Ontwaken in een nieuwe fiscale omgeving

De nieuwe algemene antimisbruikbepaling die in de maak is, zal ook op het gebied van de registratie- en successierechten van toepassing zijn. Vooral wat de successierechten betreft, is dat een innovatie.

Een kleine twintig jaar geleden werd in de inkomstenbelastingen een algemene antimisbruikbepaling ingevoerd. Die moest de strijd aanbinden met fiscale constructies die weliswaar niet ‘frauduleus’ zijn, maar er wel op gericht zijn de belasting – tegen de wil van de wetgever in – te omzeilen. De toepassing van die antimisbruikbepaling is nooit een groot succes geweest. In het begin wist niemand hoe ze juist moest worden toegepast. En toen de fiscale wereld na verloop van tijd door had hoe de vork in de steel zat, bleek dat de antimisbruikbepaling het door de fiscus gewenste resultaat slechts in zeer uitzonderlijke gevallen kon bereiken.

Veel had te maken met de manier waarop ze geformuleerd was. In een land als België, waar de belasting nog in brede kring ervaren wordt als een van overheidswege georganiseerde vorm van diefstal, hoeft het geen verwondering te wekken dat elk woord van om het even welke ‘antimisbruikbepaling’ onder de microscoop gelegd wordt om na te gaan of ze de toets met het grondwettelijk gewaarborgde legaliteitsbeginsel kan doorstaan. Dat kon ze – gelet op haar bewoordingen – dus niet, tenzij men ze zo strikt interpreteerde dat ze nauwelijks effect had.

Wat de bepaling van meet af aan ook parten speelde was de toezegging van de toenmalige minister van Financiën dat ze slechts toegepast zou worden in de ‘economische’ sfeer. Dat sloot meteen de weg af om de antimisbruikbepaling ook toe te passen in situaties waarin men in de privésfeer belastingen probeert te ontwijken.

Kort na de invoering van de algemene antimisbruikbepaling in de inkomstenbelastingen werd een vergelijkbare bepaling ook ingevoerd in de registratie- en successierechten. Met vergelijkbare problemen, en met eveneens een beperking van het toepassingsgebied tot ontwijkingsconstructies in de ‘economische’ sfeer. In een eerste fase poogde de belastingadministratie de antimisbruikbepaling in de successierechten weliswaar ook toe te passen in de privésfeer. Ze redeneerde dat successierechten per definitie te maken hebben met het privéleven. De wetgever heeft de algemene antimisbruikbepaling ook in de successierechten van toepassing verklaard. Dus heeft hij ook privésituaties op het oog gehad. Anders heeft de invoering van een antimisbruikbepaling in de successierechten geen zin. Maar de toenmalige minister van Financiën floot zijn administratie terug. Geen toepassing in de privésfeer. Met als gevolg dat de antimisbruikbepaling in de successierechten wel bestaat, maar in de praktijk dode letter is gebleven. Ze is nooit toegepast.

Het ontwerp van Programmawet dat in de steigers staat, bevat een gloednieuwe antimisbruikbepaling, zowel in de inkomstenbelastingen als in de registratie- en successierechten. Zodra het ontwerp goedgekeurd is en de nieuwe bepalingen in werking treden, ontwaakt België in een volledig nieuwe fiscale omgeving. Het laat zich immers aanzien dat de nieuwe antimisbruikbepaling de toets met het grondwettelijk legaliteitsbeginsel veel beter zal doorstaan, en dat ze wel in staat zal zijn allerlei vormen van misbruik daadwerkelijk aan te pakken.

Opvallend is dat de memorie van toelichting uitdrukkelijk verklaart dat de nieuwe bepaling niet enkel in de ‘economische’ sfeer van toepassing zal zijn, maar dat de belastingadministratie ze ook zal kunnen aanwenden om misbruiken in de privésfeer aan te pakken. In de successierechten gaat het om een aardverschuiving. Zoals gezegd, bestaat er al een antimisbruikbepaling die bedoeld is om misbruik in de sfeer van de successierechten aan te pakken. Maar die is nooit daadwerkelijk toegepast. Morgen zal dat volledig anders zijn.

De auteur is advocaat en hoofdredacteur van Fiscoloog. www.fiscoloog.be

JAN VAN DYCK

De nieuwe antimisbruik-bepaling zal ook in de privésfeer van toepassing zijn.