Overleven op buikgevoel

Het is lente en de kasplantjes worden afgehard. Eens buiten, staan ze voor koude nachten of zelfs nog vrieskou tot aan de IJsheiligen (11 mei). Wie een beetje leeft op het ritme van de natuur, weet dat. Goede tuinders beheersen die risico’s, maar soms redden de plantjes het niet.

Het beheersen van risico’s begint bij de herkenning ervan. Dat is meteen de voornaamste les uit vijf jaar financiële crisis. En aansluitend: wie risico’s onderschat of weglacht, brengt zijn overleving in het gedrang. Uiteindelijk is het ons allemaal om overleven te doen: planten, dieren, mensen, organisaties, landen zoals België en federaties zoals de EU. De schildpad overleeft, de haas wordt aas.

Natuurlijk is de afweging van risico niet gemakkelijk. Doet Euronav er goed aan zijn tankervloot te verdubbelen, of is dat het begin van het einde? Risico is ook niet echt becijferbaar, vaak een kwestie van buikgevoel. We moeten het stellen met ervaringen uit het verleden. Maar hoe verloopt het wereldwijde transport van olie tijdens de afschrijvingsperiode van de gekochte schepen? Allicht wordt olie schaarser en duurder, zeker als het verbruik verder toeneemt, maar dat is een hypothese, gestoeld op een veelvoud van veronderstellingen. De enige manier om met die onzekerheid om te gaan, is financiering met voldoende risicokapitaal. Dat kan jarenlang niets kosten of zelfs helemaal verloren gaan.

Wie in een verhaal gelooft, moet zelf centen leggen bij zijn overtuiging. Vergist hij zich, dan is hij die centen kwijt. Bij succes rinkelt de kassa. Tussen mislukking en succes zit een grote grijze zone van vertragingen, misrekeningen, bijsturingen en zelfs radicale koerswijzigingen. Managers die daarvoor verantwoordelijk zijn, moeten — zoals Donald Muylle zou zeggen — managen ‘alsof het voor mezelf was’. Daarom ook is de aanhoudende heisa rond de verloningen van topmanagers economisch onverstandig. Johnny Thijs van bpost was elke cent meer dan waard. Dankzij hem heeft België een postbedrijf dat een kans maakt om te overleven.

Dat ondernemen uiteindelijk een kwestie van overleven is, lijkt een open deur, maar dat is niet zo. We blijven onze kennis en vaardigheden overschatten. Er is in het denken van onze elites nog altijd weinig respect voor het risico. De academische wereld leeft van het slijten van zekerheden en de politici zijn gretige afnemers. De toekomst is voor hen maakbaar, of zelfs al gemaakt. Kiezers lopen daarin en dat is menselijk. De hele ‘sociale zekerheid’ is een gewaagde resultaatsverbintenis van de politici, terwijl het hooguit een inspanningsverbintenis kan zijn. Wie gaat de pensioenen betalen als de belastbare materie verschrompelt?

Overleven is uiteindelijk een kwestie van voorzichtigheid, robuustheid, schokbestendigheid, antifragility, naar auteur N.N. Taleb. Risicokapitaal is de hoeksteen. Zonder risicokapitaal ook geen kredieten, tenzij we onze banken weer in de vernieling willen rijden. Dat wil niemand, laat staan dat iemand het idee van een fiscale begunstiging van risicokapitaal zou gaan verdedigen. Voorbeelden? (1) De ECB stelt vast dat de kredietverlening aan de ondernemingen stagneert of krimpt, maar verlaagt de rente nog en koopt eventueel privékredieten op. Europa wordt zo een serre voor kasplantjes. (2) In de discussie over nieuwe Europese infrastructuurfondsen zoekt men oplossingen die neerkomen op gevaarlijk schaduwbankieren, maar niemand geeft aan hoe het risico moet worden opgevangen. (3) In de banksector zal de asset quality review van de ECB leiden tot een behoefte aan risicokapitaal die volgens sommigen in de honderden miljarden loopt. Hoe wil men dat oplossen? Het liefst met allerlei hybride vormen zoals de CoCo’s (contingent convertibles) die goedkoper zijn dan kapitaal, maar kapitaal kunnen worden als de afgrond te dichtbij komt.

De omgang met risico is ook de kern van de Arco-zaak. Geert Noels heeft gelijk, wanneer hij in De Tijd schrijft dat de staatswaarborg voor een deel van het risicokapitaal van Dexia (de inbreng van Arco) onhoudbaar is. Eigen middelen met staatswaarborg kunnen niet als risicokapitaal worden beschouwd. Daarom ook maakt de garantieregeling voor Arco bijna zeker geen kans bij de EU en zelfs bij de ECB. Men zou daar beter meteen van afstappen en overgaan tot een selectieve, sociaal geïnspireerde compensatie voor de beleggers aan wie bedrieglijk is wijsgemaakt dat ze geen risico liepen. En nadien moeten we alle kasplantjes altijd uitdrukkelijk waarschuwen en beschermen voor de IJsheiligen.

De auteur is publicist en voorzitter van VFB, de Vlaamse Federatie van Beleggers.

PAUL HUYBRECHTS

“Wie in een verhaal gelooft, moet centen bij zijn overtuiging leggen”