus — als de productiviteitsgroei gemiddeld 1,5 procent per jaar bedraagt. Maar die groei bedroeg de jongste twintig jaar slechts 0,75 procent, en er is al sinds 2007 geen productiviteitsgroei meer. En als die groei 0,25 procentpunt lager uitvalt, dus nog altijd veel hoger blijft dan het historisch gemiddelde, dan stijgen de vergrijzingskosten van 4,2 naar 5,7 procent van het bbp. De realistische hypotheses met veel minder productiviteitsgroei, zijn kennelijk niet voor publicatie geschikt.

Er kwam relatief weinig reactie op de kritiek van Erwin De Boeck. Alleen professor Gert Peersman voelde zich in zijn integriteit als wetenschapper geraakt. Hij gaf, ook in De Tijd, toe dat hij als nieuw lid van de Hoge Raad van Financiën in 2006 al “slapeloze nachten” kreeg van “de rooskleurige veronderstellingen die bij de berekeningen worden gehanteerd”. De vergrijzingsfactuur die de Studiecommissie in haar eerste verslag in 2002 voorspelde tegen 2060, werd al bereikt in 2012! Professor Peersman probeerde als nieuwkomer in de Hoge Raad tegen die elitaire consensus in te gaan, maar hij kreeg het signaal dat dit niet wenselijk was. “Beleidsmakers wensen prognoses op basis van optimistische parameters.”

Werken die adviescommissies nog aan ernstig beleid? Of produceren ze een verhaal dat we allemaal — experts, politici en burgers — des te liever geloven, omdat we de realiteit willen negeren? Voor ons aardse zielenheil geloven we dat de overheid de pensioenbeloften kan houden. Een geloof in maatschappelijke maakbaarheid, dat hopelijk bergen verzet.

Geloof zonder werken is dood, zo klonk het vroeger weleens vanaf de kansel. En het pensioen is ook dood, zonder veel langer werken. De gepensioneerden en hun geleerden verwachten van hun nog werkende medeburgers de volgende 25 jaar financiële afdrachten en een productiviteitsgraad die bovenmenselijk zijn. Godenwerk! Dat krijg je als je lichtzinnig pensioenen belooft, zonder daar reserves voor aan te leggen. Er zal straks niets anders op zitten dan die ontbrekende reserves alsnog met enig geweld weg te halen bij de burgers die wél reserves hebben opgebouwd. Gelukkig hebben die mieren dat op grote schaal gedaan. Nu nog de krekels afhouden.

De auteur is publicist en voorzitter van VFB, de Vlaamse Federatie van Beleggers.

PAUL HUYBRECHTS

Werken die adviescommissies nog aan ernstig beleid? Of produceren ze een verhaal dat we allemaal geloven, omdat we de realiteit willen negeren?